دین و دینداران در نگاه صدرالمتألهین شیرازی

ابراهیم نوئی؛ محمدمهدی باباپور گل افشانی

دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1393

چکیده
  آثار صدرالمتألهین شیرازی مجال برداشتهای مختلف از مفهوم دین را برای مخاطبان فراهم آورده است، زیرا عبارات وی گاهی دین را«تسلیم»، برههای «ایمان» و زمانی «شریعت» معرفی میکند. تعریف‌ها و برداشت‌هایی که هیچ یک خالی از ملاحظه نیستند. به‌رغم‌این میتوان تعریف مرضی وی از دین را چنین دانست: دین قانون و برنامه‌ای است که از سوی پروردگار و به ...  بیشتر

جهان‌شناسی ناصرخسرو و مقایسةآن با جهان‌شناسی مانی

احمد غنی‌پور ملکشاه؛ مرتضی محسنی؛ مرضیه حقیقی

دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1393

چکیده
  جهان‌شناسی به معنای درک حقیقت پدیده‌های جهان، یکی از مباحث مهم فلسفی به شمار می‌آید. با وجودی که بسیاری از پژوهشگران، ناصرخسرو را فیلسوف نمی‌دانند، آثار او سرشار از اندیشه‌هایی است که به چرایی هستی و نوع تلقی او نسبت به آفرینش و رستاخیز اشاره دارد. این رویکرد بیش از پیش تحت تأثیر علوم و معارف و آیین‌هایی است که در عصر وی رواج داشته ...  بیشتر

علیت ارسطویی از منظر توماس آکوئینی

مریم سالم

دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1393

چکیده
  بشر از بدو پیدایش خود همواره با مسئلة علیت دست‌به‌گریبان بوده است، چرا که‌ ‌این موجود متفکر و‌ اندیشمند در بارة هر چیزی به فکر فرو می‌‌رفت و در پی یافتن منشأ پیدایش و اصل آن برمی‌آمد و همین امر سبب شد که او روز به روز در وادی علم و دانش و زندگی در کرة خاکی پیشرفت کند. اولین فیلسوف باستانی که به تفصیل به بحث علل می‌‌پردازد ارسطوست. ...  بیشتر

حقیقت تحدیث و رابطة آن با نبوت

محمدتقی شاکر؛ رضا برنجکار

دوره 13، شماره 4 ، دی 1392

چکیده
  با ختم رسالت، انگاره ختم ارتباط انسان توسط فرشتگان با عالم غیب،گونه‌ای از تبیین حقیقت خاتمیت به شمار آمد؛ اما دلایلی استوار از وجود ارتباط میان انسان‌ها و خدا با واسطة فرشتگان گزارش می‌‌دهد. زیر بنای چرایی لزوم این پیوند به درک مسئلة هدایت و جایگاه امام باز می‌گردد. وجود آموزه‌هایی در شیعه که به موضوع گفتگوی فرشتگان با پیشوایان ...  بیشتر

تحلیل مراتب علم الهی در حکمت متعالیة صدرایی

علیرضا خواجه‌گیر؛ ولی‌اله ساکی

دوره 13، شماره 4 ، دی 1392

چکیده
  حقیقت علم در حکمت متعالیه صدرایی عین حقیقت وجود، بسیط و دارای سلسله مراتب حقیقی است. اگر چه بر مبنای مشرب عرفا حقیقت علم واحد شخصی است و هر علمی‌‌که خارج از آن واحد شخصی فرض شود، حقیقت علم نیست، بلکه ظهور همان حقیقت است. تأثیرپذیری مسئلة علم الهی و سلسله مراتب آن از متون دینی در نظام حکمت صدرایی بسیار برجسته و مشهود است و مفاهیمی‌‌همچون ...  بیشتر

مقایسه‌ای میان براهین جهان‌شناختی غزالی و ویلیام کریگ

نرگس نظرنژاد؛ زهرا شاهب

دوره 13، شماره 4 ، دی 1392

چکیده
  براهین جهان‌شناختی براهینی هستند که در آنها با تأمل در جهان آفرینش و با تکیه بر نیاز موجودات متحرک و ممکن، به یک موجود کامل استناد می‌‌شود. یکی از اقسام‌این دسته از براهین، برهان جهان‌شناختی کلام است که در میان متکلمان اسلامی‌‌ به برهان حدوث معروف است و در آن از طریق حدوث زمانی عالم به اثبات وجود خالق پرداخته می‌‌شود.‌این برهان ...  بیشتر

چیستی معنا در منظر ابن‌عربی و علامه طباطبایی

مسعود حاجی ربیع

دوره 13، شماره 4 ، دی 1392

چکیده
  ابن‌عربی(638-560 ق) که به وجودشناسی معنا اهتمام دارد، معنا را حقیقتی خارجی و کلی می‌داند که در مراتب معنایی یک واژة مشترک است. هر واژه مراتبی از معنا دارد که به صورت حقیقی بر همة آنها صدق می‌کند. در این نوشتار نظر عارف در مباحثی همچون فرایند شکل‌گیری معنا، تعیین واضع اصلی لفظ و معنا، ذاتی بودن دلالت لفظ بر معنا، نسبت معنا و علم خدا، عینی ...  بیشتر

بررسی گستره براهین قاعده الواحد

جواد پارسایی؛ سیدمحمد موسوی

دوره 13، شماره 4 ، دی 1392

چکیده
  قاعده الواحد یکی از اساسی‌ترین قواعد فلسفة اسلامی‌است که در مسائل مختلف فلسفة اسلامی‌و دیگر علوم مانند علم اصول فقه از این قاعده استفاده شده است. در این نوشتار ابتدا با توجه به براهین این قاعده و تحلیل مبادی و معانی به کار رفته در این براهین، آشکار شده است که مجرای این قاعده وحدت حقه حقیقی است. سپس با بیان تقریری دیگر از این قاعده ...  بیشتر

شاکله‌سازی و کارایی آن در نقد اول کانت با تأکید بر مفهوم «مکان»

عقیل فولادی

دوره 13، شماره 4 ، دی 1392

چکیده
  شاکله‌سازی قوة خیال یکی از مباحث نقد عقل محض کانت است که اهمیت آن مورد مناقشة شارحان قرار گرفته است؛ برخی آن را بحثی تصنعی پنداشته‌اند و برخی ضروری. سخن نگارنده در این مقال، ضرورت این بحث برای نقد اول کانت است. البته شاکله‌ها چنانکه کانت می‌پنداشت، منحصراً زمانی نیستند بلکه «مکان» نیز حداقل در بعضی از شاکله‌ها دخیل است. کانت به واسطة ...  بیشتر

نظریة ملاصدرا و کانت در بارة هلیات بسیطه

محمدکاظم علمی؛ مریم قلاسی

دوره 13، شماره 4 ، دی 1392

چکیده
  هلیة بسیطه قضیه‌ای است که محمول آن »وجود» است. از مسائل مهمی‌‌که در مورد این قضایا مطرح می‌‌شود این است که آیا اساساً می‌‌توان چنین قضایایی را پذیرفت؟ این نوشتار درصدد ارزیابی نظر ملاصدرا و کانت در مورد هلیات بسیطه است که نخست به بررسی نظرات هر کدام از این فیلسوفان به طور مجزا و سپس به تشابهات و تناظرات نظرات آنها و در پایان به ارزیابی ...  بیشتر

مراحل تعلیم و تربیت از دیدگاه ابنسینا با تأکید بر نفس

شهناز شهریاری نیسیانی؛ رضاعلی نوروزی؛ محمد نجفی

دوره 13، شماره 3 ، مهر 1392

چکیده
  هدف پژوهش حاضر تبیین مراحل تعلیم و تربیت با توجه به دیدگاه ابنسینا در بارة نفس است. روش مورد استفاده در این پژوهش که پژوهشی کیفی و موردی است، روش توصیفی – تحلیلی است. در این پژوهش که مراحل تعلیم و تربیت با توجه به سیر تکاملی نفس تعیین گردید، سه مرحلة تمهید؛ اعتدال و اعتلا؛ مرحلة ملکوتی برای تعلیم و تربیت در نظر گرفته شد. مرحلة تمهید که ...  بیشتر

فضیلت از دیدگاه فارابی

زکریا بهارنژاد

دوره 13، شماره 3 ، مهر 1392

چکیده
  تبیین مسئلة فضیلت از دیدگاه فارابی و اهمیت آن می‌تواند راهگشای فهم و درک برخی از مباحث کلیدی فلسفة وی مانند جامعة مدنی، مدینة فاضله، امت فاضل، اجتماع فاضل، معمورة الفاضله(جهان برین وآباد) باشد. دیدگاه فارابی در بررسی و پژوهش پیرامون فضیلت متأثر از نگاه سعادتگرانة وی در باب اخلاق و کمال‌یابی انسان است. او بر‌این باور است که آدمی‌‌به ...  بیشتر

چگونگی تأثیر تفکر اشاعره در گلستان سعدی

بیژن ظهیری ناو؛ شهلا شریفی

دوره 13، شماره 3 ، مهر 1392

چکیده
  علم کلام به معنای استدلال در بارة مفهوم آیات وحی و تأویل آن تا زمان خلفای راشدین به دلایلی مرسوم نبود، اما به دلیل ویژگی تعقل‌گرایی اسلام و وجود علمای فرهیخته، منجر به پیشرفت علم کلام برای مقابله با افکار غیر توحیدی گردید و سه فرقة اشاعره، معتزله و امامیه مهم‌ترین دیدگاه کلامی اسلامی را پدید آوردند. از میان این سه مذهب کلامی به دلایلی، ...  بیشتر

صورت‌بندی گزاره‌های موجهه نزد خونجی در منطق موجهات زمانی جدید

ابوذر قاعدی فرد؛ محسن جاهد

دوره 13، شماره 3 ، مهر 1392

چکیده
  اگر به دسته‌بندی بی‌نظیر گزارة موجهة خونجی در کتاب کشف‌الأسرار، مراجعه کنیم با مجموعه‌ای 34 عضوی مواجه خواهیم شد. 15 گزاره از این مجموعه توسط منطق‌دانان پیش از خونجی بیان شده، اما 19 گزارة دیگر را او افزوده است. پیگیری چگونگی صورت-بندی این گزاره‌ها توسط خونجی این‌گونه می-نماید که وی در صورت‌بندی خود 2 گزاره را از قلم انداخته و 32 گزارة ...  بیشتر

آموزۀ اسلامی‌‌پیدایش نفس و نظریة فلسفی «جسمانیت حدوثِ نفس» صدرایی: سازگاری یا تعارض؟

رضا رضازاده؛ مهناز مظفری فر

دوره 13، شماره 3 ، مهر 1392

چکیده
  ملا صدرا نفس انسانی را اصلی حیاتی و سرچشمة واقعیتی قدرتمند، فرا زمانی و فرا مکانی می‌‌داندکه به مثابه نشانه‌ای از جنبة الهی در انسان به ودیعه نهاده شده است؛ به نظر وی، این حقیقتِ غیر مادیِ فعلیت یافته، از مرتبة ملکوتی خود به عالم ماده فرود می‌‌آید و در جسم انسان اقامت می‌‌کند. بنابراین حدوثش مادی است، اگرچه در بقا به مقام تجرد می‌‌رسد. ...  بیشتر

چیستی فلسفه سنت‌گرایی با تکیه بر آرای دکتر سیدحسین نصر: مضامین، دلالت‌ها و بنیان‌ها

سیدحسین اطهری؛ مرتضی منشادی

دوره 13، شماره 3 ، مهر 1392

چکیده
  سنت‌گرایی و تجددگرایی در فضای امروز، به عنوان جریانی که به مدرنیسم نگرش دارند، مطرح می‌شوند. ‌این مقاله با هدف پرداختن به مضامین عمدة‌ اندیشة سنت‌گرایی، به عنوان درآمدی برای ورود به‌ اندیشة سنت‌گرایان به رشتة تحریر درآمده است. برای ‌این منظور در‌ این مقاله با تأکید بر آرای سید حسین نصر به عنوان مطرح‌ترین ‌اندیشمند سنت‌گرای ...  بیشتر

دستگاه منطقی قرآن‌کریم در افق منطق صوری

ابراهیم دادجو

دوره 13، شماره 3 ، مهر 1392

چکیده
  هر چیزی که ساختار منسجم و معقولی دارد، دارای ساختار و دستگاهی منطقی است. قرآن کریم نیز در مقام کتاب آسمانی‌ای که بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده، دارای ساختار و دستگاهی منطقی است. از آنجا که قرآن کریم بر انسان‌ها نازل شده و قصد خروج انسان‌ها از ظلمت‌ها به نور را دارد باید دارای ساختاری بر وفق ادراک انسان‌ها باشد. ساختار فکری و ادراکی انسان‌ها ...  بیشتر

نگرشی بر اندیشة کلامی- سیاسی آل‌نوبخت(با تکیه بر نظریة امامت)

محمدحسین جمشیدی؛ داود سبزی

دوره 13، شماره 1 ، فروردین 1392

چکیده
  لزوم تحول و بازنگری اندیشة کلامی - سیاسی شیعه در ارتباط با بحران غیبت امری مهم است که پایه‌های آن توسط امامان شیعه ریخته شد، اما در دوران غیبت، نوبختیان نقش اصلی را در این تحول ایفا کردند. اندیشمندان نوبختی در فضای بحرانی غیبت در عرصة کلام سیاسی به بررسی مسائل اساسی و مشکلات واقعی مکتب امامیه پرداختند. تلاش این بزرگان برای پاسخ به مسائل ...  بیشتر

جستاری در شأن ولایت تکوینی امامان علیهم‌السلام

محمدحسین فاریاب

دوره 13، شماره 1 ، فروردین 1392

چکیده
  ولایت تکوینی به معنای ولایت بر نظام تکوین از مسائلی است که همواره ذهن عالمان را به خود مشغول کرده است. آنچه در این نوشتار می‌آید، پرده‌برداری از معنای این اصطلاح و برخورداری یا عدم آن در حق امامان شیعی علیهم ‌السلام است. بر اساس مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش، ولایت تکوینی می‌تواند به دو گونة ولایت در تکوین و ولایت بر تکوین تصویر ...  بیشتر

بازخوانی صوفیان از روایات ائمة شیعه

مریم شعبانزاده؛ رضا رضایی

دوره 13، شماره 1 ، فروردین 1392

چکیده
  ادبیات صوفیانه نگاهی از لون دیگر به الهیات و دین است که در آن، باورها و پنداشت‌ها تغییر رنگ و معنا داده است. صوفیان مسلمان چون گیاه نورسته‌ای بودند که ازدامان اسلام برخاستند ولی با نگاهی دیگر به جهان پیرامون خود نگریستند و عوالم معنایی تازه‌ای ساختند. بی‌تردید این گیاه نورسته از آبشخور قرآن و سنت که در روایات پیامبر و بزرگان دین ...  بیشتر

بررسی معقولیت دلالت کرامت (وقایع خارق عادت دینی) در تطبیق میان اسلام و مسیحیت

رضا برنجکار؛ محمدجواد دانیالی

دوره 13، شماره 1 ، فروردین 1392

چکیده
  وقایع خارق عادت بسیاری در دوران پس از پیامبران، در اسلام و مسیحیت نقل می‏شوند. دربارة اصل وجود و دلالت این وقایع که در اسلام به نام کرامت و در مسیحیت به نام کلی معجزه خوانده می‏شوند اختلاف نظر‏هایی وجود دارد، اما در بسیاری از موارد نشانه‏ای از اعتبار الهی و حقانیت معرفی می‏گردند. مشکل مهم آن‌جا رخ می‏دهد که برفرض اعتبار یکسان نقل ...  بیشتر

عنایت الهی نسبت به جهان هستی از نگاه سه فیلسوف یهودی، مسیحی و اسلامی‌( ابن‌سینا، ابن میمون و توماس آکوئینی)

سیدمحمد اسماعیل سیدهاشمی

دوره 13، شماره 1 ، فروردین 1392

چکیده
  از مباحثی که در الهیات فلسفی یهود، اسلام و مسیحیت بدان پرداخته شده رابطة وجودی و تدبیری خدا با جهان است. این مسئله که با عنوان "عنایت یا مشیت الهی"مطرح شده است در واقع از تمایز‌های مهم الهیات فلسفی در حوزة ادیان ابراهیمی‌با فلسفه‌های یونانی است، چرا که در الهیات یونانی به رابطة ایجادی بین مبدأ هستی و جهان توجه نشده است بلکه اصل ، عدم ...  بیشتر

تقسیم موجود به واجب و ممکن، ابتکار فلسفی فارابی و ابن‌سینا

مریم سالم

دوره 13، شماره 1 ، فروردین 1392

چکیده
  ابن‌سینا در ارائه نظریات وجودشناسانة خود از دو واژة وجوب و امکان که ابتکار فارابی بودند، بسیار مدد می‌گیرد، دو واژه‌ای که سبقة کمرنگی در آراء فلاسفة پیش از فارابی و ابن‌سینا دارد و جسته و گریخته می‌توان ردپایی از آنها را نزد فلاسفة یونان باستان یافت، این ردپا در ارسطو پررنگ‌تر می‌شود، اما به شکل منطقی مطرح می‌شود نه فلسفی و در ...  بیشتر

تحلیل‌های نادرست از قاعدة اعتدال ارسطو

حسین اترک

دوره 13، شماره 1 ، فروردین 1392

چکیده
  قاعدة اعتدال هستة مرکزی فضیلت‌گرایی اخلاقی ارسطو است. بر اساس این قاعده، همة فضایل اخلاقی در حد وسط قرار دارند و رذایل اخلاقی همه ناشی از افراط و تفریط در اعمال و عواطف است. شارحان و ناقدان گاه در فهم این قاعدة مهم دچار اشتباه و اختلاف شده‌اند؛ یکی از نقاط اختلاف تفسیر معناشناختی یا عمل‌گرایانه از قاعدة اعتدال است؛ تفسیر اعتدال به ...  بیشتر

حقیقت ارادة الهی از منظر حکمت متعالیه

محسن عمیق؛ لیلا فهیمی

دوره 12، شماره 4 ، دی 1391

چکیده
  مسئلة ارادة الهی از جمله مباحثی است که از دیر‌باز در اندیشة خردورزان خداباور مطرح بوده است، در قلمرو تفکر اسلامی نیز این موضوع همواره محل تضارب آراء واقع شده است. از نظرگاه حکمت متعالیه، ارادة الهی، جزء صفات کمالیه ذاتی و همان علم به نظام احسن می‌باشد، گرچه به عقیدة این گروه ارادة خداوند نیز همانند برخی دیگر از اوصاف او دارای مراتب ...  بیشتر