علم پیشین خداوند و اختیار آدمی (با تأکید بر دیدگاه مکتب اهل بیت(علیهم‌السلام) و نقد دیدگاه‌های رقیب)

حبیب حاتمی کنکبود؛ اردشیر منظمی

دوره 23، شماره 3 ، دی 1402، ، صفحه 29-52

https://doi.org/10.48308/jipt.2023.231126.1386

چکیده
  تبیین چگونگی علم پیشین خداوند و حدود فاعلیت آدمی در کنار یکدیگر، دغدغه‌ای دیرینه است که ادیان آسمانی بدان روی کرده‌اند. آن‌گونه که میان فاعلیت آزاد آدمی که لازمۀ نظام ثواب و عقاب است با نظام علم، تقدیر و حاکمیت ارادۀ خداوند، پیوندی منطقی را به گفت آورد. از دیگر سوی، تلاش برخی رهبران مذاهب اسلامی برای پردازش مسئلۀ فاعلیت آدمی، پیامدی ...  بیشتر

اختیار باوری در کلام شیعی امامیه و نقش تربیتی آن

زهرا جلیلی

دوره 23، شماره 3 ، دی 1402، ، صفحه 79-106

https://doi.org/10.48308/jipt.2023.232621.1447

چکیده
  مسئلة جبر و اختیار از مسائلی است که از دیرباز اذهان بسیاری از اندیشمندان را به خود مشغول ساخته است. از سویی آیاتی از قرآن کریم به اموری همچون هدایت و اضلال اشاره کرده و آن را به خداوند نسبت داده‌اند و از سویی دیگر آیاتی، اختیار و ارادة انسان را بیان داشته است. جستار حاضر با هدف اهمیت مسئلة جبر و اختیار در کلام شیعی امامیه شکل گرفت و درصدد ...  بیشتر

فرایند صدور فعل از دیدگاه غزالی

زینب برخورداری؛ سیده مهدیه پورصالح امیری

دوره 23، شماره 2 ، شهریور 1402، ، صفحه 39-60

https://doi.org/10.48308/jipt.2023.103849

چکیده
  جستار حاضر به مسئلة فرایند صدور فعل از دیدگاه غزالی با روش توصیفی - تحلیلی می‌پردازد. پژوهش در حوزة غزالی‌شناسی بر حسب تفاوت رویکردهای او از ویژگی‌های انسجام و باز شدن دریچه‌های دیگر بینش او در مراحل فرایند صدور فعل برخوردار است؛ مانند قول به خواطر غیراختیاری و عدم‌تعارض مباحث غزالی با فیلسوفان در نفس‌شناسی و فرایند صدور فعل. غزالی ...  بیشتر

بررسی انتقادی دیدگاه نائینی پیرامون ضرورت علّی در پرتو حکمت متعالیه

مجید احسن

دوره 20، شماره 4 ، اسفند 1399، ، صفحه 1-22

https://doi.org/10.52547/jipt.2021.211258.0

چکیده
  مسئلة علّیت و فروع آن همچون ضرورت علّی از جمله مسائلی است که از دیرباز مورد توجه متفکران بوده و به‌رغم چنین قدمتی اکنون نیز مورد ملاحظه و رقم زنندة مناقشات زیادی است. طیف گسترد‌ه‌ای از آراء (از اثبات مطلق تا سلب مطلق) که در باب ضرورت علّی ارائه شده نشان از صعوبت و اهمیت بحث داشته و می‌طلبد مورد بررسی و تأمل دقیق قرار گیرند. در فلسفة ...  بیشتر

دیدگاه لایب‌نیتس دربارة اختیار انسان و نقد آن از نظر علامه طباطبایی

سید حسن بطحایی؛ لیلی خیدانی

دوره 19، شماره 3 ، مهر 1398، ، صفحه 39-64

چکیده
  مسئلة اختیار از مسائل مهم و دیرین کلامی- فلسفی است که غالب ادیان به آن پرداخته‌اند و فیلسوفان دین نیز با نگاهی نو‌این موضوع را مورد مداقه و بررسی قرار می‌‌دهند.‌این نوشتار به بیان، بررسی و نقد دیدگاه لایب‌نیتس می‌‌پردازد و در صدد پاسخ گویی به‌این پرسش است که‌ایا در نظام فلسفی لایب‌نیتس می‌‌توان انسان را مختار دانست یا نوعی ...  بیشتر

علم پیشین الهی و اختیار آدمی از دیدگاه فیلسوف مسلمان، ملاصدرا

عباس عباس‌زاده؛ سمانه ارجمند منش

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، ، صفحه 47-68

چکیده
  در بحث جبر و اختیار، جبریون علم پیشین الهی را مستمسک خود قرار داده‌اند. فلاسفه بر مبنای اصول اعتقادی خویش پاسخ‌هایی بر این مسئله آورده‌اند. در این میان ملاصدرااز فلاسفه‌ای است که تحلیل نظریه وی می‌تواند در این مسیر راهگشا باشد. وی در موارد متعددی (وجود ذهنی، کیف، اتحاد عاقل و معقول) بحث علم را مطرح کرده است که از آن جمله طرح مبحث علم ...  بیشتر

حیثیت ذاتی، عقل و امانیسم؛ اسلام و غرب با تاکید بر "مطهری و هابز،لاک، اسپینوزا، برلین"

حسین یزدی

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، ، صفحه 129-148

چکیده
  پس از طرح آزادی به صورت مساله بعد از قرون وسطی در مغرب زمین و اهمیت دادن به آن به عنوان یک ارزش مهم، نسبت دین و آزادی در اسلام مورد بررسی فلاسفه و اندیشمندان اسلامی قرار گرفت. در این مقاله به زیربنای مساله آزادی میان فرق مختلف فکری اسلامی پرداخته شده است و به صورت استدلالی فرقه امامیه به عنوان فرقه موجود و دارای زیربنای تفکر آزادی معرفی ...  بیشتر

تحلیل و نقد برداشت کانت از خدا

صالح حسن زاده

دوره 18، شماره 1 ، فروردین 1397، ، صفحه 81-104

چکیده
  چکیده :فیلسوفان پیش از کانت در مورد موضوع هایی اساسی بحث می کردند: آیا خدایی هست؟ آیا انسان روح مجرد و فناپذیر دارد؟  و آیا جهان موجودات متناهی است یا نامتناهی؟ کانت براساس عقل نظری به این نتیجه رسید که به این گونه موضوعات نمی توان شناخت قطعی یافت. البته این وی این گونه مسائل را مردود نشمرد ؛ کانت بانقد عقل عملی، اثبات کرد که ، حیات ...  بیشتر

تاملی در مسئله جبر و اختیار در کلام امامیه

محمدحسین فاریاب

دوره 18، شماره 4 ، اسفند 1396، ، صفحه 21-46

چکیده
  مسئلۀ جبر و اختیار از مسائل بنیادینی است که با مسائل مهمی همچون هدف از آفرینش انسان، بعثت پیامبران، نصب امامان علیهم‌السلام و معاد مرتبط است، به‌گونه‌ای که اتخاذ دیدگاه نادرست در این باره، می‌تواند مسائل یادشده را تحت الشعاع قرار دهد. آنچه در این پژوهش، مدنظر است، نگاهی مورخانه به تطورات این مسئله در تاریخ کلام امامیه است. اگرچه ...  بیشتر

ابتکار فیض کاشانی در تبیین نظریه‌ی امر بین الامرین

علیرضا فارسی نژاد؛ علیرضا زارعی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1394، ، صفحه 111-132

چکیده
  مقاله‌ی حاضر مسأله‌ی جبر و اختیار را‌ از دیدگاه فیض کاشانی مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده‌است که وی طرفدار نظریه‌ی امربین‌الامرین است اما تبیینی که از این نظریه ارائه نموده با تبیین دیگران متفاوت است؛ او برای تبیین این نظریه، قائل به یک نظریه‌ی ابتکاری با عنوان «تفویض اختیار به انسان» شده و علی‌رغم تلاش برای نفی جبر ...  بیشتر