حسـن و قبـح عقـلی‏ و سرشت خدایی انسان در مکاتب‌کلامی و اندیشة مولوی

حسین حیدری

دوره 12، شماره 1 ، فروردین 1391

چکیده
  عقلی یا شرعی دانستن خوبی یا بدی کارها از مهم‌ترین مبانی کلامی و دین‌شناسی اندیشمندان و مکاتب کلامی است. به پرسش-های زیر بر بنیاد این قاعده پاسخ داده می شود: آیا خوب بودن و شایستة پاداش بودن کارهایی از قبیل نجات فرد بیگناه، از این سبب است که این اعمال فی نفسه به-ترتیب خوب یا بدند؟ یا فقط به دلیل دستور خداوند، خوب یا بد شده‌اند؟ چنانچه ...  بیشتر

ایرادهای ارسطو به ایده‌های افلاطونی

سعید بینای مطلق؛ الهام کندری

دوره 12، شماره 1 ، فروردین 1391

چکیده
  ارسطو در جای جای آثارش از «مابعدالطبیعه» تا «طبیعیات» و «در آسمان» و «کون و فساد»، هر جا می خواهد درمورد موضوعی اظهار نظر کند، با پیش کشیدن افلاطون و دیگر فلاسفة پیش از خود، سعی می‌کند ایرادهای افکار ایشان را در آن موضوع خاص مطرح کند. شروع از نقد روش مخصوص ارسطو در فلسفه است. به‌ویژه در مابعدالطبیعه که به‌قول خود او دانش پرداختن به ...  بیشتر

سیر تطور مفهومی معرفتی تشکیک

منیرالسادات پورطولمی؛ فاطمه باقرپور

دوره 11، شماره 4 ، دی 1390

چکیده
  تغییر و تحول یک اصطلاح علمی و تخصصی در سیر تاریخ تفکر و اندیشه حائز اهمیت خاصی است که مفهوم مهم و بنیادی تشکیک نیز از آن مصون نبوده است. این واژه نخستین بار در منطق در بارة الفاظ و سپس مفاهیم، مطرح شده و در فلسفه راه یافته و در آنجا نیز موضوع مباحثات و مناظرات بسیاری قرار گرفته است. مقالة حاضر پس از طرح معانی متفاوت و کاربردهای مختلف این ...  بیشتر

مدخلی بر تعدد رهیافت‌های جیمز به مسئلة تجربة دینی

مجتبی زروانی؛ قربان علمی؛ اکرم مشهدی

دوره 11، شماره 4 ، دی 1390

چکیده
  ویلیام جیمز، فیلسوف و روان‌شناس-آمریکایی(1910 - 1842) و مبتکر نظریة تجربه‌گرایی اساسی است. این نظریه که دارای ابعاد فلسفی و روان شناختی است، به نوبة خود نظریه‌ای بدیع در هر یک از این دو قلمرو به شمار می‌آید و با دیدگاه فلسفی پراگماتیسم او در ارتباط کامل و ژرف است که تفسیر نوینی در سنت پراگماتیستی آمریکایی تلقی می‌شود. واکاوی اندیشه‌های ...  بیشتر

تبیین فلسفی «وحی» از دیدگاه ابونصر فارابی

غلامحسین ابراهیمی دینانی

دوره 11، شماره 4 ، دی 1390

چکیده
  تبیین فلسفی «وحی» از دیدگاه مؤسس فلسفة اسلامی، ابو نصر فارابی، فعالیتی عقلانی در جهت معقولیت بخشیدن و توجیه آموزه اصلی نبوت در دین مبین اسلام است که می کوشد سازگاری عناصر گوناگون آن را در نظام فلسفی هماهنگی به منصه ظهور برساند. بر این پایه، نگارندة این مقاله می‌کوشد با تحلیل ابعاد مختلف «وحی»، نگاه فارابی در مورد عناصر چهارگانه فرستندة ...  بیشتر

تبیین فلسفی معجزه و کرامت از دیدگاه سهروردی

یحیی بوذری نژاد

دوره 11، شماره 4 ، دی 1390

چکیده
  طی تاریخ بشر، پیامبران ضمن دعوی رسالت از ناحیة خداوند، معجزه و کرامت را دلیل برتأیید صدق گفتار و رسالت خود می-دانستند. موضوع کیفیت معجزه و کرامت، تبیین عقلی و فلسفی و تفاوت آن با اموری همانند سحر، مورد توجه فلاسفة بزرگ اسلامی همانند ابن‌سینا، ملاصدرا و سهروردی بوده است. سهروردی - شیخ اشراق - در اکثر آثار خود ضمن بیان و تبیین قوای انسان ...  بیشتر

ارادة الهی و نسبت آن با اختیار انسان از دیدگاه امام خمینی ره

سیدمحمد اسماعیل سیدهاشمی؛ سیدصفی اله موسوی خو

دوره 11، شماره 4 ، دی 1390

چکیده
  مسئلة ارادة الهی و نسبتش با افعال انسان از دیرباز در تاریخ تفکر اسلامی مورد بحث و نزاع بوده است و شاید از موضوعاتی بوده که در شکل‌گیری نحله‌های کلامی اولیه نقش مهمی ایفا کرده است. این موضوع در کلام و فلسفه و حتی علم اصول فقه به مناسبتی مطرح شده است. یکی از اندیشمندانی که به این مسئله پرداخته، امام خمینی (ره) است. وی که به عنوان فقیه، فیلسوف ...  بیشتر

ملاصدرا و عبدالجبار معتزلی در کاربرد اخلاقی عقل

امیر دیوانی؛ رحیم دهقان سیمکانی

دوره 11، شماره 4 ، دی 1390

چکیده
  آراء ملاصدرا و قاضی عبدالجبار معتزلی نسبت به کارکردهای عقل در اخلاق از جهاتی با هم قابل مقایسه است. به طور کلی می-توان سه جهت اشتراک و سه جهت افتراق در اندیشه‌های ایشان در این زمینه به‌دست آورد. جهات اشتراک این است که اولاً هر دو قائل به تلازم معرفت و فضیلت هستند؛ ثانیاً مسئولیت اخلاقی را مبتنی بر عقل دانسته‌اند؛ ثالثاً قائل به وجوه ...  بیشتر

قوة واهمه و نسبت آن با سایر قوای نفس با تأکید بر آراء ابن‌سینا

نصرالله شاملی؛ وحیده حداد

دوره 11، شماره 4 ، دی 1390

چکیده
  شیخ الرئیس در بحث قوة واهمه باورهای خاصی دارد؛ از آن‌جمله جسمانی بودن قوة واهمه است. از منظر این فیلسوف میان قوة واهمه و دستگاه ادراکی انسان ارتباط ویژه‌ای برقرار است. به علاوه میان واهمه و بدن ارتباطی تنگاتنگ وجود دارد. او این تأثیر و تأثر را به‌گونه‌ای خاص تبیین کرده است. ما در این مقاله درصددیم ضمن آوردن دلایل وافی و کافی شیخ در ...  بیشتر

بررسی مبانی معرفت ودلالت‌های تربیتی آن در اندیشة امام خمینی«ره»

حسنعلی بختیار نصرآبادی؛ نفیسه اهل سرمدی؛ مریم انصاری

دوره 11، شماره 3 ، مهر 1390

چکیده
  سخن از معرفت در ساحت فلسفه به دو صورت کلی هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی انجام می‌گیرد. این نوشتار که ادعا دارد به معرفت پژوهی در آثار حضرت امام (ره) پرداخته است در مقام تفکیک این دو ساحت نیست، بلکه بالاجمال به تبیین کلیاتی در عرصة معرفت و تأثیر آن بر فلسفة تربیتی امام می‌پردازد. مسائلی از قبیل چیستی معرفت و تعریف آن، اقسام معرفت، شرایط ...  بیشتر

رویکردی فلسفی – کلامی به آموزة بداء بر مبنای اسلوب تحلیلی

رضا محمدزاده؛ جواد طاهری

دوره 11، شماره 3 ، مهر 1390

چکیده
  بداء آموزه‌ای مهم در مذهب شیعة امامیه به شمار می‌رود. اهل تسنن، گویی، در کتب اعتقادی روایی خود این آموزه را بدعتی آشکار در مبانی اعتقادی اسلام انگاشته و آن ‌را مورد رد و انکار قرار داده‌اند. امامیه بر این باور است که تبیین درست و حقیقی بداء می‌تواند راه را برای پذیرش آن از سوی تمامی مسلمانان بویژه اهل تسنن هموار سازد. بر این اساس تلاش‌های ...  بیشتر

مقایسة دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا در تبیین موضوع فلسفه و رابطة آن با مسائل فلسفی

زهره توازیانی؛ سیده نرجس عمرانیان

دوره 11، شماره 3 ، مهر 1390

چکیده
  نظر به اینکه علم بودن یک علم مرهون انسجام مسائل و انسجام مسائل در گرو عاملی وحدت‌آفرین است؛ اغلب حکما این عامل وحدت‌آفرین را موضوع علم می‌خوانند. پرسش اصلی مقالة حاضر تبیین رابطة موضوع و مسائل فلسفی طبق دیدگاه ابن سینا و ملاصدراست. چنان که در منطق آمده، موضوع هر علم چیزی است که در آن علم از عوارض ذاتی آن بحث می‌شود؛ به‌تعبیر دیگر ...  بیشتر

نظر علامه طباطبائی در باب تمایز وجود و ماهیت و نقش آن در تقریر برهان صدیقین

رضا اکبریان؛ زهرا سادات ربیعی هاشمی

دوره 11، شماره 3 ، مهر 1390

چکیده
  در فلسفه و عرفان نظری متأثر از دیدگاه-های مختلف، در باب رابطة وجود و ماهیت تقریرات متفاوتی از برهان صدیقین ارائه شده است. بر این اساس ابن‌سینا با مبنا قرار دادن تمایز متافیزیکی وجود و ماهیت و شیخ اشراق با انکار این تمایز و بر اساس نظریة انوار و ملاصدرا بر مبنای تقدم وجود بر ماهیت و وحدت تشکیکی به اثبات وجود حق تبارک و تعالی می‌پردازند، ...  بیشتر

شأن معرفتی قوة خیال در نقد اول کانت: ارزیابی از منظر صدرایی

اسماعیل سعادتی خمسه

دوره 11، شماره 3 ، مهر 1390

چکیده
  اهمیت و کارکرد معرفتی خاص قوة خیال در بحث استنتاج استعلایی نقد عقل محض به عنوان واسطة حس و فاهمه مورد تأکید قرار می‌گیرد. کانت، برخلاف دکارت، نقش معرفتی ایجابی برای قوة خیال قائل است. خیال یکی از قوای اصلی در فرایند تألیف‌های سه‌گانة استعلایی است. تألیف بازسازی کاملاً بر عهدة قوة خیال است. در تألیف بازشناسی، که با مشارکت خیال و فاهمه ...  بیشتر

رویکرد التفاتی به ادراک حسی

سیده مریم موسوی؛ محمد سعیدی مهر

دوره 11، شماره 3 ، مهر 1390

چکیده
  هدف از مقالة حاضر بررسی نظریه التفاتی در باب ادراک حسی است. این نظریه تلاشی برای ارائة تبیینی از ادراک حسی است که درصدد است افزون بر موارد ادراک حسی غیرواقعی ارتباط ذهن با عین در ادراک حسی واقعی را نیز توجیه کند. در این نظریه، ادراک حسی، اعم از واقعی و غیرواقعی، عبارت است از یک حالت ذهنی التفاتی که بازنمودی را عرضه می‌کند. با اینکه اکثر ...  بیشتر

لذت و الم اخروی در فلسفة سینوی

عین الله خادمی؛ مرتضی حامدی

دوره 11، شماره 3 ، مهر 1390

چکیده
  از جمله مباحثی که شیخ الرئیس آن را به مطمح نظر گذاشته، معاد و حالات اخروی آن است. او در حکمت خویش پس از آنکه به بحث جنجالی لذت و رنج پرداخته، در پی آن بود تا لذت و الم اخروی را نیز به متألهان و دینداران تفهیم نماید. شیخ الرئیس در آثار خود، پس از اثبات وجود نفس و بقای جنبة نفسانی، قوای متنوعة انسانی را با مرگ مضمحل می‌دانست، اما براین باور ...  بیشتر

نگاهی نو به نظریة نسبیت اخلاق از منظر قرآن کریم

نهله غروی نائینی؛ حمید ایماندار؛ نصرت نیلساز

دوره 11، شماره 2 ، تیر 1390

چکیده
  قریب به اتفاق پژوهشگران در خصوص پاسخگویی به مسئلة اطلاق یا نسبیت اخلاق به تفسیر و توجیه آیات موهم نسبیت اخلاق پرداخته‌اند (بعد سلبی اطلاق اخلاق) و بررسی بعد ایجابی اطلاق اخلاق با نگاه قرآنی جایی در تحقیقات آنها نداشته است. افزون بر این، پژوهشگران از اهمیت نتایج مترتب بر تحلیل برخی مسائل اساسی فلسفة اخلاق از دیدگاه قرآنی در جهت حل مسئلة ...  بیشتر

تبیین علم خداوند به غیر، از طریق تحلیل وجود رابط در فلسفة ملاصدرا

عبدالعلی شکر

دوره 11، شماره 2 ، تیر 1390

چکیده
  چگونگی علم خداوند به مخلوقات خود، پیش از ایجاد و پس از آفرینش، همواره برای فلاسفه مسئله‌ای دشوار و مورد اختلاف بوده است، تا جایی که در مباحثی مانند علم به جزئیات زمانی و متغیر، برخی از فیلسوفان متهم به کفر شده‌اند. دیدگاه فیلسوفان مشائی و اشراقی از یک سو، تأثیر مکتب عرفانی و آیات قرآنی از طرف دیگر، موجب پر بار شدن این مبحث در حکمت متعالیه ...  بیشتر

مدرنیته و قدرت انتخاب

علیرضا شجاعی زند

دوره 11، شماره 2 ، تیر 1390

چکیده
  گمان شایع بر این است که مدرنیته به واسطة سهم شایانش در پیشرفت، قدرت انتخاب بشر را افزایش داده است. این تلقی که از جهاتی صائب نیز هست در این مقال، با دو پرسش مواجه شده است: مدرنیته به افزایش قدرت انتخاب «کدام انسان» کمک کرده و قدرت انسان را در «چه انتخابی» افزایش داده است؟ بررسی در مورد این دو پرسش، یک‌بار با تمرکز بر عناصر ممیز و مقوم ...  بیشتر

ماهیت ایمان از دیدگاه ابن عربی و کی‏یرکگور

سیدیدالله یزدان پناه؛ احمد رزمخواه

دوره 11، شماره 2 ، تیر 1390

چکیده
  متفکران حوزه‏های گوناگون در بارة ایمان و سرشت آن به بیان دیدگاه‏های خود پرداخته و گاه نظریاتی در مقابل یکدیگر ابراز کرده‏اند. مقایسه و تطبیق این دیدگاه‏ها و بررسی آنها می‏تواند به روشنگری در باب ایمان کمک کند. در این جستار ماهیت ایمان از دیدگاه ابن عربی، از حوزة اسلامی و پدر عرفان نظری و کی‏یرکگور از حوزة مسیحیت بررسی و مقایسه می‌شود. ...  بیشتر

جایگاه انسان در هستی از نگاه آقانجفی (ره)

موسی‌الرضا امین‌زارعین

دوره 11، شماره 2 ، تیر 1390

چکیده
  آقانجفی از جمله صاحب‌نظرانی است که در مورد یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفی و عرفانی یعنی مسئلة جایگاه انسان در هستی و ارتباط او با خدا سخن گفته است و از آنجا که به پیروی از افلاطون و ملاصدرا، معتقد به اصالت وحدت و تشکیک وجود است، انسان را موصوف به صفات الهی می‌شناسد (الا در مورد صفات عزت و تکبر که خاص خداوند است) و وصول حق را کمال مطلوب انسان ...  بیشتر

مقایسة دیدگاه ابن‌عربی و ملاصدرا در مسئلة حدود و قلمرو عقل در شناخت حق تعالی

بهزاد مرتضایی

دوره 11، شماره 2 ، تیر 1390

چکیده
  عقل به مثابه یکی از ابزارهای شناخت و معرفت انسانی جایگاه رفیعی بین فلاسفه و اندیشمندان دارد، اما در عرفان بسیاری از عارفان، عقل را حجاب شناخت و معرفت می‌دانند، موضوع اصلی درعرفان نظری ابن عربی و نگرش عرفانی ملاصدرا، شناخت اسما، صفات و افعال حق تعالی است. ابن‌عربی در عین احترام به جایگاه عقل، عقل نظری را در معرفت به حق عاجز و ناتوان ...  بیشتر

تحلیل و تبیین حیثیت قوه و فعل در قابل و فاعل

جمشید صدری

دوره 11، شماره 2 ، تیر 1390

چکیده
  قوه و فعل نحوة وجود است که این نحوة وجود صلاحیت آن را داردکه در تحلیل عقلی دو معنی از آن انتزاع شود: به اعتبار اینکه شیء خودش خودش است فعلیت و و از آن نظر که می‌تواند شیء دیگر بشود بالقوه نامیده می-شود. قوه حالتی است که موجود به واسطة آن آمادة پذیرفتن می‌شود. قبول به اشتراک لفظی به معنی انفعال و اتصاف نیز به‌کار می‌رود. قابلیت به معنای ...  بیشتر

بررسی استناد به آیات قرآن در مباحث کلامی کتاب احقاق‌الحق از منظر سیاق (مورد مطالعه رؤیت خدا)

اعظم پرچم؛ پروین نبیان؛ اعظم آبدار

دوره 11، شماره 1 ، فروردین 1390

چکیده
  متکلمان امامیه، اشاعره و معتزله عقاید خویش را به همراه استناد به آیات قرآن درکتاب‌هایشان بیان کرده و حتی در محکوم کردن یکدیگر ازآیات بهره جسته‌اند. این پرسش وجود دارد که آیا صاحبان مذاهب کلامی در استفاده از آیات قرآن به انواع سیاق آیات توجه داشته‌اند و آیا سیاق آیات می‌تواند برداشت‌های مختلف را پوشش دهد؟ علامه شوشتری در احقاق الحق ...  بیشتر

ایهام تعارض در تعریف ارسطو از زمان

حسن فتحی؛ سیروس علیپور

دوره 11، شماره 1 ، فروردین 1390

چکیده
  در تبیین و تعریفی که ارسطو از زمان عرضه می‌کند، دو جنبه را می‌توان یافت که علی‌الظاهر متعارض به نظر می‌رسند. وی، از طرفی، زمان را به «عدد حرکت از حیث پیش و پس» تعریف می‌کند و «عدد» در هیچ‌کدام از آثار او متصل دانسته نشده است. از طرف دیگر، به دلیل ارتباط زمان با حرکت، آن را متصل می‌داند؛ چون حرکت متصل است. بدین‌ترتیب، به نظر می‌آید ...  بیشتر