مهدی زمانی
چکیده
این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی همراه با مقایسه اجمالی به تبیین شرایط روان‌شناختی مسئولیت اخلاقی میپردازد و دیدگاه ملاصدرا در این خصوص را تحلیل و شباهت‌های آن‌را با دیدگاه‌های برخی از سازگارگرایان معاصر بیان میکند. شرائط مسئولیت اخلاقی را میتوان به دو دسته تقسیم نمود: 1-شرائط شناختی و 2-شرائط کنترلی که دسته دوم شامل: 1-قدرت و ...
بیشتر
این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی همراه با مقایسه اجمالی به تبیین شرایط روان‌شناختی مسئولیت اخلاقی میپردازد و دیدگاه ملاصدرا در این خصوص را تحلیل و شباهت‌های آن‌را با دیدگاه‌های برخی از سازگارگرایان معاصر بیان میکند. شرائط مسئولیت اخلاقی را میتوان به دو دسته تقسیم نمود: 1-شرائط شناختی و 2-شرائط کنترلی که دسته دوم شامل: 1-قدرت و توانائی و 2-اراده و اختیار می‌شود. ملاصدرا در تأکید بر شرائط شناختی و کنترلیِ مسئول دانستن فاعل، هم از اصول حکمی و عقلی استفاده میکند و هم از متون دینی یعنی قرآن و حدیث بهره می‌برد. ملاصدرا با بیان شرط بلوغ عقلی و سلامت برای فاعل مسئول، بر ویژگی‌های هنجاری لازم در مسئولیت تأکید نموده است و نظریه او به دیدگاه‌هایِ «خود حقیقی» فرانکفورت و «شایستگی‌های هنجاری» مانند فیشر و ولف شباهت دارد. هم‌چنین بر اساس مبانی حکمت متعالیه باید از مراتب برخورداری از شایستگی‌های هنجاری سخن گفت که بر اساس آن مسئولیت نیز امری ذومراتب خواهد بود و گستره و شدت و ضعف آن در میان انسان‌ها متفاوت خواهد بود. بدین‌سان مسئولیت انسان‌ها یکسان نیست و هر انسانی بر اساس مرتبه وجودی و توانایی‌ها و قابلیت‌ها مسئولیت اخلاقی دارد. ملاصدرا با تفکیک میان اعمال قلبی و درونی، انسان را در مورد خواطر و شوق حاصل از آن مسئول نمی‌داند اما در مورد عزم، همت، قصد و نیت شایسته سرزنش و ستایش و کیفر و پاداش می‌بیند. بدین‌سان از دیدگاه وی قلمرو مسئولیت آدمی علاوه بسیاری از اعمال بیرونی، برخی از اعمال درونی را هم شامل می‌شود.
مهدی زمانی
چکیده
این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و بهره‌‌گیری از مقایسه و تطبیق، به تحلیل نقش مؤلفة «توجه» در ادراک حسی از منظر ملاصدرا میپردازد. ملاصدرا در باب ادراک حسی تقریرهای گوناگونی دارد. در همة این تقریرها نقش توجه به‌‌عنوان ویژگی اساسی نفس انکارناپذیر است. این نقش گویای ویژگی فعال نفس در ادراک حسی و سایر فرایندهای نفسانی است ...
بیشتر
این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و بهره‌‌گیری از مقایسه و تطبیق، به تحلیل نقش مؤلفة «توجه» در ادراک حسی از منظر ملاصدرا میپردازد. ملاصدرا در باب ادراک حسی تقریرهای گوناگونی دارد. در همة این تقریرها نقش توجه به‌‌عنوان ویژگی اساسی نفس انکارناپذیر است. این نقش گویای ویژگی فعال نفس در ادراک حسی و سایر فرایندهای نفسانی است که بر اساس مبانی خاص ملاصدرا دربارة نفس و حقیقت ملکوتی آن استوار است. نظریة ملاصدرا را دربارة توجه میتوان بر دو اساس تبیین نمود. الف) نظریة تعدد قوای نفس و ب) نظریة وحدت قوا و اعتقاد به مراتب نفس. بر اساس دیدگاه نخست که به دیدگاه مشائیان نزدیک‌تر است، توجه به منزلة نوعی صافی محدود کننده و گلوگاه عمل نموده و در فرایند ادراک و تجرید از ورود بسیاری از داده‌‌ها از یک مرحله به مرحلة بعد جلوگیری میکند. بر اساس دیدگاه دوم که بر پایة مبانی خاص حکمت صدرایی استوار است نفس بر طبق درجه قوت خود از منبع توجه برای اعمال خاص خود استفاده میکند. در این تبیین توجه همانند منبع نوری است که گاه بی اختیار و گاه به ارادة نفس بر اموری بازتاب یافته و آن‌‌ها را روشن و برای نفس حاضر و معلوم می‌‌سازد. دامنة این بازتاب و گستردگی و ژرفای آن به قدرت و توان نفس و مرتبة آن بستگی دارد. مدل توجه از منظر ملاصدرا با مدل‌‌های ارائه شده در نظریات جدید روان‌‌شناسان شباهت‌‌ها و تفاوت‌‌هایی دارد و امتیاز آن این است که توجه را در همة فرایندهای درون آدمی نشان می‌‌دهد.