برهان نظم از نگاه هارتس هورن

فرح رامین

دوره 9، شماره 2 ، تیر 1388

چکیده
  چارلز هارتس‌هورن نمایندة مکتب پویش در قرن معاصر است. او تنها فیلسوفی است که برهان نظم را به صورتی پیشین تقریر کرده است. برهان او بر اساس دیدگاه خاصش در باب واقعیت شکل می‌گیرد. هارتس‌هورن جهان منظم را همچون اندامی ارگانیک، به همراه انگاره‌ای از تحول و ارتباط حوادث در نظر می‌گیرد و با برداشتی اجتماع‌وار از واقعیت، وحدت در عین کثرت ...  بیشتر

حمل اولی و شایع در منطق قدیم و جدید

اسدالله فلاحی

دوره 9، شماره 2 ، تیر 1388

چکیده
  تفکیک حمل اولی ذاتی و حمل شایع صناعی، یکی از مهم‌ترین نوآوری‌های منطق‌دانان مسلمان است که با صراحت برای اولین بار در آثار علامه دوانی طرح و به کار گرفته شده است و منطق‌دانان بعدی مانند ملاصدرا و دیگران از این تفکیک در حل بسیاری از مسائل منطقی و فلسفی بهره جسته‌اند. با وجود این، تفکیک به صورت غیرصریح در آثار ارسطو، فارابی، ابن‌سینا ...  بیشتر

تقسیمات وجود و مناط آن در فلسفة اسلامی

عبدالعلی شکر

دوره 9، شماره 2 ، تیر 1388

چکیده
  اندیشمندان مسلمان برای وجود تقسیماتی ذکر کرده‌اند. یکی از آنها تقسیم چندضلعی از وجود است. شیخ الرئیس وجود را به محتاج و غنی تقسیم می‌کند. سهروردی بر پایة نور و با عبارتی متفاوت اما محتوایی مشابه، نور را به فی نفسهِ لنفسه و فی نفسهِ لغیره تقسیم می‌کند. به عقیدة او جایی که نور نباشد جوهر غاسق یا هیئت ظلمانیه است. حکمت متعالیه در همراهی ...  بیشتر

بررسی آرای کلامی قاضی بیضاوی در تفسیر انوار التنزیل و اسرار التأویل

هادی رضوان

دوره 9، شماره 1 ، فروردین 1388

چکیده
  علامه مفسر قاضی ناصرالدین أبو الخیر (أبو سعید) عبدالله بن عمر بن علی بیضاوی شیرازی از دانشمندان بزرگ قرن نهم هجری است. او در بیشتر دانش‌های زمان خود از جمله فقه،اصول، بلاغت، منطق، حکمت و کلام سرآمد و مورد توجه طالبان علم بود.آن گونه که سبکی در طبقات خود می‌گویدکه بیضاوی عهده‌دار منصب قضاوت در شیراز بوده است. بیضاوی در علوم مختلف دارای ...  بیشتر

فهم و برداشت مولانا از خدا، جهان، انسان

صالح حسن‌زاده

دوره 9، شماره 1 ، فروردین 1388

چکیده
  مولانا معتقد است که در پس همة پدیده‌های این عالم، وجودی است کامل، آگاه، نامتناهی و دارای همة صفات و اسمای حسنی. مولوی این وجود را خدا می‌نامد. خداوند منشأ و سرچشمة لایزال هستی و زندگی است. خداوند خالقی است که همة کائنات را از «عدم» و فقط به ارادة خویش آفریده است. کانون و محور اندیشة مولانا خداوندِ «فعال ما یشاء» و قادر مطلق است. به نظر ...  بیشتر

دیدگاه کلامی حکیم سنایی در باب شرور در حدیقـةالحقیقه

رامین محرمی

دوره 9، شماره 1 ، فروردین 1388

چکیده
  متکلمان و حکمای اسلامی در باب شرور، منشأ و علت وجود آن در عالم، اختلاف دیدگاه دارند. از دیدگاه اشاعره، خداوند خالق شر، اعم از طبیعی و اخلاقی است. معتزله عقیده دارندکه ساحت خداوند از خلق شر مضر و ظالمانه مبرا، و شر عالم، نسبی است؛ خداوند در جهان آخرت، شر طبیعی را با دادن «عوض» جبران خواهد کرد؛ آنان شر اخلاقی را نیز نتیجة اختیار انسان ...  بیشتر

از قوة خیال تا حضرت مثال (جایگاه مُثُل معلقه در فلسفۀ سهروردی)

نفیسه اهل سرمدی

دوره 9، شماره 1 ، فروردین 1388

چکیده
  سه گانه‌های عالم هستی که ملک و ملکوت و جبروت‌اند با تثلیث دیگری از ادراکات انسان یعنی حس و خیال و عقل متناظر است. بدین ترتیب حواس انسان روزنة دریافت عالم ماده، خیال او مسافر عالم ملکوت و عقل او سالک و پیمایندۀ عالم انوار قاهره است. شیخ شهاب الدین سهروردی که شیخ اشراق لقبش داده‌اند سخن از عالم مُثُل معلقه را به عنوان خیال منفصل وجهۀ ...  بیشتر

ابن خلدون و فلسفة تاریخ و اجتماع

محمدعلی شیخ

دوره 9، شماره 1 ، فروردین 1388

چکیده
  ابن خلدون یکی از بنیانگذاران فلسفة تاریخ و علوم اجتماعی است و اثر مهم وی نیز که به مقدمة ابن خلدون شهرت یافته، موضوع در این دو دانش است. اهمیت ابن خلدون در این است که بسیاری از مفاهیم به کار رفته در فلسفة تاریخ و جامعه شناسی نوین متأثر از اصطلاح‌ها و واژه‌هایی است که توسط او ابداع شده است. او بر خلاف مورخان پیشین که حوادث تاریخی را مستقل ...  بیشتر

مقایسة تطبیقی برخی از مسائل فلسفی در فلسفة سینوی و ابن‌رشدی

منیره سید مظهری

دوره 9، شماره 1 ، فروردین 1388

چکیده
  مقالة حاضر پس از ارزیابی نقدها و خرده‌گیری‌های ابن‌رشد به ابن‌سینا و مقایسه و تطبیق مکاتب مورد نظر در بارۀ چهار مسئلة «زیادت وجود بر ماهیت»، «امکان و وجوب»،‌ «فیض یا صدور» و «قاعدة الواحد» به این نتیجه رسیده است که ابن‌رشد به آن اندازه که در فهم مکتب ارسطو تلاش کرده و به تأمل و تدقیق پرداخته، در فهم مکتب ابن‌سینا کوشش چندانی به ...  بیشتر

وجوب نظام هستی در معناشناسی قضای الهی از منظر حکمت متعالیه

علیرضا خواجه گیر

دوره 9، شماره 1 ، فروردین 1388

چکیده
  طرح مسئلة وجوب و ضرورت نظام هستی در ساختار فلسفی اصحاب حکمت متعالیه و تأثیر پذیری این مکتب از تعالیم و متون دینی به‌ویژه قرآن کریم در مسئلة مذکور بسیار حائز اهمیت است. شاید به همین دلیل باشد که هم در متون تفسیری و هم در متون فلسفی بزرگان این مکتب این مسئله منعکس شده است . مسئلة وجوب و ضرورت نظام هستی از یک سو مربوط به علم الهی نسبت به ...  بیشتر

تقریری جدید از دیدگاه ویلیام آلستون در باب اعتبار معرفت‌شناختی تجربة دینی

عبدالرسول کشفی؛ محمدصالح زارع‌پور

دوره 8، شماره 4 ، دی 1387

چکیده
  آیا باورهای برآمده از تجربه‌های دینی موجه هستند؟ ویلیام آلستون می‌کوشد با تکیه بر هم‌ساختاری تجربه‌های دینی با تجربه‌های حسی نشان دهد که باورهای برآمده از تجربه‌های دینی هم درست به اندازة باورهای برآمده از تجربه‌های حسی موجه هستند. در این مقاله می‌کوشیم، با رویکردی متفاوت، از دیدگاه او در این خصوص دفاع کنیم. در این خصوص، ابتدا ...  بیشتر

وظایف‌ اخلاقی در دیدگاه دیوید راس

حسین اترک

دوره 8، شماره 4 ، دی 1387

چکیده
  سر ویلیام دیوید راس برجسته‌ترین چهرة اخلاق وظیفه‌گرا پس از کانت است. در این مقاله، به تبیین نظریة ابتکاری او مبنی بر تفکیک «وظایف اخلاقی در نگاه نخست» از «وظایف در مقام عمل» برای حل مشکل تعارض وظایف، که اخلاق کانت با آن مواجه بود، می‌پردازیم. همچنین برخی از آراء مهم فرا اخلاقی او را که در دیدگاه هنجاری مؤثر است، بیان خواهیم کرد. راس ...  بیشتر

نقد و بررسی اهم تقاریر برهان وجودی در فلسفة غرب

صالح حسن زاده

دوره 8، شماره 4 ، دی 1387

چکیده
  در تاریخ اندیشة بشری، برای اثبات وجود خدا راه‌ها و شیوه‌های گوناگونی ارائه شده است. در میان براهین اثبات وجود خدا، برهان وجودی بحث برانگیز‌ترین آنها بوده است. برهان وجودی با تحلیل مفهوم خداوند، وجود واقعی او را اثبات می‌کند. این برهان از هر گونه مفهوم تجربی فراتر رفته است. سابقة تاریخی برهان وجودی به ارسطو می‌رسد، اما این آنسلم ...  بیشتر

تعالی معنوی انسان در آموزه های مولانا

علیرضا خواجه گیر

دوره 8، شماره 4 ، دی 1387

چکیده
  در عرفان اسلامی، انسان، موجودی ذومراتب با ساحت‌های وجودی مختلف است که هر یک از آنها دریچه‌ای به وجود پر رمز و راز این معمای هستی است. در میان عارفان مسلمان، چهرة مولانا جلال‌الدین رومی در کشف رازهای درونی انسان و گشودن اسرار وجودی او بسیار برجسته است. مولوی با بهره گیری از تعالیم عمیق دینی و تجربیات عارفان پیش از خود و آمیختن آنها ...  بیشتر

نقش الهیات سلبی در تبیین‌های انسان‌محورانه‌ از وحی در اسلام

حامد شیوا

دوره 8، شماره 4 ، دی 1387

چکیده
  در این مقاله، ابتدا در بحث از مدل‌های گوناگون در تبیین انسان‌محورانة وحی که به‌ویژه در آثار خاورشناسان مطرح شده به هفت مدل اشاره شده است. نویسنده درصدد است نشان دهد که بنیاد مشترک در همة این تبیین‌ها نوعی از رویکرد سلبی در الهیات در دورة جدید است. بر اساس این رویکرد، خداوند موجودی به‌کلی متعالی از انسان و جهان است و در کار تاریخ و ...  بیشتر

عقل فعال ابن سینا در نظر توماس آکوئیناس

سیدمحمدعلی دیباجی؛ محمدتقی جان محمدی

دوره 8، شماره 4 ، دی 1387

چکیده
  جایگاه عقل فعال در فلسفۀ مشاء مسئله‌ای بغرنج است. یکی از مطالبی که در بارۀ آن وجود دارد این است که ارسطو از عقل فعال سخن نگفته، اما شارحان اسکندرانی و نوافلاطونی وی آن را ساخته و پرداخته‌اند. ابن‌سینا به عنوان فیلسوفی مستقل-که به اشتباه وی را نمایندۀ مشاء در حکمت اسلامی معرفی کرده‌اند و خود وی این مسئله‌ را رد می‌کند- در بارۀ عقل ...  بیشتر

هرمنوتیک و کلام

احمد واعظی

دوره 8، شماره 4 ، دی 1387

چکیده
  تحولات قرن بیستم در حوزۀ هرمنوتیک و نظریة تفسیری به نتایجی منتهی شده است که علم کلام به عنوان دانشی متن محور و دارای پیوند عریق با تفسیر متون مقدس را در حوزه‌هایی به چالش می‌کشد. مقالة حاضر با بررسی تأثیر تحولات هرمنوتیک معاصر در هر دو ساحت «نظریة تفسیری به مثابه نظریۀ قرائت» و «نظریة تفسیری به مثابه هرمنوتیک فلسفی و فرا تفسیر» بر ...  بیشتر

بازخوانی نظریة شک دکارت

مسعود امید

دوره 8، شماره 3 ، مهر 1387

چکیده
  معمولاً در بحث از شک دکارت برعنصر یا مؤلفه‌هایی چند از آن اشاره یا تأکید می شود و اغلب به جنبه‌ها و اضلاع متعدد آن، به تفکیک پرداخته نمی‌شود. این مقاله در پی آن است تا با موضوع تحقیق قرار دادن شک در فلسفة دکارت و با نگاهی تحلیلی و فلسفی به آرا و آثار وی، ابعاد مختلف و شبکه‌ای را که دکارت در فلسفة خود برمحور نظریة شک تنیده است، مطرح سازد. ...  بیشتر

میزان انطباق نظرات متکلمان در قاعدة لطف با گفتار اهل بیت(علیهم السلام)

محمد جواد فلاح

دوره 8، شماره 3 ، مهر 1387

چکیده
  مهم‌ترین دلیل عقلی ارائه شده در مورد اصل امامت، «قاعدة لطف» است. این قاعده وجود امام و نصب وی را لطف می‌داند و از طرفی لطف را بر خداوند واجب دانسته و آنگاه نصب امام را بر خداوند واجب می‌داند. درمورد کبری این قیاس اختلافاتی در دیدگاه شیعه و سنی وجود دارد. صغرای قیاس مذکور (لطف بودن وجود امام) به صورت‌های گوناگون تبیین شده است. تبیین کمال ...  بیشتر

نور و مباحث مشترک آن در فلسفة اشراق و شعر مولوی

محبوبه عبدالهی اهر

دوره 8، شماره 3 ، مهر 1387

چکیده
  اساس فلسفة اشراق «نور برتر» است که اصل و منشأ هستی به شمار می‌رود و با حکمت خسروانی و پهلوی ایرانیان باستان و نیز حکمت یونانیان قدیم مرتبط است و سهروردی احیا کنندة این فلسفه، در دامن عرفان و حکمت اسلامی است. با توجه به کاربرد واژة «نور» و ترادفات آن با بسامد بالا در اشعار مولانا، متوجه جایگاه خاص این واژه در افق فکری وی می‌شویم. براین ...  بیشتر

سعادت حقیقی از دیدگاه ملاصدرا(ره)

محمد قاسم الیاسی

دوره 8، شماره 3 ، مهر 1387

چکیده
  از دیر باز « سعادت حقیقی» در کنار کمال، خیر و لذت‌های انسان مورد گفتمان حکیمان و فیلسوفان بوده است. به خاطر گستردگی این مفاهیم، به‌ویژه سعادت حقیقی، رویکردها و دیدگاه‌های گوناگونی در بارۀ آن وجود داشته و تاکنون هیچ ملاک مورد توافق همگانی ارائه نشده است. بدین روی، در این مقاله کوشش شد، تا زوایای ناپیدای سعادت حقیقی آشکار و لایه‌های ...  بیشتر

معناشناسی حسن و قبح از دیدگاه عالمان مسلمان

محسن جوادی؛ قباد محمدی شیخی

دوره 8، شماره 3 ، مهر 1387

چکیده
  حسن و قبح یکی از مسائل بسیار مهم است که توجه متکلمان را به خود جلب کرده است. عدلیه، بر ذاتی ـ عقلی بودن حسن و قبح افعال شخص عاقل اصرار دارند، در حالی که اشاعره، بر الهی ـ شرعی بودن چنین افعالی تأکید می‌ورزند. پرسش اصلی این است که هر کدام از این واژگان (حسن و قبح، ذاتی و الهی و عقلی و شرعی) چه معنایی دارد و مراد اندیشمندان مسلمان از کاربرد ...  بیشتر

پژوهشی در یادداشت علامه رفیعی قزوینی پیرامون «حقیقت غایت مطلوب در ایجاد عالم »

امیر شیرزاد

دوره 8، شماره 3 ، مهر 1387

چکیده
  علامه رفیعی قزوینی ره سه یادداشت کوتاه عربی بر کتاب القبسات اثر حکیم میرداماد مرقوم فرموده‌اند. اولین یادداشت در بارة تعابیر حکمای الهی از حقیقت غایت مطلوب از ایجاد عالَم است. بحث در بارة غایت مطلوب خداوند از آفرینش در کلام، حکمت و عرفان مطرح است. برخی متکلمان هرگونه غایت را از خداوند نفی کردند و برخی دیگر ایصال نفع به مخلوق را غایت ...  بیشتر

بررسی و مقایسۀ معقولات ثانیۀ فلسفی در سنت فلسفة اسلامی با مقولات کانتی

علی فتحی

دوره 8، شماره 3 ، مهر 1387

چکیده
  مسئلۀ تبیین فرایند معرفت و شناخت، از جمله مهم‌ترین دغدغه‌های فیلسوفان طی تاریخ تفکر و اندیشه و خاستگاه شکل‌گیری اختلاف‌نظرها و مشاجره‌های بسیار در این میان بوده است و در یک کلام می‌توان گفت در دورۀ جدید پس از دکارت و در اوج آن در کانت فلسفه به معرفت‌شناسی تحویل و به تعبیری مترادف با آن تلقی می‌شود. نگاهی تطبیقی به جریان شکل‌گیری ...  بیشتر

معجزه درنگاه متکلمان مسلمان و یهود

حیدرعلی میمنه

دوره 8، شماره 2 ، تیر 1387

چکیده
  قرآن کریم و عهد عتیق گزارش‌هایی از وقوع معجزه، همزمان با ظهور پیامبران داده‌اند. پس از آن بسیاری ازمتکلمان مسلمان و یهودی هرکدام درحوزة خود کوشیده‌اند چگونگی وقوع پدیدة معجزه و ارتباطشان با نظام طبیعی عالم را توضیح دهند. گروهی معجزه را نقض قانون طبیعت از سوی خداوند و گروهی دیگر غلبة یک قانون طبیعی برقانون طبیعی دیگر تفسیر نموده‌اند. ...  بیشتر