نظریة خداشناسی و دین فطری در آراء علامه طباطبایی

محمد غفوری نژاد

دوره 12، شماره 4 ، دی 1391

چکیده
  علامة طباطبایی به عنوان فیلسوفی مأنوس با کتاب و سنت، نظریة خداشناسی و دین فطری را از منابع دینی اقتباس کرده و در راه تبیین عقلانی آن کوشیده است. خداشناسی فطری براساس ادراک احتیاج به موجودی غیر محتاج، شناخت خداوند از طریق نظم جهان، شناخت خداوند از طریق علم حضوری معلول به علت و خداشناسی از طریق علم به ثبات واقعیت تقریرهایی است که علامه ...  بیشتر

بررسی مفهوم فلسفة اسلامی در آثار شهید مطهری

سیدمحمدعلی دیباجی؛ سیدمحسن اسلامی

دوره 12، شماره 4 ، دی 1391

چکیده
  در چند دهة اخیر اندیشمندان و متفکران به فلسفة اسلامی به عنوان موضوع و مسئله‌ای مهم توجه نشان داده‌اند. این پرسش مهم در این زمینه مطرح است که تعبیر فلسفة اسلامی به چه معناست. پس از روشن شدن این معنا و نیز تفسیر ویژگی «اسلامی» در این فلسفه، باید تفاوت‌های این فلسفه را با آنچه فلسفة غرب می‌خوانیم نشان دهیم، یعنی بگوییم که چه تفاوت‌هایی ...  بیشتر

ارتباط معناداری زندگی با اعتقاد به خدا از منظر مولانا

شکراله پورالخاص؛ فاطمه فرجی

دوره 12، شماره 4 ، دی 1391

چکیده
  مثنوی معنوی اثر گرانبهای مولانا جلال-الدین بلخی دریای متلاطمی از مفاهیم و رموز حیات است. یکی از این مفاهیم، ارتباط معنادار زندگی در راستای اعتقاد به خداست. در این دیدگاه نگاه مولانا به پدیدة مرگ با نگاه طرفداران فلسفة پوچی متفاوت است و همین تفاوت در دیدگاه تفاوت در اندیشه و آراء را سبب شده است. طرفداران فلسفة پوچی مرگ را پایان حیات ...  بیشتر

چیستی صادر اوّل، ادله و لوازم فلسفی آن در فلسفه ملاصدرا

رضا اکبریان؛ محسن اصلانی

دوره 12، شماره 4 ، دی 1391

چکیده
  تبیین و تشریح صادر اوّل، دغدغة ذهن حکمای اسلامی بوده است. حکمای مشاء، صادر اوّل را عقل اوّل دانسته‌اند. ملاصدرا صادر اوّل را گاهی عقل اوّل و در برخی آثار خود وجود منبسط دانسته است. این مقاله تلاش دارد، علاوه بر ارائه نظر ملاصدرا در باب این موضوع، عبارات به ظاهر متعارض ملاصدرا در باب صادر اوّل را توجیه کند. این تحقیق به این پرسش پرداخته ...  بیشتر

عقل از دیدگاه مولانا

حسن سعیدی؛ ولی الله نصیری

دوره 12، شماره 4 ، دی 1391

چکیده
  مولوی برخلاف برخی عارفان که از سر بی مهری به عقل می‌نگرند، در آثار خود به ویژه در مثنوی معنوی با اهتمامی‌ ‌ویژه به عقل نگریسته است. او تمام گونه‌ها و اطلاقات عقل و زوایای آن را بررسی کرده است. از این رو گاه به نکوهش و گاه به ستایش عقل پرداخته است. وی در مواردی مقام راهبری را به عقل سپرده و بیان می‌‌کند که کدام گونه عقل است که آدمی‌‌را ...  بیشتر

سنت به مثابه خاستگاه عقل

اصغر واعظی؛ علی کیادربندسری

دوره 12، شماره 4 ، دی 1391

چکیده
  مقاله حاضر به بررسی تلقی گادامر از سنت و نسبت میان عقل و سنت می‌پردازد. ابتدا ضمن اشاره به معنای لغوی واژة سنت، سه تعریف انسان شناسانه، کلامی و سنت گرایانه از سنت ارائه و با یکدیگر مقایسه و در نهایت معنای اصطلاحی مورد نظر گادامر بیان می‌شود. گادامر که یک فیلسوف احیاگر سنت است دیدگاه خود در خصوص رابطة عقل و سنت را با تحلیل چگونگی نگاه ...  بیشتر

کارکرد باورها و مناسک اسلامی در کاهش بستر خودکشی

قربان علمی؛ مسعود شاورانی

دوره 12، شماره 3 ، مهر 1391

چکیده
  خودکشی به عنوان معضلی پیچیده و چند بعدی، امروزه به همراه تغییرات سریع جوامع رو به افزایش است. در این مقاله، نقش و جایگاه باورها و مناسک اسلامی، با در نظر گرفتن چند تباری بودن پدیدة خودکشی، برای تعیین تأثیر آنها در پیشگیری از خودکشی و در نتیجه، کمک به کاهش آن بررسی می‌شود. به دلیل چند تباری بودن مسئلة خودکشی، روش تحقیق به صورت اسنادی، ...  بیشتر

هدفمندی حیات بشر از دیدگاه قرآن وعهدین

اعظم پرچم

دوره 12، شماره 3 ، مهر 1391

چکیده
  هدایت مخلوقات به سوی کمال از سنت های الهی است. دستگاه آفرینش با هدایت تکوینی، انواع موجودات را به سوی کمال مناسب خویش سوق داده است، ولی انسان را از نوع هدایت تشریعی با ارسال پیامبران و انزال کتاب به تکامل می‌رساند. از دیدگاه قرآن و عهدین، انسان شبیه به خدا آفریده شده است، ازاین رو هدف از خلقتش، تکامل روحی و معنوی به همراه دانش است. شباهت ...  بیشتر

رابطة خدا با جهان در اندیشة ارسطو و ابن‌سینا

علی محمد ساجدی؛ یدالله رستمی

دوره 12، شماره 3 ، مهر 1391

چکیده
  مسئلة "رابطه خدا با جهان" در اندیشة ارسطو و ابن‌سینا، محوری‌ترین پرسش مطرح در این مقاله است. در این مقاله اثبات می‌شود که نگرش این دو فیلسوف مشایی در مورد خدا از جهات متعددی متفاوت است؛ ارسطو، با تکیه بر برهان طبیعی و متوسل شدن به مقولة حرکت به اثبات محرک ثابتی دست می‌یابد که آن را جوهر نام‌گذاری نموده و شارحان وی آن را خدا نامیده‌اند. ...  بیشتر

بررسی رابطة عدالت و سعادت از دیدگاه ارسطو

زکریا بهارنژاد؛ کمیل شمس الدینی مطلق

دوره 12، شماره 3 ، مهر 1391

چکیده
  ارسطو از معدود اندیشمندانی است که تأملاتی ژرف در بارة عدالت و سعادت داشته است. وی تأثیر عدالت در تحصیل سعادت را پذیرفته، به گونهای که دستیابی به سعادت را بدون اجرای عدالت امکان ناپذیر میداند. به تعبیر صحیحتر از نظر وی اعتدال از فضایل عمده در تحصیل سعادت است؛ میان عدالت و سعادت رابطة عمیق و ژرفی وجود دارد به گونهای که عدالت شرط لازم برای ...  بیشتر

تحلیلی بر پیامدهای تربیتی عقل نظری از دیدگاه ابن‌سینا

رضاعلی نوروزی؛ شهناز شهریاری

دوره 12، شماره 3 ، مهر 1391

چکیده
  در این مقاله عقل نظری و مراتب آن بر اساس دیدگاه ابن‌سینا و تبیین پیامدهایی برای تعلیم و تربیت بررسی می‌شود. نتایج حاصل که با استفاده از روش تحلیلی ـ استنباطی انجام شد ضمن آنکه گویای خصایصی برای هر مرتبة عقلی بود، نشان داد که علاوه بر لزوم تعریف دو نوع هدف واسطه‌ای و غایی برای تعلیم و تربیت، پرورش عقل باید به صورت تدریجی و با توجه به ...  بیشتر

تأملی بر نظریة شبح و وجود ذهنی، با تأکید بر آراء علامة‌طباطبایی (ره)

سیدمحمد اسماعیل سیدهاشمی؛ مهدی سجادی فر

دوره 12، شماره 3 ، مهر 1391

چکیده
  مسئلة تطابق ذهن و عین نه تنها حکمای اسلامی را به خود مشغول ساخته، بلکه در میان فلاسفة غرب نیز معرکة آراء بوده است. از جمله نظریاتی که ذیل این بحث مطرح شده، نظریة وجود ذهنی بین فلاسفة متأخر و نظریة شبح در بین متکلمان است . طرح این نظریه، ثمرة پرسش‌هایی است که متکلمان در ارتباط با چگونگی وجود ماهیات اشیا در ذهن مطرح میساختند. کنجکاوی متکلمان ...  بیشتر

کار‌کردهای رهیافت عقلی در بحث از تبیین علمی

رضا صادقی

دوره 12، شماره 3 ، مهر 1391

چکیده
  در چند دهة اخیر پیرامون مفهوم تبیین، پرسش‌های مهمی در فلسفة علم طرح شده است که بیشتر آنها تاکنون پاسخ قانع‌کننده‌ای نیافته‌اند. این نوشتار قابلیت‌های عقلگرایی را در پاسخ به این پرسش‌ها بررسی می‌کند. دیدگاه عقلگرایانه‌ای که محور این نوشتار است تبیین یک رویداد را مستلزم کشف علت آن می‌داند. استدلال اصلی این است که بیشتر مشکلات ...  بیشتر

رویکردی انتقادی به شیخیه در تطبیق هورقلیا بر عالم مثال

یاسر سالاری

دوره 12، شماره 2 ، تیر 1391

چکیده
  شیخیه هورقلیا را مرتبه‌ای از عوالم وجود دانسته که نسبت به عالم ماده از لطافت بیشتری برخوردار است. از نظر شیخیه، در عالم هورقلیا هر چند که اجسام وجود دارند، شفافیت و لطافت آن اجسام نسبت به اجسام عالم ماده بیشتر است. آنها این عالم را همان عالم مثال منفصل دانسته‌اند. به دلیل عدم هماهنگی در اندیشة شیخیه، جایگاه عالم هورقلیا گاه بین عالم ...  بیشتر

بررسی و تبیین روش‌شناسی مکتب کلامی ماتریدی

محمود قیوم زاده

دوره 12، شماره 2 ، تیر 1391

چکیده
  یکی از مباحث اساسی و مهم در حوزة مباحث اعتقادی و بحث‌های کلامی، چگونگی بیان و استدلال بر این‌گونه مسائل است و اینکه روش‌شناسی مباحث کلامی چگونه باید باشد. در مجموع می‌توان گفت که روش بررسی یا عقلی است یا نقلی یا هر دو. در روش‌شناسی عقلی تأکید بر استدلال‌های عقلی است یا روش عقلی با بهره‌گیری از متون دینی است. روش نقلی می‌تواند با ...  بیشتر

علت مرگ از دیدگاه ابن‌سینا و ملاصدرا

احمد شه گلی

دوره 12، شماره 2 ، تیر 1391

چکیده
  مرگ سه قسم است: مرگ اخترامی؛ ارادی؛ مرگ. در علت مرگ اخترامی و ارادی اختلافی وجود ندارد؛ علت مرگ اخترامی، عدم قابلیت بدن برای تداوم تعلق نفس به آن است. علت مرگ ارادی، تزکیة نفس و ریشه کن کردن هواهای نفسانی و قطع تعلق نفس به بدن به ارادة سالک است. آنچه مسئلة اصلی این تحقیق را در بر‌می‌گیرد، بحث از علت مرگ طبیعی است. در پاسخ به علت مرگ طبیعی، ...  بیشتر

درباب چیستی جنبشهای نوپدید دینی

محمدحسین کیانی

دوره 12، شماره 2 ، تیر 1391

چکیده
  در این مقاله، تعریف جدید و کاملی، مبتنی بر تعاریف گذشته از «جنبشهای نوپدید دینی» ارائه می‌شود. نگارنده هر چه ضرورتهای ارائة چنین تعریفی را در سر میپروراند، درمییابد که هر ضرورتی در دل خود با چالشی بزرگ دست به گریبان است. با این همه، به بررسی و تنظیم تعاریف گذشته میپردازد و مبتنی بر روش «تعریف با تحلیل مضمون» و «تعریف با ارجاع به مصداق» ...  بیشتر

پیامدهای کلامی تصرفات بشر در خلقت

ابوالفضل کیاشمشکی؛ مهدی نکوئی سامانی

دوره 12، شماره 2 ، تیر 1391

چکیده
  در این مقاله « پیامدهای کلامی تصرفات بشر در خلقت » بررسی می‌شود و این موضوع از آن جهت دارای اهمیت و در‌خور پژوهش است که برخی از تصرفات بشر در مخلوقات الهی، موجب بروز شبهات وچالش‌های کلامی گوناگونی شده است. پس از اشاره به نمونه‌هایی از تصرفات بشر، پیامدهای کلامی این گونه تصرفات، بررسی وتحلیل و بر اساس مبانی و پیش‌فرض‌های فلسفی و ...  بیشتر

حکمت در نگاه مفسران قرآن و فیلسوفان

عبدالعلی شکر

دوره 12، شماره 2 ، تیر 1391

چکیده
  حکمت به معنای دانش نظری متقن است که به عمل متناسب با آن منتهی می‌گردد و مانع از جهل است. فیلسوفان مسلمان حکمت را به معرفت ذات حق، تبحر در حرفه و صناعت، علم به اسباب قصوی، تحصیل برترین معلوم از طریق برترین علوم، استکمال نفس و شناخت اعیان موجودات تعریف کرده‌اند. همچنین واژة حکمت بیست مرتبه در قرآن ذکر شده است که با الهام از روایات و دیدگاه ...  بیشتر

چیستی فلسفة علوم انسانی

عبدالحسین خسروپناه

دوره 12، شماره 2 ، تیر 1391

چکیده
  فلسفة علوم انسانی به توجه به نظریة دیدبانی، به چیستی علوم انسانی تحقق یافته با رویکرد تاریخی و چیستی علوم انسانی بایسته با رویکرد منطقی و چگونگی تحقق آن می‌پردازد. علوم انسانی با رویکرد تاریخی به معنای عام و خاص به‌کار رفته است. علوم انسانی خاص با رویکرد منطقی عبارت از علوم رفتاری و اجتماعی اسلامی و مجموعه گزاره‌های نظام‌مندی است ...  بیشتر

کیفیت و حدود عذاب اُخروی در نگرش عرفانی محی-الدین‌ابن‌عربی

هاتف سیاه کوهیان

دوره 12، شماره 1 ، فروردین 1391

چکیده
  بحث از نظام پاداش و جزای الهی در جهان آخرت و کمیت و کیفیت عقوبت اُخروی، به-ویژه مسئلة جاودانگی جهنم و خُلود عذاب اُخروی، از مباحث مهم در کلام، فلسفه و عرفان بوده است. ا‌بن‌عربی به‌عنوان اندیشمندی برجسته در ساحت عرفان نظری، نخستین کسی است که برخلاف متشرعان و عامة اهل دیانت، در رویکردی ویژه و استثنایی، ضمن قائل‌شدن به ناپایداری و محدودیت ...  بیشتر

منزلت عقل در ساحت معرفت دین (از بعد کلامی وفقهی)

حسین مقیسه

دوره 12، شماره 1 ، فروردین 1391

چکیده
  روش و شیوة شناخت دین، از پر مناقشه‌ترین مباحثی است که پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) و در دوران غیبت وعدم دسترسی به پیشوایان معصوم علیهم السلام مطرح بوده است، بدین معنی که اگر میان حکم قطعی و مسلم عقل و ظواهر متون دینی تعارض پیش آید چه باید کرد؟ درچنین مواردی، همواره در تقدم عقل یا سهم آن در فهم مفاد وحی - درهر دو عرصة کلام و فقه یعنی اصول ...  بیشتر

مبانی ذات‌گرایی شهود عرفانی در تفکر اشراقی

رضا حیدری نوری

دوره 12، شماره 1 ، فروردین 1391

چکیده
  سهروردی فیلسوفی اشراقی است که ابداعات قابل توجهی در حوزة فلسفه، عرفان و تفکرات معنویت ‌محور بیان داشته است. چیستی و چگونگی کسب تجارب معنوی و حقیقت آنها که در همة فرهنگ‌ها، مکاتب و اشخاص توجهی خاص به آنها می‌شود، از جمله حیطه‌های فکرآفرین سهروردی است. دو دیدگاه عمده در چیستی این‌گونه تجارب مطرح است: ذات‌گرایی که بر انسجام چنین تجاربی ...  بیشتر

بررسی کثرت‌گرایی دینی در مثنوی مولوی

جلیل مشیدی؛ سمانه فرزانه

دوره 12، شماره 1 ، فروردین 1391

چکیده
  پلورالیسم دینی از جمله مباحث مرتبط با فلسفة دین است که به سبب توجه آن به مسئلة نجات و زندگی مسالمت‌آمیز میان پیروان ادیان، مورد توجه صاحب‌نظران زیادی قرار گرفته و دارای رویکردها و تقریرهای متفاوتی است. توجه عمیق مولانا به «وحدت وجود»- به عنوان یکی از ارکان اصلی اعتقادات وی- و القای روحیة تسامح و تساهل به مخاطبان خود، باعث شده تا عده‌ای ...  بیشتر

بررسی مؤلفه‌های اساسی در معرفت‌شناسی دینی اخوان‌الصفا

محسن عبدالهی

دوره 12، شماره 1 ، فروردین 1391

چکیده
  در قرن چهارم هجری گروهی از اندیشمندان موسوم به اخوان الصفا و خلان الوفا به این فکر افتادند که برای نشر علوم عقلی و نزدیک کردن دین و فلسفه به یکدیگر و آگاه نمودن مردم نسبت به مسائل علمی و دینی رسالاتی مختصر، بدون ذکر نام مؤلفان بنویسند و به صورت پنهانی منتشر کنند تا بتوانند در جهت زدودن انحراف از جامعة اسلامی فعالیت نمایند. در آن هنگام، ...  بیشتر