نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسنده
عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه خوارزمی
چکیده
بحث رؤیت خداوند از مباحث پرچالش میان فرق اسلامی است که در سیر تفکر کلامی با تغییراتی همراه بوده است. در این میان دو رویکرد ظاهرگرا و تأویل‌گرا همواره مورد توجه متکلمان بوده است. چنان‌که اهل حدیث، سلفیه و اشاعرۀ متقدم با تکیه بر ظاهر آیات و روایات بر جواز رؤیت بصری خدا تأکید می‌کنند؛ هر چند در ادامه برای رهایی از مشکل تشبیه به قاعدۀ بلاکیف روی می‌آورند. در مقابل، امامیه، معتزله و اشاعرۀ متأخر با تأویل آیات و روایات، تنها به جواز رؤیت قلبی و شهودی در قیامت معتقدند. رشیدرضا به عنوان برجسته‌ترین مفسّر معاصر اهل سنت، در تبیین مسئلة رؤیت، به‌صورت نسبی رویکردی شبیه اشاعرۀ متأخرِ تأویل‌گرا دارد. با این حال برای همراهی با مذهب سلف، معنای تأویل‌شده را بدون کیفیت معرفی می‌‌کند. هر چند بر این تأویل وی نیز اشکال وارد است. این پژوهش به شیوۀ تحلیل محتوا ضمن تبیین دقیق قرائت رشیدرضا از مسئله رؤیت، تعامل دوگانه وی را مشخص کرده، به نقد آن پرداخته است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Analysis and Critique of Rashid Reza’s Reading of Delegation and Interpretation Regarding Vision of God
نویسنده [English]
- Abdollah Mirahmadi
Assistant Professor Quran and Hadith Sciences in kharazmi University
چکیده [English]
The issue of God vision is one of the most challenging topics among Islamic sects which has undergone chnages through the history of theological thinking. From among the different approaches dealing with this issue, two of them, that is, delegation and interpretation have attracted more attention from Islamic theologians. As adherents to tradition, Salafists and the early Ash'arists, with emphasis on the literal meanong of verses and traditions, adhere to the justifiability of God vision, though in the course of time, to escape the problem of simile, they have drawn on the principle of “without asking how”. In comparison, Shi’ites, Mu’tazila and recent Ash'arists, through interpreting the verses and traditions, believe in the justifiability of intuitive vision in the Resurrection Day. Rashid Reza, as the most prominent contemporary Sunni commentator, in explaining the issue of God vision, takes an approach similar to the interetative approach of recent Ash'arists. However, to empathize with Salafism, he describes the interpretative meaning of God vision inefficeint. Adopting content analysis, the presernt artice, with Precise explanation of Rashid Reza’s reading of God vision, idnetifies and criticizes duality in his interpretation.
کلیدواژه‌ها [English]
- Rashid Reza
- God vision
- delegation
- interpretation
- critique of points of view
- جرجانی، علی بن محمد، شرح المواقف، تصحیح بدرالدین نعسانی، قم، منشورات الشریف
- الرضی، 1325.
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، 1388.
- ______ ، تفسیر موضوعی قرآن کریم؛ توحید در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء، 1391.
- ______ ، سرچشمة اندیشه (مجموعه مقالات و مقدمات فلسفی)، قم، مرکز نشر اسراء، 1386.
- ______ ، قرآن حکیم از منظر امام رضا (ع)، قم، مرکز نشر اسراء، 1379.
- حشمت‌‌پور، محمد حسین،"رؤیت خدا"، فصلنامة پژوهش‌های فلسفی ـ کلامی، سال8،
- شماره30، زمستان1385، ص66-39.
- ربانی گلپایگانی، علی، الکلام المقارن، قم، مؤسسة آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی، 1421ق.
- ______ ، "وهابیان و توحید در اسماء و صفات"، فصلنامة سراج منیر، سال2، شمارة6، تابستان
- ش، ص46-17.
- رشیدرضا، محمد، تفسیر القرآن العظیم الشهیر بتفسیر المنار، دار المعرفـة، بیروت، 1414ق.
- سبحانی، جعفر، الالهیات علی هُدی الکتاب و السنـة و العقل، قم، منشورات المرکز العالمی
- للدرسات الاسلامیـة، 1413ق.
- سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت، دار الکتاب العربى، 1421ق.
- شهرستانی، عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق محمد بدران، قم، الشریف الرضی، 1364.
- صبحی عبدالنبی الرنتیسی، ماجد، "أثر الاتجاه العقلی السلبی فی التفسیر المنار"، رسالـة ماجستیر،
- إشراف عصام العبد زهد، کلیـة أصول الدین فی الجامعـة الاسلامیـة بغزة، 1422ق.
- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیـة فی مناهج السلوکیـة، به‌‌اشراف سید محمد
- خامنه‌‌ای، تصحیح، تحقیق و مقدمه دکتر سید مصطفی داماد، تهران، بنیاد حکمت اسلامی
- صدرا، 1382.
- ______ ، تفسیر القرآن الکریم، تصحیح محمد خواجوى، قم، بیدار، 1361.
- ______ ، سه رسالة فلسفی، تصحیح و تعلیق سید جلال الدین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات حوزه
- علمیة قم، 1378.
- ______ ، شرح الاصول الکافی، به‌‌اشراف سید محمد خامنه‌‌ای، تصحیح، تحقیق و مقدمه
- آیت‌الله رضا استادی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1384.
- ابن بابویه، محمد بن على، التوحید، تصحیح و تحقیق هاشم حسینی، قم، جامعه مدرسین، 1398.
- ______ ، عیون اخبار الرضا(ع)، تحقیق، مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، 1378.
- طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مکتبـة النشر الإسلامی، 1417ق.
- ______ ، رسالـة الولایـة، ترجمة همایون همتی، تهران، امیرکبیر، 1366.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تحقیق محمد جواد بلاغى، تهران، ناصر
- خسرو، 1372.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌‌تا.
- ______ ، تمهید الاصول فی علم الکلام، مقدمه و تصحیح عبدالمحسن مشکوۀ الدینی، تهران،
- مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1362.
- فخر رازی، محمد بن عمر، الأربعین فی أصول الدین، قاهره، مکتبـة الکلیات الأزهریـة، 1986.
- ______ ، المحصل، تقدیم و تحقیق دکتور حسین اتاى، عمان، دار الرازی، 1411ق.
- ______ ، التفسیر الکبیر المشتهر بمفاتیح الغیب، بیروت، دار الفکر للطباعـة و النشر و التوزیع،
- ق.
- فرمانیان، مهدی، "مبانی فکری سلفیه"، رسالة مقطع دکتری دانشگاه قم مرکز تربیت مدرس،
- استاد راهنما دکتر احمد بهشتی، اساتید مشاور دکتر احمد عابدی و دکتر علی الله بداشتی،
- مؤدب، سیدرضا، "بررسی نظریه کلامی فخر رازی و علامه طباطبایی دربارۀ رؤیت خدا"،
- فصلنامة پژوهش‌های فلسفی ـ کلامی، سال 7، شماره 28، تابستان 1385ش، ص78-65.
)