محوریت اصل «عدل» در کلام شیعة امامیه

محمدکاظم علمی

دوره 8، شماره 2 ، تیر 1387

چکیده
  این مقاله اصل عدل را از نظر شیعه بررسی می‌کند و برای آن جایگاه محوری ویژه‌ای در نظر می‌گیرد و از این منظر به ارتباط آن با اصول دیگر می‌پردازد و برهانی بر توحید و عصمت استخراج و اقامه می‌کند، سپس از سخنان پیامبر اکرم(ص) مؤیدی بر دیدگاه خود در بارة عدل عرضه می‌دارد و حاصل چنین دیدگاهی را برای پاسخگویی به پرسش اساسی « انتظار بشر از دین ...  بیشتر

عذاب جهنم: دائمی یا موقت؟ بررسی و نقد دلایل انقطاع عذاب اخروی

محسن جوادی؛ یحیی صباغچی

دوره 8، شماره 2 ، تیر 1387

چکیده
  در بین عالمان مسلمان، گروهی معتقدند که عذاب اخروی از همگان برداشته خواهد شد و هیچ‌کس جاودان در عذاب نخواهد بود، هر چند که همواره در جهنم جای داده شده باشد. دلایلی که این گروه از عالمان بر این مدعا اقامه کرده‌اند، از جمله رحمت گستردة الهی، فطرت توحیدی انسان‌ها و امکان تخلف وعید، در این مقاله تقریر شده، به بوتة نقد کشیده می‌شود تا میزان ...  بیشتر

تجرد خیال و لوازم فلسفی و کلامی آن

رضا اکبریان؛ حسن مرادی

دوره 8، شماره 2 ، تیر 1387

چکیده
  از منظر حکمای مشاء، قوة خیال، حالّ در روح بخاری است که امری مادی اما لطیف می‌باشد و به تبع، صور خیالی نیز امری مادی و منطبع در قسمتی از مغز هستند. سهروردی به خاطر وجود صور خیالی عظیم و با توجه به محال بودن انطباع کبیر در صغیر، این امر را نادرست می‌دانست و جایگاه صور خیالی را عالم مُثل مُعَلقه می‌داند، عالمی که بالاتر از عالم ماده و پایین‌تر ...  بیشتر

قاعدة فرعیه در منطق جدید،گزارشی انتقادی از نزاع پنجاه سالة منطق قدیم و جدید دربارة پیش‌فرض وجودی در ایران

اﺳﺪاﻟﻪ ﻓﻼﺣﻲ

دوره 8، شماره 2 ، تیر 1387

چکیده
  در تطبیق منطق قدیم و جدید، یکی از بزرگ‌ترین دشواری‌ها مربوط به «پیش‌فرض وجودی» (یا به زبان فلسفة اسلامی، «قاعدة فرعیه») است. منطق جدید، با نفی این پیش‌فرض و قاعده، محصورات اربع را به گونه‌ای تحلیل کرده است که بسیاری از قواعد منطق قدیم، بر پایة آن، نامعتبر می‌گردد. در مواجهه با این پدیده، برخی قاعدة فرعیه را نادرست شمرده‌اند و برخی ...  بیشتر

نقد علامه طباطبایی بر رویکرد فروکاهشی حکمت متعالیه در مفهوم‌شناسی ارادة ذاتی خداوند

محمد سعیدی مهر؛ علیرضا مصدقی حقیقی

دوره 8، شماره 2 ، تیر 1387

چکیده
  عموم متکلمان و فیلسوفان مسلمان در اتصاف خداوند به صفت اراده متفق‌اند. با این حال، در این باب که آیا اراده از صفات ذاتی است یا فعلی، اختلاف شده است. از سوی دیگر، تفسیر معنای «اراده» آن گاه که به عنوان صفت ذاتی حق تعالی پذیرفته می‌شود می‌تواند بحث‌انگیز باشد. ملاصدرا ارادة الهی را در هر دو مقام ذات و فعل می‌پذیرد، ولی در تحلیل مفهومی ...  بیشتر

نزاع در اختلاف نوعی وجود رابط و محمولی

ﻋﺒﺪاﻟﻌﻠﻲ ﺷُﻜﺮ

دوره 8، شماره 2 ، تیر 1387

چکیده
  صدرالمتألهین در بیان دو اطلاق وجود رابطی، به اختلاف نوعی میان یکی از اطلاقات آن با وجود محمولی معتقد شده است. این عقیده با اشتراک معنوی و وحدت مفهوم وجود ناسازگار به نظر می‌رسد. به همین جهت شارحان وی به توجیه اختلاف نوعی و رفع تعارض پرداخته‌اند. برخی این دیدگاه را از وی عجیب دانسته و گروهی در تأیید آن، وجه مشترک میان وجود رابط و محمولی ...  بیشتر

ماهیت ایمان از دیدگاه محمد غزالی

قاسم کاکایی؛ لاله حقیقت

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1387

چکیده
  در منطق ادیان وحیانی، ایمان اساس نجات و رستگاری است. در نتیجه، پرسش از ماهیت ایمان و دغدغة فهم آن، امری مهم و ضروری می‌نماید. از سوی دیگر، متکلمان در طی تاریخ، رویکردهای متفاوت و گاه متعارضی در مورد آن ارائه کرده‌اند. از جمله برخی آن را از سنخ معرفت و تصدیق عقلی و در مقابل گروهی آن را امری عقل‌گریز می‌دانند، برخی آن را از جنس عمل تعریف ...  بیشتر

بررسی دیدگاه‌های اختلافی‌امام‌خمینی در تعلیقه بر مقدمه و شرح قیصری برفصوص‌الحکم ابن عربی

عبدالرضا مظاهری

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1387

چکیده
  امام خمینی بر تقسیم‌بندی قیصری بر مراتب عالم اشکال کرده، آن‌ را از لواحق ماهیت دانسته نه وجود و اسم رحمن را مقام بسط (ظهور) و اسم رحیم را مقام قبض (بطون) وجود آورده، اسم «الله» را جمع بسط و قبض دانسته، لذا مانند فلاسفه، اسم رحمن را رب عقل اول و اسم رحیم را رب نفس کلی نمی‌گیرد. جعل را متعلق به ماهیت می‌گیرد و در حضرت علمیه و غیر آن بین وجود ...  بیشتر

معرفی اومانیسم در اندیشة مارسیلیو فیچینو

احمد علی اکبر مسگری؛ معصومه سلیمانی

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1387

چکیده
  در مقالة حاضر مبانی اومانیستی آراء مارسیلیو فیچینو، فیلسوف فلورانسی عصر رنسانس، مورد پژوهش، تحلیل و بررسی قرار می گیرد. آموزش و مطالعة زبان و ادبیات کلاسیک و ترجمة متون بسیاری از دو زبان لاتین و یونانی، سبک نوشتاری سلیس و روان و الگو قرار دادن نویسندگان کلاسیکی همچون سنکا در تألیف آثاری از قبیل مجموعه نامه ها، علاقه به شعر و جایگاه ...  بیشتر

سرگذشت اثولوجیا

سید حسن احمدی؛ حسن عباسی حسین آبادی

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1387

چکیده
  در این مقاله، به بررسی کتاب اثولوجیا و دیدگاه‌های مختلف در باب آن پرداخته شده است. اثولوجیا اثر بسیار مهم و تأثیرگذاری در جهان اسلام بوده است؛ به همین علت پژوهش دربارة محتوا و سرگذشت آن برای شناخت عمیق فلسفه در جهان اسلام ضروری به نظر می‌رسد. این کتاب به عنوان یکی از منابع فلسفة یونان وارد جهان اسلام شده و همواره مورد توجه متفکران ...  بیشتر

مکانیک گالیله‌ای و حرکت‌شناسی در فلسفة اسلامی

سید هدایت سجادی

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1387

چکیده
  مکانیک گالیله‌ای حداقل از دو جهت دارای اهمیت است: فیزیک را از طبیعیات قدیم جدا می‌کند و روشی نو در علم تجربی نوین به ارمغان می‌آورد. در واقع نقطة عطفی در سیر تاریخ علوم است،که با چرخشی فلسفی در مبانی فکری آن دوران میسر می‌گردد؛ به گونه‌ای که بتوان از حرکت‌شناسی خاصی تحت عنوان حرکت‌شناسی گالیله‌ای نام برد. آنچه در این مقاله آمده ...  بیشتر

وجود رابط از دیدگاه ملاصدرا و علامه طباطبایی

رضا اکبریان؛ حسین علی محمدی

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1387

چکیده
  در این مقاله، ابتدا پیرامون تقسیم وجود به مستقل و رابط، توضیحاتی ارائه و بیان شده است که اصطلاح «وجود رابط» در حکمت متعالیه دارای معنای جدیدی، علاوه بر معنای مشهور و متداول خود در حکمت رسمی می‌باشد. از این رو، با بهره‌گیری از کلام صدرالمتألهین(ره)، به تبیین این معنا که بیانگر نحوة تحقق معلول است، می‌پردازیم، سپس اثبات می‌نماییم ...  بیشتر

تفاوت علم و وجود ذهنی در معرفت‌شناسی ملاصدرا و بررسی نتایج آن

مرتضی شجاری

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1387

چکیده
  ملاصدرا برخلاف فیلسوفان پیش از خود علم را غیر از وجود ذهنی می‌داند. از نظر وی علم، وجودی بدون ماهیت است و وجود ذهنی سایه‌ای از حقیقت علم است. این تمایز، نتایج متعدد و مهمی در مسائل مربوط به علم، در فلسفه پدید آورد: در حکمت متعالیه، ذهن انسان، منفعل نیست بلکه خود صور علمی را ایجاد می‌کند و با آنها متحد می‌شود و از طرفی، نفس انسان در حصول ...  بیشتر

چیستی حقیقت در دستگاه فلسفة سیاسی اریک وگلین

مرتضی شیرودی

دوره 7، شماره 4 ، دی 1386

چکیده
  در دوران تجدد، تنها زمزمه‌هایی اندک از ضرورت اجتناب ناپذیر رویکرد به حقیقت اصیل(دینی)، در حیات اجتماعی غرب، به چشم می‌خورد، ولی با طرح و ارائة آراء اندیشمندانی چون اریک وگلین، فیلسوف سیاستمدار آلمانی( متوفای 1985)، جهان خسته شده از هیاهوی بی‌بنیاد حقیقت مدرنیته، به حقیقت دینی گرایش بیشتری یافت، زیرا آن گونه که آلیس ساندوز از همکاران، ...  بیشتر

بهره مندی اشیای مادی از علم در حکمت متعالیه

محمدجواد دکامی

دوره 7، شماره 4 ، دی 1386

چکیده
  اعتقاد به سریان کمالات وجودی از قبیل حیات، علم، قدرت، اراده، تکلم و... در تمام مراتب هستی اعم از مادی و مجرد از اصول مسلم و پذیرفته شده در «حکمت متعالیه» است. در دوران معاصر، دانشمندان علوم تجربی با تحقیقات گسترده در مورد برخی مواد و اشیای ظاهراً بی‌جان مانند آب، وجود نوعی شعور و آگاهی را در آنها به اثبات رسانده‌اند، این در حالی است ...  بیشتر

جایگاه خیال در نظام حکمت سینوی

محمد ذبیحی؛ حمیدرضا خادمی

دوره 7، شماره 4 ، دی 1386

چکیده
  بسیاری ازمباحث علمی و فلسفی را با محوریت خیال می‌توان تبیین، توجیه و حل کرد. کـاربرد خیال در مباحث مختلف فلسفی اعم از هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و معاد‌شناختی همواره مورد توجه فیلسوفان مسلمان بوده است. در این میان، ابن‌سینا یکی از مهم‌ترین فیلسوفانی است که نظریات فراوانی را با حد وسط خیال تصویر و ترسیم کرده است. این مقاله بر آن ...  بیشتر

اصل تفرد

ابراهیم دادجوی

دوره 7، شماره 4 ، دی 1386

چکیده
  «اصل تفرد» یکی از اصول مهم مابعدالطبیعی است. هر موجودی یا صورت تنهاست یا ترکیبی از ماده و صورت است، اما این موجود دارای تفرد و تشخص نیز هست. تفرد و تشخص آن به صورت آن است یا به مادة آن؟ نویسنده در این مقاله کوشیده است این اصل را در سیر تاریخی آن، از زمان ارسطو تا صدرالمتألهین، به اختصار بحث نماید و نشان دهد که به‌‌رغم تفسیرهای گوناگون، ...  بیشتر

تأثیر عرفان نظری در پی‌ریزی قاعدة بسیط الحقیقه

منیرالسادات پورطولمی

دوره 7، شماره 4 ، دی 1386

چکیده
  قاعدة «بسیط‌الحقیقه کل الاشیاء و لیس بشیءٍ منها» ثابت می‌کند که واجب‌الوجود از آنجایی که بسیط‌الحقیقه است، واجد کمالات و جهات وجودی تمام اشیا و فاقد حدود، تعینات و نقایص آنهاست. این قاعده نخستین بار توسط صدرالمتألهین شیرازی به صورت برهانی بیان شده است. مقالة حاضر، نخست به توضیح و تبیین و تحلیل منطقی این قاعده می‌پردازد و در بارة ...  بیشتر

برهان وجودی دکارت و ریشه‌های قرون وسطایی آن

یوسف نوظهور؛ مریم فلاحتی

دوره 7، شماره 4 ، دی 1386

چکیده
  برهان وجودی برهانی هستی شناختی است که دکارت برای اثبات وجود خدا اقامه کرده است. گرچه دکارت مدعی است که پیش از او کسی چنین برهانی نیاورده، ولیکن حقیقت این است که قدیس آنسلم در قرن یازدهم عین برهان دکارت را بیان کرده است. در این مقاله سعی شده است که اندیشة اصلی دکارت و آنسلم، ایرادات و انتقادات وارده بر آن و کیفیت تأثر دکارت از آنسلم در ...  بیشتر

تمایز وجود از ماهیت در فلسفة ابن سینا و تأثیر آنبر فلسفة قرون وسطای مسیحی

سید محمداسماعیل سیدهاشمی

دوره 7، شماره 4 ، دی 1386

چکیده
  یکی از عوامل تأثیرگذار در تحول فلسفة یونانی و به ویژه الهیات فلسفی در قرون وسطی ، طرح مباحث جدید در هستی‌شناسی از جانب حکمای اسلامی از جمله ابن‌سینا بوده است . مسئلة تمایز وجود از ماهیت و به تبع آن تقسیم موجودات به ممکن و واجب و اعتقاد به عینیت و حقیقت برای وجود و وجود محض دانستن خدا ، سبب تغییرات ساختاری در فلسفة یونانی گردید و مباحث ...  بیشتر

چیستی حقیقت در دستگاه فلسفة سیاسی اریک و‌گلین

مرتضی شیرودی

دوره 7، شماره 3 ، مهر 1386

چکیده
  در دوران تجدد، تنها زمزمه‌هایی اندک از ضرورت اجتناب ناپذیر رویکرد به حقیقت اصیل(دینی)، در حیات اجتماعی غرب، به چشم می‌خورد، ولی با طرح و ارائة آراء اندیشمندانی چون اریک وگلین، فیلسوف سیاستمدار آلمانی( متوفای 1985)، جهان خسته شده از هیاهوی بی‌بنیاد حقیقت مدرنیته، به حقیقت دینی گرایش بیشتری یافت، زیرا آن گونه که آلیس ساندوز از همکاران، ...  بیشتر

بهره‌مندی اشیای مادی از علم در حکمت متعالیه

محمدجواد دکامی

دوره 7، شماره 3 ، مهر 1386

چکیده
  اعتقاد به سریان کمالات وجودی از قبیل حیات، علم، قدرت، اراده، تکلم و... در تمام مراتب هستی اعم از مادی و مجرد از اصول مسلم و پذیرفته شده در «حکمت متعالیه» است. در دوران معاصر، دانشمندان علوم تجربی با تحقیقات گسترده در مورد برخی مواد و اشیای ظاهراً بی‌جان مانند آب، وجود نوعی شعور و آگاهی را در آنها به اثبات رسانده‌اند، این در حالی است ...  بیشتر

جایگاه خیال در نظام حکمت سینوی

محمد ذبیحی؛ حمیدرضا خادمی

دوره 7، شماره 3 ، مهر 1386

چکیده
  بسیاری ازمباحث علمی و فلسفی را با محوریت خیال می‌توان تبیین، توجیه و حل کرد. کـاربرد خیال در مباحث مختلف فلسفی اعم از هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و معاد‌شناختی همواره مورد توجه فیلسوفان مسلمان بوده است. در این میان، ابن‌سینا یکی از مهم‌ترین فیلسوفانی است که نظریات فراوانی را با حد وسط خیال تصویر و ترسیم کرده است. این مقاله بر آن ...  بیشتر

اصل تفرد

ابراهیم دادجوی

دوره 7، شماره 3 ، مهر 1386

چکیده
  «اصل تفرد» یکی از اصول مهم مابعدالطبیعی است. هر موجودی یا صورت تنهاست یا ترکیبی از ماده و صورت است، اما این موجود دارای تفرد و تشخص نیز هست. تفرد و تشخص آن به صورت آن است یا به مادة آن؟ نویسنده در این مقاله کوشیده است این اصل را در سیر تاریخی آن، از زمان ارسطو تا صدرالمتألهین، به اختصار بحث نماید و نشان دهد که به‌‌رغم تفسیرهای گوناگون، ...  بیشتر

تأثیر عرفان نظری در پی‌ریزی قاعدة بسیط‌الحقیقه

منیرالسادات پورطولمی

دوره 7، شماره 3 ، مهر 1386

چکیده
  قاعدة «بسیط‌الحقیقه کل الاشیاء و لیس بشیءٍ منها» ثابت می‌کند که واجب‌الوجود از آنجایی که بسیط‌الحقیقه است، واجد کمالات و جهات وجودی تمام اشیا و فاقد حدود، تعینات و نقایص آنهاست. این قاعده نخستین بار توسط صدرالمتألهین شیرازی به صورت برهانی بیان شده است. مقالة حاضر، نخست به توضیح و تبیین و تحلیل منطقی این قاعده می‌پردازد و در بارة ...  بیشتر