نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

هیئت علمی دانشگاه تهران

چکیده

از مشهورترین و مهم‌ترین آموزه‌های متافیزیک سینوی، طرح تمایز میان وجود و ماهیت است: تمایزی سرنوشت‌ساز و مناقشه‌برانگیز؛ از یک سو این تمایز، راه را برای طرح برخی نو‌آوری‌های فلسفی می‌گشاید و از سوی دیگر، موجبِ انتقادات جدی به فلسفه ابن‌سینا می‌شود. اما پرسشی جدی که میان مفسران ابن‌سینا تا به امروز مورد مناقشه بوده، آن است که آیا این تمایز، تمایزی ذهنی است یا هستی‌شناختی و در شق دوم آیا مدلولی غیرماهوی دارد؟ در این نوشتار پس از ترسیم محل نزاع، نشان داده می‌شود که گرچه تمامی دعاوی متافیزیکی ابن‌سینا بر تحقق مدلول غیرماهوی برای وجود مبتنی نیست، ولی پاره‌ای دعاوی و عبارات او متضمن تحقق وجود به عنوان حقیقتی غیرماهوی است. سپس با تمرکز بر عروض به عنوان مفهومی کلیدی در تبیین نحوه تحقق وجود و ماهیت در خارج، نشان داده می‌شود که در دستگاه اندیشه سینوی گرچه این مفهوم، مستلزم وابستگی وجود به عنوان عارض به ماهیت به عنوان معروض نیست، ولی دارای نقائصی در تبیین است که منجر به عدم پذیرش مدلول مستقل برای وجود می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Existence-Essence Distinction in Ibn Sina’s Metaphysics: Mental or External

نویسنده [English]

  • mustafa zali

Faculty of Tehran University

چکیده [English]

One of the most famous and most important doctrines of Ibn Sina’s metaphysics is the distinction between essence and existence: a pivotal and controversial one. On the one hand, this distinction paves the way for some new metaphysical innovations to be introduced, but on the other hand it gives way to serious criticism to be levelled against Ibn Sina’s philosophy. Meanwhile, an issue that has not been yet been resolved is whether this is a conceptual or ontological distinction and if it is ontological whether it has a nonessential signification or not. After reviewing the different views on this problem and representing a clear depiction of the point of controversy, this study shows that although all metaphysical solutions of Ibn Sina are not based on this distinction, there are some textual evidence and some solutions which imply this distinction. Then, by analyzing the concept of “addition’’ as a central concept to explain the realization of essence and existence in the external world, it is demonstrated that in Ibn Sina’s metaphysics, this concept does not imply the dependence of existence to essence. In fact, addition means that both essence and existence are realized in the external world in a manner that existence entails essence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • essence existence distinction
  • metaphysical distinction
  • externality of being
  • primacy of being
  1. ابن‌رشد، قدم له و علق حواشیه د. صلاح‌الدین الهواری، بیروت، المکتب العصریه، 1429.
  2. ابن‌سینا، الاشارات و التنبیهات، مع الشرح نصیرالدین محمد بن محمد بن الحسن الطوسی و شرح
  3. الشرح لقطب الدین محمد بن محمد بن ابی جعفر الرازی، شرح اشارات، قم، نشرالبلاغه، 1435.
  4. _____، التعلیقات، قم، مرکز دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیه قم، 13۷۹.
  5. _____، الهیات شفاء، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، قم، مؤسسة بوستان کتاب، 1375.
  6. _____، المباحثات، تحقیق محسن بیدارفر، تهران، مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه، 1396.
  7. _____،کتاب المقولات من منطق الشفاء، قم، منشورات مکتبه آیه الله العظمی مرعشی نجفی،
  8. ۱۴۰۵.
  9. بهمنیار بن المرزبان، التحصیل، تصحیح و تعلیق مرتضی مطهری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران،
  10. جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، ج 1، قم، اسراء، 1387.
  11. حسینی، داود، " در- جهان بودن و موجودیت بالعرض ماهیت؛ استدلال‌هایی برای در- جهان
  12. بودن ماهیت در فلسفة صدرا" ، حکمت معاصر، 8 (2)، ص92-77، 1396.
  13. حلی، کشف‌المراد فی شرح تجریدالاعتقاد، صحح و قدم له و علق علیه حسن حسن‌زاده آملی،
  14. قم، مؤسسة النشر الإسلامی،1427.
  15. ذبیحی، محمد، فلسفة مشاء با تکیه بر اهم آراء ابن‌سینا، تهران، سمت، 1386.
  16. رازی، فخرالدین ابوعبدالله، شرح الاشارات و التنبیهات، تحقیق رضا نجف‌زاده، تهران، انجمن
  17. آثار و مفاخر فرهنگی، 1384.
  18. زالی، مصطفی، "خارجیت و تشکیک وجود، تأملی بر رویکرد ابن‌سینایی در نحوه احراز وحدت
  19. موضوع مابعدالطبیعه"، مجله علمی پژوهشی جاویدان خرد، 14 (31)، 88-65، 1396.
  20. سبزواری، ملاهادی، شرح‌المنظومه، الجزء الثانی، علق علیه آیت‌الله حسن‌زاده آملی، تقدیم و
  21. تحقیق مسعود طالبی، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1432.
  22. ژیلسون، اتین هستی در اندیشة فیلسوفان، ترجمة سید حمید طالبزاده، تهران، حکمت، 1385.
  23. شهیدی، فاطمه، "شأن «ماهیت» بدون وجود: مطالعه‌ای تطبیقی میان فلسفه ابن‌سینا و حکمت
  24. متعالیه"، حکمت سینوی، 16 (47)، 68-53، 1391.
  25. صدرای شیرازی، الحکمـة المتعالیـة فى‌ الاسفار العقلیـة الاربعـة، بیروت، داراحیاء التراث العربی،
  26. _____، تعلیقه بر الهیات شفاء، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا،
  27. /الف.
  28. _____، الشواهد الربوبیـة فی المناهج السلوکیـة، تصحیح سید مصطفی محقق داماد، تهران، بنیاد
  29. حکمت اسلامی صدرا، 1382/ب.
  30. طباطبائی، محمد حسین، نهایـة‌الحکمه، تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضی، قم، انتشارات سمت و
  31. مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۵.
  32. عبودیت، عبدالرسول، نظام حکمت صدرائی، ج1، تهران، انتشارات سمت و مؤسسه آموزشی
  33. پژوهشی امام خمینی، 1385.
  34. قطب‌الدین شیرازی، شرح حکمت الاشراق، به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق، تهران،
  35. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383.
  36. _____، شرح حکمت الاشراق به انضمام تعلیقات صدرالمتألهین، تحقیق محمد موسوی،
  37. تهران، حکمت، 1388.
  38. قربانی، هاشم، "تطور تاریخی و پیش انگاره‌های نظریة اصالت وجود در تحلیل خواجه
  39. نصیرالدین طوسی"، فصلنامة تاریخ فلسفه، 7 (25)، 34-7، 1395.
  40. فارابی‎، ابونصر، الحروف، تحقیق، مقدمه و تعلیق، محسن مهدی، چ2، بیروت، دارالمشرق،1990.
  41. فیاضی، غلامرضا، چیستی و هستی در مکتب صدرایی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387.
  42. کیـانخـواه، لیـلا، اکبـریان، سعیـدی مهـر، "محـکی مـوجود بمـا هـو موجود از دیدگاه ابن‌سینا"،
  43. حکمت سینوی، 15 (45)، 93-114، 1390.
  44. لاهیجی، محمد جعفر، شرح رساله المشاعر ملاصدرا، تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی،
  45. قم، مؤسسه بوستان کتاب، 1386.
  46. مصباح یزدی، محمدتقی، شرح اسفار جزء اول از جلد اول، تحقیق و نگارش محمد تقی
  47. سبحانی، قم، مؤسسة آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1380.
  48. منـافیان، محمد، "ابن سینا و موضوع مابعدالطبیعه: بازخوانی یک مسئله"، خردنامه صدرا، 60،
  49. -61 ، 1389.
  50. میرداماد، باقر، قبسات، تصحیح مهدى محقق، تهران، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1374.
  51. هدایت‌افزا، محمود، لوائی،" رابطة وجود و ماهیت از منظر فارابی، ابن‌سینا و بهمنیار"، فلسفه و
  52. کلام اسلامی، 49 (2)، 295-277، 1395.
  53. یزدان‌پناه، سید یدالله، حکمت اشراق، تهران، انتشارات سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،
  54. Aristotle, Aristotle’s Metaphysics, A Revised Text with Introduction and Commentary by
  55. W. D. Ross, Oxford University Press, Oxford, 1970.
  56. Aristotle, Aristotle’s Posterior Analytics, A Revised Text with Introduction and
  57. Commentary by W. D. Ross, Oxford، Oxford University Press, Oxford, 1970.
  58. Lizzini, Olga, ‘Wuǧūd-Mawǧūd/Existence-Existent in Avicenna، A key Ontological
  59. Notion of Arabic Philosophy’, Quaestio, 3, 111–138, 2003.
  60. Menn, Stephen, ‘Fârâbî's Kitâb al-Ḥurûf and his Analysis of the Senses of Being’, Arabic
  61. Sciences and Philosophy, 18(1), 59-97, 2008.
  62. _____, ‘Avicenna’s Metaphysics’, in Interpreting Avicenna, Ed. By Peter Adamson,
  63. Cambridge University Press, Cambridge, 2013.
  64. Feder Benevich, Essence-Existence Distinction: Four Elements of the Post-Avicennian
  65. Metaphysical Dispute (11-13th Centuries), Oriens, 45(3-4), 203-258, 2017.
  66. Ward, Julie K., Aristotle on Homonymy، Dialectic and Science, Cambridge University
  67. Press, Cambridge, 2008.
  68. Wisnovsky, Robert, Avicenna's Metaphysics in Context, Cornell University Press, Ithaca,
  69. New York, 2003.