میرداماد و وجود و ماهیت

غزاله نویسی؛ رضا اکبریان

دوره 14، شماره 4 ، دی 1393

چکیده
  در ‌این مقاله دیدگاه میرداماد در خصوص وجود و ماهیت و رابطة آن دو بیان می‌‌‌گردد و ضمن مشخص شدن موضع صریح او در خصوص اصالت ماهیت، افکار‌این فیلسوف بزرگ اصالت ماهیتی در مورد معنا و نیز جایگاه هستی‌شناسانه وجود و ماهیت و‌ اینکه با چه نظری می‌‌توان به اعتباریت وجود قائل شد و ماهیت اصیل چگونه است، روشن می‌‌گردد. در حقیقت‌این مقاله ...  بیشتر

وظیفه‌گرایی و اصل مسئولیت معرفتی در دنیای سایبری

حسین زحمتکش؛ یعقوب جوادی

دوره 14، شماره 4 ، دی 1393

چکیده
  یکی از بارزترین ویژگی‌های عصر اطلاعات و شبکه‌های ارتباطاتی، انفجار اطلاعات و رشد بسترهای جدید دستیابی به اطلاعات است. بی‌تردید، یکی از اصلی‌ترین محمل‌های مطرح برای نیل به داده و به تبع آن حصول به اطلاعات و شکل‌گیری باورها‌، دنیای مجازی‌اینترنت است. بانگاهی به ملزومات مطرح در دنیای سایبری، می‌توان دریافت که تعریف سنتی از معرفت ...  بیشتر

رابطة علم و دین در مسئلة پیدایش انسان از دیدگاه تفسیر المنار و المیزان

علیرضا قائمی نیا؛ محسن آزادی

دوره 14، شماره 4 ، دی 1393

چکیده
  امروزه بررسی مناسبات میان علم و دین در گرو تعیین موضع در قبال مسئلة پیدایش انسان است. نسبت میان آموزه‌های قرآنی و یافته های تجربی در این مسئله، پرسشی است که علامه طباطبایی و رشید رضا در تفسیر آیات مربوط به انسان و پیدایش او درصدد پاسخ به آن برآمده‌اند. در این میان مؤلف المنار در تلاش هرچه بیشتر برای برقراری و اعلام هم‌نوایی کامل میان ...  بیشتر

تأثیر انسان‌شناسی برحکومت دینی از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی زید عزه

محمدمهدی باباپور گل افشانی

دوره 14، شماره 4 ، دی 1393

چکیده
  یکی از محورهای بنیاد دینی حکومت، مبانی آن است و نوع نگرش به این مبانی، حکومت‌ها را از هم متمایز می‌کند. انسان‌شناسی یکی از این مبانی است که در این نوشتار ضمن تبیین روش‌های مختلف انسان شناسی و ابعاد و مراتب وجودی انسان، به تأثیر آن بر هر یک از قوانین حکومت دینی، حاکمان این حکومت و مردم در حکومت مبتنی بر دین پرداخته خواهد شد. کانون تبیین‌های ...  بیشتر

گفتمان اصلاحگرایی یا اعتزال معاصر رویکردی انتقادی به ادعای وجود مکتب نو معتزله

سهیلا پیروزفر؛ محمدحسن رستمی؛ حسن سرنوشه فرهانی

دوره 14، شماره 4 ، دی 1393

چکیده
  گفتمان اصلاحگرایی مبتنی بر عقلانیت و مبارزه با اندیشههای تقلیدمحور حاکم بر جهان عرب توسط سیدجمالالدین و محمد عبده باعث شده که برخی، آنها را منتسب و متمایل به اندیشههای عقلگرای معتزله بدانند و در امتداد اندیشههای آنها نیز مکتب نومعتزله یا احیای مجدد اندیشههای اعتزالی را ببینند. در‌این مقاله، ابتدا با رویکردی انتقادی خاستگاه مطرحشده ...  بیشتر

علل ارسطویی از منظر فلاسفة دورة یونانی‌مآبی

مریم سالم

دوره 14، شماره 4 ، دی 1393

چکیده
  رواقیـون که کمی‌‌بعـد از ارسـطو در آتـن، به تـرویج نظـریات فلسـفی خـود پرداختند، نظریة علیت را پذیرفتند و آن را اصلی اساسی در فلسفة طبیعی و اخلاقی خود‌به‌شمارآوردند، اما نه به همان صورت که ارسطو آن را تبیین کرده بود. نه تنها تعریف و تصور آنها از علیت متفاوت بود، بلکه نظریة علل اربعه را نیز نپذیرفتند و همچون حکمای پیشا سقراطی، فقط ...  بیشتر

"حرکت مکانی" از نظر ابن‌سینا و ابوالبرکات بغدادی

عبدالرسول عمادی

دوره 14، شماره 4 ، دی 1393

چکیده
  حرکت مکانی به تأکید ابن‌سینا و ابوالبرکات بغدادی از اقدم انواع حرکات است. ابن‌سینا حرکت مکانی را تنها حرکت بر خط راست می‌‌داند و حرکت وضعی را حرکت مکانی نمی‌‌داند، زیرا از نظر او حرکت مکانی حرکتی است که در آن متحرک از مکان خود به طور کامل خارج می‌‌گردد و در حرکت وضعی تنها موقعیت اجزای جسم نسبت به اجزای مکان تغییر می‌‌کند و در مجموع ...  بیشتر

ارزیابی دیدگاه مکتب تفکیک در باب وجود واشاره به برخی مبانی آن

سیدمحمداسماعیل سیدهاشمی‌‌؛ رضا سلیمانی

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1393

چکیده
  مکتب تفکیک با این انگیزه طراحی و ارائه شده است که شناخت حقایق و معارف دینی را به دور از التقاط فلسفی و عرفانی، با شیوه‌ای دینی ممکن نماید و تأویل‌ها و تفاسیری را که ظواهر شریعت از پذیرش آن ابا دارد، از روند فهم دینی کنار نهد و بر این ادعاست که با این روش می‌توان به حقایق دینی که سعادت حقیقی ما در گرو علم به آن است، دست یافت. یکی از کلیدی‌ترین ...  بیشتر

نگاه فلسفی به نوسان قیمتها از دیدگاه ابن‌خلدون

محمد علی شیخ

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1393

چکیده
  بیتردید ابن‌خلدون یکی از متفکران بزرگ جهان اسلام و بلکه کل جهان است. اندیشههای بی بدیع و خلاق و مبتکرانۀ وی در تاریخ جامعه‌شناسی، فلسفۀ تاریخ، دولت وحکومت، نسبت به متفکران پیش از وی قابل قیاس نمیباشد، به حق میتوان وی را پایه‌گذار و مؤسس جامعهشناسی نوین و فیلسوف تاریخ نامید. آنچه در این مقاله مشاهده مینمایید، تفکر و اندیشۀ وی در باب ...  بیشتر

نظریه تناسخ و رویکرد شیخ علاءالدوله سمنانی

لادن صالحین؛ ابوالفضل محمودی

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1393

چکیده
  نظریه تناسخ مصطلح به‌عنوان یکی از آموزه‌های محوری ادیان هندی و بودایی، از دیرباز محل مجادلات کلامی، فلسفی و عرفانی در میان مسلمانان بوده که غالباً با دلایل متعدد و متقن به ابطال آن رأی داده‌اند. در‌این میان برخی گروه‌ها و فرق غیر رسمی‌‌مسلمانان، نظریة تناسخ را پذیرفته یا منتسب به پذیرش آن شده‌اند. همین امر دامنة مباحث تخصصی در ...  بیشتر

محکم و متشابه در‌اندیشة ابن‌عربی و علامه طباطبایی

مسعود حاجی ربیع

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1393

چکیده
  در‌این پژوهش مباحثی پیرامون زبان دین و به طور خاص، زبان قرآن مطرح می‌‌کنیم. زبان قرآن از جمله مباحث مهمی‌‌است که در آن به ویژگی‌های‌ایات قرآن توجه می‌‌شود. یکی از مباحثی که می‌‌توان در زبان قرآن بررسی کرد، ویژگی اِحکام وتشابه‌ آیات قرآن است. ما در‌این مقاله، بر اساس آراء ابن‌عربی و علامه طباطبایی در بارة‌ این ویژگی‌ آیات قرآن ...  بیشتر

نظریة ابداعی ابن‌سینا در علیت و ریشه‌های قرآنی آن

سیدرضا(زهیر) حسینی لواسانی؛ رضا اکبریان

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1393

چکیده
  بحث علیت از مباحث مهم فلسفی است که فیلسوفان اسلامی‌‌تلاش وافری در جهت اصلاح و سامان‌دهی آن مطابق با آموزه‌های دینی انجام دادند. ابن‌سینا با استفاده از مفهوم دینی خلقت که مطابق آن وجود پس از عدم مطرح می‌‌شود، از بحث قوه و فعل ارسطو به بحث وجود و ماهیت گذر کرده و بر‌این اساس بسیاری از مباحث مربوط به علیت را از نو بازسازی می‌‌کند ...  بیشتر

بررسی پیامدهای کلامی‌‌حسن و قبح عقلی

زکریا بهارنژاد؛ فاطمه کاظمی

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1393

چکیده
  حسن و قبح عقلی و شرعی در سه حوزة عدل، نبوت و معاد نتایج متفاوتی دارند. نظریة حسن و قبح شرعی منجر به عدم توانایی اثبات عقلی صفات خداوند میشود، همچنین‌این نظریه قادر نیست بر لزوم بعثت و عصمت انبیا، معاد و تکلیف، دلیل عقلی ارائه نماید. در صورت شرعی بودن حسن و قبح تنها منبعی که براساس آن میتوان به صفات خدا دست یافت و او را منزه از انجام افعال ...  بیشتر

رمزگشایی از جایگاه مسئلة اتحاد عاقل به معقول در فلسفة ابن‌سینا

شمس‌اله سراج؛ فرنوش بابادی

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1393

چکیده
  ابن‌سینا در مواضع مختلف آثار خود از نظریة اتحاد سخن به میان می‌آورد اما اعتقاد و دیدگاه او به وضوح و روشنی مشخص نیست چرا که گاهی مسئلة اتحاد را می‌پذیرد و گاهی بر رد آن استدلال می‌آورد. لذا از یک سوی اشتهار شیخ به عنوان منکر قطعی و مسلم نظریة اتحاد عاقل و معقول و از سوی دیگر بررسی قول به استبصار و عدول شیخ از نظر اولیة خود و پذیرش اتحاد، ...  بیشتر

فراخردی دین در نگاه صدرالمتألهین شیرازی

ابراهیم نوئی

دوره 14، شماره 2 ، تیر 1393

چکیده
  یکی از مباحث مهم در دین پژوهی، سخن از وجود یا نبود گزاره‌های فراخرد در دین است. نوشته‌های صدرالمتألهین شیرازی آکنده از توجهات وی به این مسئله است. او ضمن اینکه به تفصیل ازجایگاه عقل و نقش آن در ساحت دین سخن می‌‌گوید، از مراتب نازلی از عقل که توانایی ادراک دین را ندارد و نیز موانع فعلیت یافتن ادراک عقلی و شرایط به فعلیت رسیدن این ادراک ...  بیشتر

نقد و بررسی رویکرد صامت انگارانه به متن

ولی ا.. نصیری؛ رحیم دهقان سیمکانی؛ قاسم پورحسن قاسم پورحسن

دوره 14، شماره 2 ، تیر 1393

چکیده
  جان مایۀ نظریة قبض و بسط تئوریک شریعت، «صامت دانستن متن» و فاهمه محوری در امر تفسیر است و ستون اصلی تز صامت بودن متن نیز بر «مصرف‏کننده مطلق بودن معرفت دینی» استوار‌ است. سروش در باب اینکه «معنای متن از کجاست؟» نگرش مخاطب محوری داشته و همچون گادامر و دریدا معتقد است معنای متن همان فهم مخاطب و مفسر یا ظهوری است که در جریان پرسش و پاسخ، ...  بیشتر

ارزیابی راه‌حل‌های اندیشمندان اسلامی در مواجهه با تزاحم تکالیف اخلاقی

عین اله خادمی؛ علی حیدری علی حیدری؛ کبری عباسی نیا

دوره 14، شماره 2 ، تیر 1393

چکیده
  مسئلة نسبی بودن یا مطلق بودن گزاره‌های اخلاقی از مهم‌ترین مسائل مطرح در فلسفة اخلاق است که پذیرش هر کدام از این دو مبنا پیامدهایی تأثیرگذار بر نظام‌سازی اخلاقی دارد. یکی از موارد زمینه‌ساز نسبی‌گرایی اخلاقی، مسئلة تزاحم تکالیف است. با توجه به اینکه تکالیف اخلاقی ناظر به عمل و رفتار انسان است، به دلیل پیچیدگی شرایط اجتماعی وقوع ...  بیشتر

تمایزات مبنایی دیدگاه شیعه‌امامیه با دیدگاه‌های فرجام‌گرایانه ‌متأخر

سیده مونا علوی معینی؛ مهناز امیرخانی

دوره 14، شماره 2 ، تیر 1393

چکیده
  امروزه جهان با شتاب به سمت آینده پیش می‌رود و فرجام جهان، هر انسان متفکری را به اندیشیدن وامی‌دارد. حاصل این تفکرات ایجاد دیدگاه‌های فرجام‌گرایانة متعددی بوده است که برخی از آنها در میان اندیشه‌ورزان معاصر غربی شکل گرفته‌ است. البته در ادیان مختلف الهی و غیرالهی نیز از دیرباز نظراتی در زمینة پایان این جهان وجود داشته است. این پژوهش ...  بیشتر

روش کلام نقلی از دیدگاه سید بن طاوس

مهدی کریمی مهدی کریمی؛ رضا برنجکار

دوره 14، شماره 2 ، تیر 1393

چکیده
  ربط و نسبت بین کلام و حدیث در علم «کلام نقلی» مورد دقت و کاوش قرار میگیرد. روششناسی علم کلام به طور عام و کلام نقلی به طور خاص از مباحث نوینی است که در آثار اندکی بدان پرداخته شده است. اهمیت پژوهشهای روشی، آنگاه دانسته میشود که به مهمترین دستاورد آنها یعنی «کشف طریق استنباط و اصول آن»، توجه کافی شود. نزد سید بن طاوس نقل مهمترین منبع دینشناسی ...  بیشتر

مبناگرایی فلسفة اسلامی‌‌در باب گزاره‌ها؛ پاسخ به برخی شبهات

حسن عبدی

دوره 14، شماره 2 ، تیر 1393

چکیده
  اغلب حکمای مسلمان در هر دو حوزة تصورات و تصدیقات، معتقد به قرائت خاصی از مبناگرایی هستند. در مبناگرایی اسلامی‌‌در باب گزاره‌ها، معارف تصدیقی به بدیهی و نظری تقسیم می‌شوند. بدیهیات بی‌نیاز از دیگر معلومات هستند؛ اما نظریات در ماده و صورت مبتنی بر بدیهیات بوده و سرانجام باید به آنها منتهی شوند. ابتنای نظریات بر بدیهیات در تصدیقات ...  بیشتر

نظریة اخلاقی ملاصدرا

حسین اترک

دوره 14، شماره 2 ، تیر 1393

چکیده
  نظریه‌های اخلاقی معمولاً به سه‌ گروه نظریه‌های فضیلت‌گرایی، نتیجه‌گرایی و وظیفه‌گرایی تقسیم می‌شوند. نظریات اخلاقی اغلب فیلسوفان اسلامی را می‌توان جزء نظریه‌های فضیلت‌گرا دانست. ملاصدرا یکی از بزرگ‌ترین فیلسوفان اسلامی است، که فلسفة او از جهات مختلف دارای نوآوری است، پس شایسته است که نظریة اخلاقی او به‌طور منسجم تحقیق و ...  بیشتر

امکان معرفت از دیدگاه ابن‌سینا

حمیدرضا خادمی؛ سیدحسن حسینی

دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1393

چکیده
  از جمله تلاش‌های ابن‌سینا در خصوص امکان حصول معرفت برای آدمی، ترسیم فرایند شناخت و مراحل آن است. امکان معرفت از منظر ابن‌سینا بر مبنای ارتباط واقع‌گرایانه میان معلوم بالذات و معلوم بالعرض با برقراری رابطة ماهوی میان آنها تصویر می‌‌گردد. وی با دو وجهی دانستن معنای حقیقت، حقیقت به معنای مطابقت صورت ذهنی با متعلق شناسایی را می‌‌پذیرد، ...  بیشتر

تهذیب و تزکیة نفس در دیدگاه ابنسینا و راههای حصول آن

شهناز شهریاری نیسیانی؛ محمد نجفی

دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1393

چکیده
  مقالة حاضر با استناد به نظر برخی از فلاسفة مسلمان، فعالان هدایت جامعه و صاحب‌نظران حوزة روان‌شناسی و تعلیم وتربیت مبنی بر اینکه ریشة بسیاری از مشکلات، انحرافات و فجایع موجود در جامعه را باید در عدم توجه به نفس و تهذیب و تزکیة آن جستجو کرد، با هدف بررسی تهذیب و تزکیة نفس در دیدگاه ابنسینا و تبیین راههای حصول آن با اتخاذ روش تحلیلی- ...  بیشتر

نقد و ارزیابی نظریة اعتدال در اخلاق

حسین اترک؛ مریم خوشدل روحانی

دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1393

چکیده
  نظریة اعتدال یکی از انواع نظریات اخلاق فضیلت است که افلاطون و ارسطو نظریه‌پردازان اصلی آن در یونان باستان بودند. این نظریه به دلیل سازگاری با متون دین اسلام، نزد فیلسوفان و علمای اخلاق اسلامی رواج زیادی یافت؛ به نحوی که اغلب حکمای اسلامی چون فارابی، ابن‌سینا، مسکویه، خواجه نصیر طوسی و ملاصدرا تابع این نظریه‌اند. هستة اصلی نظریة ...  بیشتر

رابطة عدالت و سعادت از دیدگاه فارابی

زکریا بهارنژاد؛ کمیل شمس‌الدینی مطلق

دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1393

چکیده
  فارابی عدالت را در سه حوزة تکوین، اجتماع و فرد بررسی می‌کند و در هر سه به اعتدال توجه دارد، به گونه‌ای که در تکوین، به معنای اعطای بهرة وجودی به موجودات، متناسب با اهلیت آنها، از سوی خداوند و در اجتماع به معنای توزیع خیرات مشترک، بر اساس شایستگی افراد و در اخلاق به معنای رعایت اعتدال و حدوسط نظر دارد، از سویی وی با تقسیم سعادت به دنیوی ...  بیشتر