"مکان" و"خلاء" از دیدگاه ابوعلی سینا و ابوالبرکات بغدادی

غلامحسین رحیمی؛ عبدالرسول عمادی

دوره 11، شماره 1 ، فروردین 1390

چکیده
  مکان فضایی است که جسم در آن قرار می-گیرد و خلاء حالتی است که این فضا از هر گونه مادة فیزیکی خالی می‌شود. امروزه این دو مفهوم تقریباً بدیهی انگاشته می‌شوند، اگرچه در دانش جدید نیز این همانی قطعی میان دو مفهوم مکان و فضا وجود ندارد، اولی به جسم برمی‌گردد و دومی به محیط آن. به طور کلی دو تلقی از مکان وجود داشته است مکان به عنوان سطح خارجی ...  بیشتر

جایگاه اصل علیت در تبیین علمی

رضا صادقی

دوره 11، شماره 1 ، فروردین 1390

چکیده
  مفهوم تبیین از مفاهیم اصلی فلسفة علم است که در خصوص نسبت آن با اصل علیت بحث-های زیادی صورت گرفته است. تا پیش از پیدایش پوزیتیویسم دیدگاه رایج این بود که تبیین یک پدیده به معنای بیان علت آن است، اما برخی از پوزیتیوست‌ها با تحویل رابطة تبیینی به رابطه‌ای استنتاجی و منطقی تلاش کردند مفهوم تبیین را جدای از مفهوم علیت تعریف کنند. در این ...  بیشتر

قاعدة بسیط الحقیقـة در حکمت متعالیه و تطبیق آن با «مقام کثرت در وحدت» در عرفان ابن‌عربی

مرتضی شجاری؛ لیلا قربانی

دوره 11، شماره 1 ، فروردین 1390

چکیده
  از نظر ملاصدرا «صراط مستقیم» که انبیا آن را پیمودند، توحید حقیقی است؛ توحیدی که مبتنی بر دو اصل «وحدت در کثرت» و «کثرت در وحدت» است. برای صاحب چنین مرتبه‌ای از توحید، خلق حجابی برای حق نیست؛ همچنانکه حق، حجاب خلق نیست. ملاصدرا در آثار خود می‌کوشد که این صراط مستقیم را با قاعدة «بسیط الحقیقـة کل الاشیاء و لیس بشیء منها» تبیین کند؛ قاعده‌ای ...  بیشتر

نظریة سهروردی در باب علیت و تأثیر آن بر محقق دوانی و میرداماد

رضا اکبریان؛ نفیسه نجبا

دوره 11، شماره 1 ، فروردین 1390

چکیده
  حکمت اشراق سهروردی دارای اصول و مبانی بدیعی است که نه تنها در حکمت مشاء یافت نمی‌شود، بلکه پایه و اساس تفکرات اندیشمندان بعدی قرار گرفته و نقطه عطفی در تاریخ فلسفه به شمار می‌آید. نظریة اضافة اشراقیه که در جهت تبیین رابطة علت و معلول از سوی سهروردی مطرح شده است، یکی از اصول بنیادین این فلسفه است. از آنجا که ارتباط میان علت و معلول در ...  بیشتر

جهان‌شناسی یگانه‌انگار در پرتو حکمت متعالیه

محمدرضا ارشادی نیا

دوره 11، شماره 1 ، فروردین 1390

چکیده
  اوج نظریه‌پردازی و تعالی جهان‌بینی و تصویر ژرف و زیبا از پیوستگی جهان آفرینش را می‌توان در پرتو کاربرد انگارة "حقیقت و رقیقت" در حکمت متعالیه شاهد بود. این انگاره در سراسر پردازش‌های عالی صدرایی و پیروان متعالی وی حضور دارد، همانچه در فلسفه‌های پیشین از آن خبری نمی‌توان یافت، این از ابتکارات صدراست که با مطالعات بین‌رشته‌ای و ...  بیشتر

لطف لطیف از دیدگاه مولوی و محقق سبزواری

جلیل مشیدی

دوره 10، شماره 4 ، دی 1389

چکیده
  لطف خداوند، از دیدگاهی دو نوع است: تکوینی و تشریعی. آفرینش و تربیت جهان و جهانیان لطف تکوینی و ارشاد و تربیت موجودات صاحب اختیار، لطف تشریعی است. در این نوشتار، لطف اخیر مورد نظر است و آن عبارت است از اموری که آدمی را به طاعات نزدیک و از معاصی دور می گرداند، به شرط آنکه جبر و الجاء در آن نباشد. در این راستا، ضمن توجه به آراء متکلمان، جنبه‌های ...  بیشتر

پرستش، اصل بنیادین فلسفة اخلاق استاد مطهری

مسلم محمدی

دوره 10، شماره 4 ، دی 1389

چکیده
  استاد مطهری در میان گرایش‌ها و نظریات گوناگون در گستره مکاتب اخلاقی، به پرستش الهی به عنوان بنیاد اساسی مکتب اخلاقی اسلام معتقد است. مبنای دیدگاه فوق از نظر ایشان این است که هر گونه کار اخلاقی عبادت خداست حتی اگر شخص به آن توجه نداشته باشد. پرستش از نظر استاد دارای دو جنبه است باطنی یعنی سیر انسان از خلق به خالق و ظاهری عبارت است از ...  بیشتر

رویکردهای مختلف به مسئلة وجود خداوند و نگاه ابن‌سینا به قرینه‌گروی

رضا اکبری

دوره 10، شماره 4 ، دی 1389

چکیده
  آیا اعتقاد به خداوند نیازمند برهان است؟ قرینه‌گروی معتقد است که وظیفة معرفتی انسان اقتضا می‌کندکه برای اعتقاد خود به وجود خداوند دلیل داشته باشد. در مقابل، ایمان-گروی وجود خداوند را بی‌نیاز از استدلال قلمداد می‌کند. حتی در برخی تقریرهای ایمان-گروی، استدلال عقلی در تعارض با ایمان دینی دانسته شده است. در فلسفة اسلامی به معنای عام ...  بیشتر

بازنگاهی معاصر به فلسفة ریاضیات هگل

زینب اسلامی

دوره 10، شماره 4 ، دی 1389

چکیده
  کوشش ما در این نوشتار به چند مهم خلاصه می‌شود. ابتدا تصویر نسبتاً روشنی از فلسفة ریاضیات هگل که اندکی مهجور مانده، ارائه می‌کنیم؛ سپس جایگاه ریاضیات و میزان اهمیت آن را در نظام هگلی کندوکاو می‌کنیم و در نهایت قرائت‌های پنهان و آشکار عصر معاصر را مطرح و اندکی به فراخور داوری می‌کنیم.  بیشتر

تطابق ذهن و عین در معرفت‌شناسی صدرایی وکانتی

محمد کاظم علمی سولا؛ طوبی لعل صاحبی

دوره 10، شماره 4 ، دی 1389

چکیده
  مسئلة عینیت یکی از عمیق‌ترین مسائلی است که همواره ذهن عموم متفکران را متوجه خود ساخته است. دو فیلسوف برجستة اسلامی و غربی، ملاصدرا و کانت، این مسئله را به نحو عمیق‌تری موردکنکاش قرار داده‌اند. این جستار در‌صدد بیان این موضوع است که مسائل پیرامون معرفت در نظرگاه ملاصدرا تنها بر مبنای اصول هستی‌شناختی وی (ذو مراتب بودن هستی و به نحو ...  بیشتر

ریشة زبانی اختلاف قرائت‌ها از نظریة اصالت وجود

حسین واله

دوره 10، شماره 4 ، دی 1389

چکیده
  بر اساس نظریة اصالت وجود، وجود اصیل و ماهیت اعتباری است. از جنبة اعتباری بودن این ادعا دو قرائت متفاوت در دست است که با همة زیرشاخه‌هایش، بیش از آنکه حاکی از مفروضات متفاوت باشد، ریشه در تفکیک دامنة جهت دارد، لذا اساساً زبانی است. پیامدهای متفاوت و بعضاً ناسازگار این قرائت‌ها در مباحث فلسفی در درجة نخست، نتیجة انتخاب ناخودآگاه موضع ...  بیشتر

رابطة بین «حمل اولی ذاتی و شایع صناعی» ملاصدرا و « قضایای تحلیلی و ترکیبی»کانت

سید مرتضی حسینی شاهرودی

دوره 10، شماره 4 ، دی 1389

چکیده
  در این مقاله ابتدا ریشة تاریخی تقسیم احکام به تحلیلی و ترکیبی از نظر کانت و تقسیم حمل به ذاتی اولی و شایع صناعی از نظر ملاصدرا مورد توجه قرار گرفته و پس از توضیح آنها، با نگاهی تطبیقی به این دو تقسیم بندی تلاش شده است، به پرسش‌هایی مانند آیا قضایایی که از حمل اولی ذاتی بر خوردارند، همان «قضایای تحلیلی» هستند و آیا قضایایی که از حمل شایع ...  بیشتر

اعجاز تشریعی قرآن

محمدرضا ابراهیم نژاد

دوره 10، شماره 3 ، مهر 1389

چکیده
  اهمیت اعجاز و اعجاز تشریعی قرآن از میزان حضور و تأثیرگذاری قرآن در جامعة بشری قابل ارزیابی است و با توجه به توسعة روزافزون علوم، بررسی و تبیین اعجاز تشریعی قرآن امری ضروری است. البته پژوهش در مسئلة اعجاز قرآن دارای سابقه‌ای دیرینه است اما اعجاز تشریعی قرآن مورد توجه شایان نبوده، در حالی که قرآن کریم این مسئله را مورد تأکید قرار داده ...  بیشتر

بازخوانی دلایل عصمت امام و ارزیابی آنها از منظر اهل سنت

احمد سعادت

دوره 10، شماره 3 ، مهر 1389

چکیده
  شیعیان و اهل سنت در مورد عصمت امام، مجادلة فکری و مباحثة نظری پردامنه‌ای را رقم زده‌اند. اهل سنت برای امام متفقاً عصمت را شرط نمی‌دانند و برای این ادعا غالباً اقامة دلیل نیز لازم نمی‌شمارند؛ اما شیعیان بالاتفاق به شرط عصمت اذعان دارند و با دلایل عقلی و نقلی به اثبات آن می‌پردازند. این نوشتار به بازخوانی و بررسی دلایل عصمت اختصاص ...  بیشتر

تطور تاریخی نظریة فطرت در فلسفه و عرفان اسلامی

محمد غفوری نژاد

دوره 10، شماره 3 ، مهر 1389

چکیده
  مبحث فطرت، به عنوان یک مسئلة مستقل فلسفی و کلامی در آثار کندی، فارابی، ابن-سینا و شیخ اشراق مطرح نبوده است. در اخوان الصفا برای نخستین بار در تاریخ فلسفة اسلامی، مسئلة فطری بودن شناخت خداوند در یک منبع فلسفی مطرح می‌شود. این پدیده در پرتو رویکرد کثرت-گرایانة آنان در انتخاب منابع‌شان قابل تبیین است. ابن‌عربی چون برای نخستین بار چیستی ...  بیشتر

بررسی و نقد تفسیر کریپکی از استدلال زبان خصوصی ویتگنشتاین

محمد سعیدی مهر؛ غلامرضا حسین پور

دوره 10، شماره 3 ، مهر 1389

چکیده
  به باور اکثر شارحان، استدلال زبان خصوصی ویتگنشتاین که مشتمل بر بندهای 243 تا 315 پژوهش‌های فلسفی است، نشان می‌دهد که گویندة این زبان، به هیچ شیوه‌ای نمی‌تواند تمایزی را میان «درست به نظر رسیدن» و «درست بودن» برقرار کند؛ یعنی هیچ‌کس دیگری جز گویندة زبان خصوصی نمی‌تواند آن را بفهمد و هیچ چیزی، نمی‌تواند واژة چنین زبانی فرض ‌شود تا ...  بیشتر

وحدت شخصی وجود ابن‌عربی و لوازم آن

مهدی طاهریان

دوره 10، شماره 3 ، مهر 1389

چکیده
  مفهوم کلی وحدت شخصی وجود ابن عربی این است که وجود دارای واقعیت عینی و خارجی است و مصداق عینی آن فقط حق یا خداست و همة موجودات دیگر در واقع تجلیات و مظاهر او هستند. این دیدگاه لوازم مخصوص به خود را دارد که در این مقاله مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.  بیشتر

تأملی در انگارة اشتراک معنوی و پندار اشتراک لفظی وجود نزد فخر رازی و اثیرالدین ابهری

سحر کاوندی؛ هاشم قربانی

دوره 10، شماره 3 ، مهر 1389

چکیده
  جستار حاضر یکی از موضوع‌های حائز اهمیت هستی‌شناسی را در کانون فکری دو اندیشمند، فخر رازی و ابهری، مورد تامل قرار می‌دهد. اهمیت آرای فخر رازی و نگاره‌های او، در ردیابی تاریخی مسائل و بنیان آنها بر کسی پوشیده نیست. می‌توان از تلاش فخر، با عنوان پروژة تکمیلی ـ تنقیحی یاد کرد؛ آثار وی، به‌ویژه کتاب المباحث المشرقیه، خود شاهد این ادعاست. ...  بیشتر

بایسته های تحقیق در فلسفة اسلامی

بیوک علیزاده

دوره 10، شماره 3 ، مهر 1389

چکیده
  از جمله اتهامات ناروایی که بر فلسفة اسلامی وارد شده، این است که آنچه فلسفة اسلامی نامیده می‌شود، اگر هم جایز باشد بر آن نام فلسفه اطلاق و آن را مقید به قید «اسلامی» کنیم، همانی است که فیلسوفان درجه اولی همچون ابن‌سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا بیان کرده‌اند و اگر از اشکال ناکارامدی آن صرف‌نظر کنیم، هیچ جای توسعه‌ای در آن نیست. از این ...  بیشتر

مبانی انسان‌شناسی پست مدرنیسم و دلالت‌های تربیتی آن

طاهرة جاویدی کلاته جعفرآبادی؛ مرضیه عالی

دوره 10، شماره 2 ، تیر 1389

چکیده
  بررسی مبانی انسان‌شناسی برخی از فلاسفة پست مدرن و اهداف تربیتی مترتب بر آن، موضوع‌های اصلی مقالة حاضر را تشکیل می-دهد که در این خصوص، ابتدا مفروضات انسان‌شناسی برخی از نمایندگان اصلی این مکتب مانند مارتین هایدگر، فردریش نیچه، میشل فوکو، ریچارد رورتی و ژان فرانسوا لیوتار در بارة چیستی انسان، چگونگی مسئولیت انسان، انسان زمینی یا ...  بیشتر

اندیشة توحیدی در آثار سنایی

خدابخش اسدللهی

دوره 10، شماره 2 ، تیر 1389

چکیده
  مسئلة اساسی در این پژوهش، اندیشة توحیدی در آثار سنایی است. این اندیشه، بخش مهمی از اندیشه‌های اغلب عارفان مسلمان را تشکیل می‌دهد. نگارنده در سه بخش سعی کرده تا اندیشة توحیدی را در آثار سنایی بیان کند. به همین منظور، پس از ذکر توحید و اقسام آن، در بخش اول گفته ‌است که مراد سنایی از توحید وجودی، تأکید بر جنبة شهودی آن است. در بخش دوم نیز ...  بیشتر

تحلیلی بر رابطة هرمنوتیک روشی و فلسفی با تأویل و تفسیر قرآن کریم

اعلا تورانی؛ منیره سلطان احمدی

دوره 10، شماره 2 ، تیر 1389

چکیده
  واژة هرمنوتیک را در لغت به معنای علم تفسیر و تأویل مطرح کرده‌اند. این واژه به دو بخش هرمنوتیک فلسفی و هرمنوتیک روشی تقسیم شده، همچنین اصطلاح هرمنوتیک در یک تقسیم دیگر با دو گرایش مفسر محور و مؤلف محور مطرح شده است. شایان ذکر است که در این حوزه چند مسئلة قابل توجه وجود دارد: آیا می‌توان بین قرآن و هرمنوتیک رابطه‌ای برقرار کرد؟ آیا این ...  بیشتر

وحی‌شناسی ملاصدرا

محسن عمیق

دوره 10، شماره 2 ، تیر 1389

چکیده
  وحی از جمله مسائلی است که همواره مورد توجه متفکران به‌ویژه دانشمندان اسلامی بوده است و آنها به بررسی ابعاد مختلف آن پرداخته‌اند. صدرالمتألهین نیز در آثار خود به تحلیل وبررسی وحی پرداخته است. آنچه این مقاله در پی شناسایی آن است اینکه ملاصدرا تحلیل عقلی از وحی ارائه کرده و رویکرد غیر زبانی نسبت به وحی دارد، اما در عین حال رویکرد زبانی ...  بیشتر

رویکرد مبناگرا در تولید علم دینی

حمید فغفور مغربی

دوره 10، شماره 2 ، تیر 1389

چکیده
  در این رویکرد منظور از علم دینی آن است که به جای انواع علومی که انسان‌ها به کمک چهار روش تجربی، عقلی، شهودی( عرفانی) و تاریخی پدید آورده‏اند، علومی را با الهام از خود متون مقدس دینی و سازگار با ارزش‌های آن و تغییر پیش فرض‌های علم جدید، با استفاده از روش‌های گوناگون بسازند و آنها را جایگزین علوم جدید غیردینی کنند. اساساً سخن از علم ...  بیشتر

وحدت شخصی وجود در آینة تمثیل‌های عرفانی

محمد نصیری

دوره 10، شماره 2 ، تیر 1389

چکیده
  در این مقاله، تلاش شده است تا ضمن بیان مقصود عارفان مسلمان از وحدت شخصی وجود، مهم‌ترین تمثیل‌های عرفانی در تبیین مسئله مورد کنجکاوی قرار گیرد. به نظر عارفان مسلمان حقیقت وجود واحد است من جمیع‌الجهات و مخصوص و منحصر در خداوند متعال و همة ما سوی الله از تجلیات و شئونات حق تعالی هستند؛ به یک معنا موجودند و به یک معنا معدوم‌اند؛ نه اینکه ...  بیشتر