نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• صالح حسن زاده ¹
• علی کربلائی پازوکی ²
• جمال بابالیان ³

¹ استاد تمام دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، گروه معارف اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، تهران، ایران

² دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، تهران، ایران

³ دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی گرایش مبانی نظری اسلام دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی(ره). تهران، ایران( نویسنده مسئول)

چکیده

پژوهش حاضر به تحلیل چگونگی رد نظریة متکلمان مبنی بر وجود صرف تکامل روحانی و نه جسمانی انسان در عالم برزخ براساس اصول ابتکاری مبدع حکمت متعالیه صدر المتالهین شیرازی در کتاب الشواهد الربوبیـه به روش تحلیلی، توصیفی پرداخته است. در‌این نوشتار سعی شده ضمن بررسی مفهوم تکامل برزخی ابتدا عوالم نظام هستی تبیین گردد و سپس براساس آموزه‌های دینی مسلم بودن تحقق تکامل برزخی از دیدگاه قرآن و روایات ماثوره تاکید شود. در ادامه «کمال حقیقی نفس» که همانا سیر باطنی از «خود به خود» است مورد توجه قرار گرفته و بر‌این مبنا تعارض دو دیدگاه محققان یعنی متکلمان و حکمت متعالیه صدرایی در تعریف حقیقت انسان و مراتب حاکم بر آن تشریح شده و در نهایت در رد انحصار متکلمان در تکامل به «تکامل علمی ‌و روحانی»،  اصول چهارگانة هستی شناختی و معرفت شناختی ملاصدرا در امکان تکامل عملی و جسمانی برزخی که شامل «فاعلیت نفس ناطقه و کفایت ذاتی آن»،« جایگاه نفوس در دارا بودن بر لطیف ترین جوهریت و شدیدترین روحانیت»،« کمالات و سلطنت قوة خیال در عالم برزخ» و نیز«لطافت و نورانیت نفس ناطقه» است، با ابتنا به حکمت متعالیة وی، مورد بحث و مداقّه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

• تکامل
• روحانی
• جسمانی
• صدرالمتالهین
• الشواهد الربوبیـه
• متکلمان

عنوان مقاله [English]

Mûllā Ṣâdrā’s Four Innovative Principles in Al-Shâwāhîd al-Rûbūbîyyâh for rejecting Mûtâkâllîmūn’s theory of the mere spiritual perfectibility in the world of Purgatory

نویسندگان [English]

• saldeh hasanzadeh ¹
• ali karbalaei pazoki ²
• Jamal Babalian ³

¹ Full professor of Allameh Tabatabai University (RA), Department of Islamic Studies, Faculty of Theology and Islamic Studies, Allameh Tabatabai University (RA), Tehran Iran

² Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology and Islamic Studies, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran

³ Doctoral student of Islamic Studies, Department of Theoretical Foundations of Islam, Faculty of Theology and Islamic Studies, Allameh University Tabatabaei (RA). Tehran, Iran (corresponding author)

چکیده [English]

Using a descriptive and analytic method, the present paper has analyzed the rejection of Mûtâkâllîmūn’s theory of the mere spiritual perfectibility of man in the world of Purgatory, based on the innovative principles of Mûllā Ṣâdrā’s Transcendent Philosophy in Al-Shâwāhîd al-Rûbūbîyyâh. In this paper, we have tried to examine and explain the concept of purgatory perfectibility and to emphasize on the realization of purgatory perfectibility from the perspective of the Qur’an and the Islamic traditions, based on the certain religious doctrines. Then, we have considered “the true perfection of the Soul”, which is an inner journey “from Self to the Self”, and on this basis, we have examined the conflict between the views of Mûtâkâllîmūn and the Ṣâdrāean Transcendent Philosophy about the definition of the true reality of man and its degrees. Finally, we have discussed on the rejection of Mûtâkâllîmūn’s restricting the perfectibility to “the intellectual and spiritual perfectibility”, based on Mûllā Ṣâdrā’s four ontological and epistemological principles about the possibility of practical and bodily purgatory perfectibility, which include “the agency of the rational soul and its essential sufficiency”, “the place of the souls in having the most subtle substantiality and the most intense spirituality”, “the perfections and the sovereignty of the faculty of imagination in the world of Purgatory”, and “the subtlety and lightness of the rational soul”.

کلیدواژه‌ها [English]

• Mûllā Ṣâdrā
• Al-Shâwāhîd al-Rûbūbîyyâh
• Perfectibility
• Spiritual
• Bodily
• Mûtâkâllîmūn