نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 عضو هیات علمی دانشگاه قم
2 دانشجوی دکتری دانشگاه قم
3 دانشجوی دکتری مبانی نظری دانشگاه قم
چکیده
مسئلة حدوث یا قدم زمانی عالم از مباحث مهم و محل نزاع بین حکما و متکلّمان بوده است. متکلمان اسلامی‌‌غالباً با توجه به ظاهر متون دینی معتقد به حدوث زمانی کل جهان اعم از عالم فرشتگان و عالم طبیعت شده‌اند و در مقابل آنان حکمای اسلامی‌‌مجردات و مادة اولیه عالم طبیعت را فوق زمانی دانسته و بر حدوث ذاتی تأکید داشته‌اند. ملاصدرا نیز درعین اعتقاد به حدوث ذاتی عالم بر اساس مبانی خاص خود به‌ویژه حرکت جوهری، سعی کرده نظریة خاصی را دربارة حدوث زمانی عالم مطرح کند که نه مخالف ظاهر‌آیات و روایات باشد و نه اشکالات وارد بر نظر متکلمان را داشته باشد. با توجه به موضوع مقاله، در‌این نوشتار سعی شده آیات مورد استشهاد صدرا در باب حدوث زمانی از مجموعه آثارش بررسی شود و احادیثی که می‌‌تواند در باب حدوث عالم مورد توجه قرار گیرد - هر چند متکلمان بدان نپرداخته‌اند-، در تطبیق بر نظر متکلمان یا نظر صدرا مورد تحلیل قرار گیرد. در‌این تحقیق با تحلیل‌آیات و روایات به‌این نتیجه رسیده‌ایم که هر چند ظاهر‌ایات قرآن کریم و روایات، بر مسبوق بودن عالم به عدم دلالت دارد ولی صراحتی بر حدوث زمانی کل عالم یا ایجاد عالم پس از عدم آن در زمان ندارد. وجود زمان مستقل از عالم و مقدم بر عالم، علاوه بر مشکلات عقلی با ظاهر‌آیات و روایات نیز سازگار نیست؛ از‌این رو به نظر می‌‌رسد دیدگاه صدرالمتألهین از سایر دیدگاه‌ها با‌آیات و روایات مطابقت بیشتری دارد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Temporal Creation of the World from Mulla Sadra’s Perspective and Its Comparison with Quranic Verses and Islamic Hadith
نویسندگان [English]
- mohsen izadi 1
- seyyed mohammad javad seyyd hashemi 2
- Ali Badpa 3
1 Faculty member of Qom University
2 PhD student of Qom University
3 PhD student of Qom University
چکیده [English]
The issue of temporal creation has been a point of divergence among Islamic philosophers and theologians. Adhering to the superficial meaning of sacred texts, Islamic theologians have often argued for temporal creation of the whole universe, including the worlds of angles and nature and on the opposite side, Islamic philosophers have insisted on essential creation of the non-materials and the basic material. Mulla Sadra also believes in the eternity of the world, but tries to propose his theory in such a way that it would not be in opposition with the superficial meaning of Quranic verses and Islamic hadith (temporal creation), using especially his own ideas like “substantial motion”. The present article is an attempt to collect Mulla Sadra’s views on the verses and hadith he has cited in his work pertaining to temporal creation and to compare them to the views of theologians. Although the superficial meaning of the verses and hadiths shows that the world starts from inexistence, there is no clear affirmation of the temporal creation of the whole universe or its creation from non-existence. Considering time as existing independent of the world not only creates problems in reasoning, it is also not in consistent with the superficial meaning of the Quranic verses and hadith.
کلیدواژه‌ها [English]
- essential creation
- temporal creation
- Mulla Sadra
- Quran
- Hadith
- قرآن کریم
- ابن‌بابویه محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، تهران، جهان، بی‌تا.
- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغه، 1375.
- ابن‌سینا، التعلیقات، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات،1379.
- بنیانی، محمد، "حدوث یا قدم از منظر فلسفه و عرفان و مقایسة آن با آیات و احادیث"،
- پژوهش‌های فلسفی کلامی، ش4، تابستان 1388.
- خواجه نصیر ، شرح الاشارات و التنبیهات، ج3، دفتر نشر فرهنگ، 1403ق.
- رازی، فخر الدین، المباحث المشرقیه فی علم الالهیات و الطبیعیات، تحقیق محمد المعتصم بالله،
- بیروت، دار الکتب العربی، 1990.
- _______ ، المطالب العالیه من العلم الالهی، بیروت، دارالکتب العربی، 1407ق.
- راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن کریم، بیروت، دارالقلم، بی‌تا.
- زارع، روزبه، "بررسی دیدگاه صدرالمتألهین و علامه در باب حدوث زمانی عالم "، پژوهش‌های
- هستی شناختی، ش7، بهار و تابستان 1396.
- سبحان، دانش،"حدوث زمانی عالم از دیدگاه ملاصدرا"، پرتو فرد ، ش3، پاییز1390.
- سیدرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، قم، مؤسسة نهج البلاغه، 1414ق.
- شیرازی،صدرالدین، الحکمـة المتعالیـة فی الاسفار العقلیـة الاربعـة، بیروت، داراحیاء‌التراث العربی،
- _______ ، اسرار الآیات، تهران، انجمن حکمت و فلسفه، الف1360.
- _______ ، رساله فی الحدوث، تصحیح سید حسن موسویان، تهران، بنیاد حکمت اسلامی
- ملاصدرا، 1378.
- _______ ، مفاتیح الغیب، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1363.
- _______ ، الشواهد الربوبیـة فی مناهج السلوکیه، تصحیح جلال الدین آشتیانی، مشهد، المرکز
- الجامعی للنشر، ب1360.
- _______ ، العرشیه، تهران، مولی، 1361.
- _______ ، المظاهر الالهیه فی اسرار العلوم الکمالیه، تهران، بنیاد حکمت صدرا، ب1378.
- _______ ، رسالـة حدوث العالم، تصحیح و ترجمه خواجوی، چ3، مولی، 1393ق.
- _______ ، مجموعه رسائل فلسفی، تهران، حکمت،1375.
- شیخ صدوق، التوحید، قم، مؤسسة النشر السلامی،1389ق.
- کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامی، 1407ق.
- عبودیت، عبدالرسول، در آمدی بر نظام حکمت صدرایی ، تهران، سازمان، مطالعه و تدوین کتب
- علوم اسلامی، 1387.
- علامه حلی، کشف المراد فی شرج تجرید الاعتقاد ، تصحیح حسن زاده آملی، قم، مؤسسه النشر
- الاسلامی، 1430ق.
- قاضی‌ایجی، کتاب المواقف، بیروت، دارالکتب العلمیه،1419ق.
- قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسه، القاهره، مکتبه وهبه، 1427ق.
- فیاض لاهیجی، گوهر مراد، قم،مؤسسة نشر الاسلامی، 1382.
- مجلسی محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دار الحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- نجیبی، مهدی، "حدوث زمانی عالم از نظر متکلمان"، مجلة کلام اسلامی، ش101، بهار1396.
- نصری، عبدالله، " خوانش ملاصدرا از برهان حدوث متکلمان"، قبسات، ش70، 1385.
)