نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز
2 دانشجوی دکتری عرفان اسلامی
چکیده
«جبر و اختیار» اگرچه ماهیتاً مسئله‌ای کلامی‌‌است اما به دو دلیل به ساحت عرفان نیز راه یافت: پیشینة کلامی‌‌عارفان و اقتضای برخی مباحث عرفانی. راهیابی این بحث کلامی‌‌در ساحت عرفان اسلامی‌‌موجب شد تا به اقتضای دقت نظرها و نکته سنجی‌های عارفان در مباحث توحیدی و ماجرای ظهورات اسمائی، مباحث جبر و اختیار گستره و عمق فزون‌تری یابد و گره‌گشایی‌های فراوانی صورت گیرد. اما استناد به برخی متشابهات کلام و عدم توجه نظام‌مند به جامع سخنان عارفان شائبة جبرگرایی عارفان را برای برخی موجب شده است. این نوشتار با تکیه بر محکمات کلمات عارفان، سه محمل مهم جبرانگاری را که خاستگاهی صرفاً عرفانی و نه کلامی‌‌دارند، تبیین و به اقتضای مجال، در مسیر پاسخگویی و رفع شبهات و سوء فهم‌ها برآمده و در نهایت، تأیید کنندة گونه‌ای اختیار، البته با رویکرد عرفانی است. این سه محور عبارت است از: سریان فیض الهی در عوالم امکانی؛ تجلی و حکومت اسماء جلاله الهی؛ اعیان ثابته و سر القدر.
عنوان مقاله [English]
Review of Determinism and free will in the field of mystical teachings
نویسندگان [English]
- Reza Hoseinifar 1
- Zeinab KHodadad 2
1 Faculty Member of Shahid Chamran University of Ahvaz
2 PhD student in Islamic Mysticism
چکیده [English]
, Although "Determinism and free will" in its quiddity is a Theology issue, it has also led to mysticism for two reasons: the Theology background of the mystics and the necessity of some mystical teachings. The pursuit of this Theology discussion in the Islamic mysticism has led to a wider range of depth and more frequent discussions on allegations and issues of monotheism and the adventures of the mystics due to the accuracy of the opinions and points of the mystics. But the citation from some of the fiddlies words of Theology and the lack of systematic attention to the comprehensive message of the mystics has caused some doubtful determinism of the mystics to some. This paper, based on the tricks of the words of the mystics, elucidates three important issues of Determinism that have only purely mystical and not Theology origins, and, in the right way, in the path of accountability and elimination of doubts and misunderstandings, and ultimately, confirming the kind of free will, Of course, with a mystical approach. These three axes are: the grace of God in the realms of possibility; the manifestation and rule of the names of the divine, the fixed beings.
کلیدواژه‌ها [English]
- Islamic mysticism- unity of existence- fixed beings- divine names- Determinism
- Free will
- آشتیانی، سیدجلال الدین، شرح فصوص قیصری، مقدمة هانری کربن، مشهد، باستان، 1385.
- آملى، حیدر، جامع الأسرار و منبع الأنوار، تهران، علمى و فرهنگى (وابسته به وزارت فرهنگ و
- آموزش عالى)، 1368.
- ____، جامع الاسرار، به کوشش‌هانری کربن و عثمان اسماعیل یحیى، تهران، 1966.
- ابن‌ترکه، صائن الدین، تمهید القواعد، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالى، 1360.
- ابن‌عربی، محی الدین، الفتوحات المکیه، بیروت: دار صادر، بی تا.
- ____، الفتوحات المکیه، تصحیح عثمان یحیی، قاهره، نشر الهیئه المصریه العامه، بی‌تا (ب).
- ____، فصوص الحکم، تحقیق و تعلیق ابوالعلا العفیفی، تهران، الزهرا (س)، 1370.
- ____، فصوص الحکم، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیـة، 1946 م.
- امین، سیده نصرت (بانوى اصفهانى)، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان،
- بابا طاهر عریان/ سید على همدانى/ خواجه عبد الله انصارى، مقامات عارفان سه اثر بزرگ از سه
- عارف بزرگ، تهران، کتابخانه مستوفى، 1370.
- جامى، عبد الرحمن، الدرة الفاخرة فى تحقیق مذهب الصوفیـة، تهران، مؤسسة مطالعات اسلامى،
- ____، أشعـة اللمعات، قم، بوستان کتاب، 1383.
- ____، نقد النصوص فى شرح نقش الفصوص، تهران، وزارت ارشاد اسلامى، 1370.
- الجندى، مؤید الدین، شرح فصوص الحکم(الجندى)، قم، بوستان کتاب، 1423 ق.
- جهانگیرى، محسن، محیى الدین ابن عربى چهرة برجستة عرفان اسلامى، تهران، انتشارات
- دانشگاه تهران، 1375.
- خمینی، روح الله، ترجمة مصباح الهدایه الی الخلافه و الولایه، مترجم حسین مستوفی، تهران،
- مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1389.
- ____، شرح دعای سحر، ترجمۀ سید احمد فهری، تهران، اطلاعات، 1374.
- ____، طلب و اراده، ترجمه و شرح سیداحمد فهری، تهران، علمی‌‌و فرهنگی، 1362.
- ____، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام
- خمینی، 1392.
- ____، آداب الصلاة، چ7، قم، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1370.
- خوارزمى، تاج الدین حسین، شرح فصوص الحکم، تحقیق و تصحیح علامه حسن زاده آملى،
- قم، بوستان کتاب(انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزة علمیة قم)، 1379.
- دادبه، اصغر، «جبر و اختیار»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج17، تهران، مرکز دایرة المعارف
- بزرگ اسلامی، 1388.
- دزفولیان، کاظم، شرح گلشن راز( دزفولیان)، تهران، طلایه، 1382.
- دهدارى شیرازى، محمد بن محمود، شرح خطبـة البیان، چ2، تهران، صائب، 1380.
- سبزوارى، محمد ابراهیم، شرح گلشن راز، تحقیق و تصحیح پرویز عباسى داکانى، تهران، نشر
- علم، 1386.
- شبسترى، محمود، گلشن راز، به تحقیق و تصحیح محمد حماصیان، کرمان،: انتشارات خدمات
- فرهنگى کرمان، 1382.
- غزالى، ابوحامد محمد، احیاء علوم الدین، ترجمة مؤید الدین خوارزمى، تهران، علمى و فرهنگى،
- فناری، محمدبن حمزه، مصباح الانس، تصحیح محمد خواجوی، تهران، مولی، 1374.
- ____، مصباح الأنس بین المعقول و المشهود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2010.
- قیصری، داود، شرح فصوص الحکم، ج2، تصحیح حسن حسن زاده آملی، قم، بوستان کتاب،
- ____، شرح فصوص الحکم، تصحیح سید جلال الدین آشتیانى، تهران، علمى و فرهنگى،
-
- قونوى، صدر الدین، النصوص، تهران، مرکز نشر دانشگاهى، 1371.
- کاشانی، عزالدین، مصباح الهدایه، ج۱، به کوشش جلال الدین همایی، تهران، ۱۳۶۷.
- کاشانى، عبد الرزاق، مجموعه رسائل و مصنفات کاشانى، تهران، میراث مکتوب، 1380.
- ____، لطائف الأعلام فى إشارات أهل الإلهام، ج1، قاهره، مکتبـة الثقافـة الدینیـة، 1426 ق.
- مستملى بخارى، اسماعیل، شرح التعرف لمذهب التصوف، تهران، اساطیر، 1363.
- مصباح یزدی، محمد تقی، معارف قرآن، قم، مؤسسة در راه حق، 1367.
- مظاهری، عبدالرضا، شرح تعلیقه‌ایت الله العظمی‌‌امام خمینی بر فصوص الحکم ابن‌عربی، تهران،
- علم، 1387.
- موسوی تبار، مصطفی، انسان از آغاز تا انجام (سیری در آثار‌ایت الله جوادی آملی)، قم، اسراء،
- مهرابی، ابراهیم، «اختیار: نتیجة منطقی مبانی عرفانی ابن‌عربی»، فصلنامة علمی- پژوهشی اندیشة
- نوین دینی، زمستان 1391، شمارة 31.
- هجویرى، ابو الحسن على، کشف المحجوب، تهران، طهورى، 1375.
- همدانى، عین القضات، دفاعیات عین القضاة همدانى(شکوى الغریب)، به کوشش قاسم انصارى،
- تهران، منوچهرى، 1385.
- یزدان‌پناه، یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش عطاء انزلی، قم، مؤسسة آموزشی و
- پژوهشی امام خمینی، 1393.
)