مهدی زمانی
چکیده
این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی بههمراه مقایسة اجمالی به تبیین شرایط روانشناختی مسئولیت اخلاقی میپردازد و دیدگاه ملاصدرا را در این خصوص تحلیل و شباهتهای آنرا با دیدگاههای برخی از سازگارگرایان معاصر بیان میکند. شرایط مسئولیت اخلاقی را میتوان به دو دسته تقسیم کرد: 1. شرایط شناختی و 2. شرایط کنترلی که دستة دوم شامل: 1. قدرت ...
بیشتر
این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی بههمراه مقایسة اجمالی به تبیین شرایط روانشناختی مسئولیت اخلاقی میپردازد و دیدگاه ملاصدرا را در این خصوص تحلیل و شباهتهای آنرا با دیدگاههای برخی از سازگارگرایان معاصر بیان میکند. شرایط مسئولیت اخلاقی را میتوان به دو دسته تقسیم کرد: 1. شرایط شناختی و 2. شرایط کنترلی که دستة دوم شامل: 1. قدرت و توانایی و 2. اراده و اختیار میشود. ملاصدرا در تأکید بر شرایط شناختی و کنترلیِ مسئول دانستن فاعل، هم از اصول حکمی و عقلی استفاده میکند، هم از متون دینی یعنی قرآن و حدیث بهره میبرد. ملاصدرا با بیان شرط بلوغ عقلی و سلامت برای فاعل مسئول، بر ویژگیهای هنجاری لازم در مسئولیت تأکید نموده است و نظریة او به دیدگاههایِ «خود حقیقی» فرانکفورت و «شایستگیهای هنجاری» مانند فیشر و ولف شباهت دارد. همچنین بر اساس مبانی حکمت متعالیه باید از مراتب برخورداری از شایستگیهای هنجاری سخن گفت که بر اساس آن مسئولیت نیز امری ذومراتب، گستره و شدت و ضعف آن در میان انسانها متفاوت خواهد بود. بدینسان مسئولیت انسانها یکسان نیست و هر انسانی بر اساس مرتبة وجودی و تواناییها و قابلیتها مسئولیت اخلاقی دارد. ملاصدرا با تفکیک میان اعمال قلبی و درونی، انسان را در مورد خواطر و شوق حاصل از آن مسئول نمیداند، اما در مورد عزم، همت، قصد و نیت شایستة سرزنش و ستایش و کیفر و پاداش میبیند. بدینسان از دیدگاه وی قلمرو مسئولیت آدمی افزونبر بسیاری از اعمال بیرونی، برخی از اعمال درونی را هم شامل میشود..