امکان سنجی عقاب جاهل مرکب از دیدگاه عقل

رضا الهامی؛ حجت ولایی راد

دوره 23، شماره 2 ، شهریور 1402، ، صفحه 61-80

https://doi.org/10.48308/jipt.2023.103802

چکیده
  امور اعتقادی در کنار تکالیف عبادی و غیر عبادی از مهم ترین مسائلی است که شریعت مطهر اسلام بدان پرداخته است. ممکن است ادعا شود می‌توان دلایل محکمی ‌برای لزوم اعتقاد داشتن به اصول دین ارائه نمود.‌ این نوشتار به دنبال پاسخ به‌ این است که باتوجه به حجیت قطع، اگر شخصی به واسطة تشخیص عقل خویش به یک عقیدة باطلی‌ایمان آورد، یا برعکس با استدلال ...  بیشتر

جایگاه منطق و فلسفه در نفس شناسی ابوحامد غزالی

سید محمد جواد سید هاشمی؛ محمدرضا کریمی والا؛ محسن ایزدی

دوره 23، شماره 1 ، خرداد 1402، ، صفحه 87-112

https://doi.org/10.48308/jipt.2023.103553

چکیده
  غزالی یکی از دانشمندان اسلامی‌است که در زمینة فقه، اخلاق و کلام و فلسفه صاحب آثار و تحقیق است. به‌رغم انتساب او به ضدیت با فلسفه و تفکر فلسفی، وی در آثارش به‌ویژه در مباحث نفس‌شناسی متفکری عقل‌گرا ظاهر شده و از روش‌ها و رویکردهای فلاسفۀ اسلامی‌بهره برده است. در‌این مقاله با روشی توصیفی- تحلیلی آرای غزالی دربارۀ منطق و فلسفه و کاربردش ...  بیشتر

نگاه نقادانه به جایگاه علوم تجربی در نظریة کاشفیت آیت‌الله جوادی آملی

حسن زرنوشه فراهانی؛ صابر خلیلی

دوره 21، شماره 1 ، خرداد 1400، ، صفحه 1-22

https://doi.org/10.52547/jipt.2021.212721.0

چکیده
  از مهم‌ترین مباحث مطرح شده در معارف دینی، ارتباط علم و دین است که ابتدا در غرب مطرح شد و از آن‌جا به کلام اسلامی راه یافت و اختلاف نظرات فراوانی را پدید آورد. آیت الله جوادی آملی به عنوان یک فقیه فیلسوف و مفسر عالیقدر قرآن در کتب مختلف خود به این بحث پرداخته‌اند، و نظریة‌ خود را با عنوان «نظریة کاشفیت» مطرح نموده‌اند. این نظریه ...  بیشتر

عقل و ارادة الهی و نسبت بین آن دو از نظر ابن‌سینا و دکارت

اکبر عروتی موفق؛ ابوالقاسم اسدی

دوره 20، شماره 3 ، مهر 1399، ، صفحه 21-40

https://doi.org/10.52547/jipt.2020.97425

چکیده
  بحث اوصاف الهی و چگونگی تعریف، توصیف و تبیین آن‌ها از مسائل بسیار مهم و اساسی کلام و فلسفه در طی تاریخ اندیشة بشری بوده است. از جمله صفات الهی که در معرض مناقشات فراوان علمی‌‌قرار داشته، صفت علم و اراده و رابطة بین آن‌ها است. آیا علم از اراده بر می‌خیزد؟ و یا اینکه اراده مسبوق به علم و تابع آن است؟ به عبارت دیگر آیا فعل فاعل مختار بلافاصله ...  بیشتر

جایگاه لطایف چهارگانه در کسب معرفت از دیدگاه عین‌القضات همدانی

صبا فدوی؛ عظیم حمزئیان؛ قدرت الله خیاطیان

دوره 20، شماره 2 ، تیر 1399، ، صفحه 19-38

https://doi.org/10.52547/jipt.2020.97395

چکیده
  بخش مهمی از اندیشه‌های عین القضات همدانی - عارف بزرگ سدة ششم هجری- به بحث معرفت اختصاص دارد؛ و مقالة‌‌ حاضر سعی دارد به‌روش توصیفی- تحلیل محتوایی، به نقش لطایف چهارگانه –از لطایف سبعه، مطرح در سلوک عرفانی- در معرفت‌بخشی از منظر عین القضات بپردازد و مبانی معرفتی او را از طریق منابع و ابزار شناخت تحلیل و بررسی کند؛ زیرا عین‌القضات ...  بیشتر

بررسی عقل از دیدگاه ملاصدرا و میرزا مهدی اصفهانی

مهدی آزادپرور

دوره 19، شماره 4 ، دی 1398، ، صفحه 1-18

چکیده
  عقل ازنظر ملاصدرا بر شش معنا به‌صورت اشتراک لفظی اطلاق می‌شود. ازنظر وی یکی از مهم‌ترین معنای عقل، همان قوة ادراکی است که انسان با آن به ادراک اشیاء می‌پردازد. همچنین خداوند متعال به برخی انسان‌ها نوری عطا می‌کند که به‌وسیلة آن تبعیت از دستورات دینی ممکن می‌شود. میرزا مهدی اصفهانی عقل را نوری می‌داند که خداوند متعال ‌این نور ...  بیشتر

حیثیت ذاتی، عقل و امانیسم؛ اسلام و غرب با تاکید بر "مطهری و هابز،لاک، اسپینوزا، برلین"

حسین یزدی

دوره 17، شماره 3 ، مهر 1397، ، صفحه 129-148

چکیده
  پس از طرح آزادی به صورت مساله بعد از قرون وسطی در مغرب زمین و اهمیت دادن به آن به عنوان یک ارزش مهم، نسبت دین و آزادی در اسلام مورد بررسی فلاسفه و اندیشمندان اسلامی قرار گرفت. در این مقاله به زیربنای مساله آزادی میان فرق مختلف فکری اسلامی پرداخته شده است و به صورت استدلالی فرقه امامیه به عنوان فرقه موجود و دارای زیربنای تفکر آزادی معرفی ...  بیشتر

اعتبار و نقش «منابع معرفتی» در اندیشه ابن ابی جمهور احسایی

شمس اله سراج؛ سمیه منفرد

دوره 18، شماره 1 ، فروردین 1397، ، صفحه 21-36

چکیده
  بازشناسی چیستی و چرایی ترکیب سه منبع معرفتی عقل، شرع و کشف در نظام اندیشه ابن ابی جمهور احسایی(838-906ق)، تحلیل دستاوردهای معرفتی این نظام را ثمربخش­تر می­کند. ابن ابی جمهور احسایی به عنوان شخصیتی که جایگاه مهمی در مسیر ادغام شاخه­های مختلف نظری در سایه تعالیم امامی دارد، نظریه شناخت خود را بر پایه­ای فلسفی- دینی- عرفانی تأسیس می­کند. ...  بیشتر

رابطه معرفت عقلی و قلبی در تصوف عقلانی غزالی

میترا (زهرا) پورسینا؛ حسین اجتهادیان؛ فاطمه (مهناز) توکلی

دوره 17، شماره 2 ، تیر 1396، ، صفحه 46-72

چکیده
  بر اساس تحقیقات جدیدی که در غرب انجام شده فرضیه نوینی در مورد اندیشه غزالی شکل گرفته است که مدعی است بر خلاف تصور رایج، تفکر عقلانی از نظر غزالی مهمترین ابزار معرفت و رسیدن به غایی­ترین هدف انسان است. گرچه غزالی به عنوان منتقد فلاسفه شناخته می­شود ولی روش فکری وی همواره مشحون از استدلالات عقلی و فلسفی است و لذا از دید برخی از محققان، ...  بیشتر

بررسی نقش عقل در شناخت خداوند در اندیشه‌ی سنایی

حسن سعیدی؛ سمانه فیضی

دوره 16، شماره 1 ، فروردین 1395، ، صفحه 21-42

چکیده
  چکیدهنسبت ما با حضرت حق و حقیقت متعالی عالم چیست آیا می توان او را شناخت ؟ یا به دلیل اینکه هرگز «بحر در قطره» و « مهر در ذره » جای نمی گیرد او « برون از وهم و قال و قیل » آدمی است . این مساله از دغدغه های دیرینه الهیات پژوهان است و پیوسته ذهن محققان این عرصه رابه خود معطوف داشته در این راستا است که گونه ها و [T1] رویکردها به الهیات شکل می گیرد ...  بیشتر

رمزگشایی از جایگاه مسئلة اتحاد عاقل به معقول در فلسفة ابن‌سینا

شمس‌اله سراج؛ فرنوش بابادی

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1393

چکیده
  ابن‌سینا در مواضع مختلف آثار خود از نظریة اتحاد سخن به میان می‌آورد اما اعتقاد و دیدگاه او به وضوح و روشنی مشخص نیست چرا که گاهی مسئلة اتحاد را می‌پذیرد و گاهی بر رد آن استدلال می‌آورد. لذا از یک سوی اشتهار شیخ به عنوان منکر قطعی و مسلم نظریة اتحاد عاقل و معقول و از سوی دیگر بررسی قول به استبصار و عدول شیخ از نظر اولیة خود و پذیرش اتحاد، ...  بیشتر

نقد موضع غزالی در بارة صوفیه

اصغر واعظی؛ موسی صیفی هزاری

دوره 13، شماره 2 ، تیر 1392

چکیده
  غزالی در سیر حقیقت‌طلبی خویش پس از کلام، فلسفه و باطنیه به طریقة صوفیه روی می­آورد. وی مرتبة صوفیان را تا جایی ارتقا می­دهد که عقل توان درک آن را ندارد و همة حرکات و سکنات آنان را مقتبس از نور نبوت می‌‌داند. از این رو، برخلاف متکلمان، فلاسفه و باطنیه، انتقاد مهمی‌‌را متوجه آنان نمی­کند. البته او خود در رتبة عارفان بزرگ قرار نمی­گیرد ...  بیشتر

عقل از دیدگاه مولانا

حسن سعیدی؛ ولی الله نصیری

دوره 12، شماره 4 ، دی 1391

چکیده
  مولوی برخلاف برخی عارفان که از سر بی مهری به عقل می‌نگرند، در آثار خود به ویژه در مثنوی معنوی با اهتمامی‌ ‌ویژه به عقل نگریسته است. او تمام گونه‌ها و اطلاقات عقل و زوایای آن را بررسی کرده است. از این رو گاه به نکوهش و گاه به ستایش عقل پرداخته است. وی در مواردی مقام راهبری را به عقل سپرده و بیان می‌‌کند که کدام گونه عقل است که آدمی‌‌را ...  بیشتر

سنت به مثابه خاستگاه عقل

اصغر واعظی؛ علی کیادربندسری

دوره 12، شماره 4 ، دی 1391

چکیده
  مقاله حاضر به بررسی تلقی گادامر از سنت و نسبت میان عقل و سنت می‌پردازد. ابتدا ضمن اشاره به معنای لغوی واژة سنت، سه تعریف انسان شناسانه، کلامی و سنت گرایانه از سنت ارائه و با یکدیگر مقایسه و در نهایت معنای اصطلاحی مورد نظر گادامر بیان می‌شود. گادامر که یک فیلسوف احیاگر سنت است دیدگاه خود در خصوص رابطة عقل و سنت را با تحلیل چگونگی نگاه ...  بیشتر

بررسی و تبیین روش‌شناسی مکتب کلامی ماتریدی

محمود قیوم زاده

دوره 12، شماره 2 ، تیر 1391

چکیده
  یکی از مباحث اساسی و مهم در حوزة مباحث اعتقادی و بحث‌های کلامی، چگونگی بیان و استدلال بر این‌گونه مسائل است و اینکه روش‌شناسی مباحث کلامی چگونه باید باشد. در مجموع می‌توان گفت که روش بررسی یا عقلی است یا نقلی یا هر دو. در روش‌شناسی عقلی تأکید بر استدلال‌های عقلی است یا روش عقلی با بهره‌گیری از متون دینی است. روش نقلی می‌تواند با ...  بیشتر

ملاصدرا و عبدالجبار معتزلی در کاربرد اخلاقی عقل

امیر دیوانی؛ رحیم دهقان سیمکانی

دوره 11، شماره 4 ، دی 1390

چکیده
  آراء ملاصدرا و قاضی عبدالجبار معتزلی نسبت به کارکردهای عقل در اخلاق از جهاتی با هم قابل مقایسه است. به طور کلی می-توان سه جهت اشتراک و سه جهت افتراق در اندیشه‌های ایشان در این زمینه به‌دست آورد. جهات اشتراک این است که اولاً هر دو قائل به تلازم معرفت و فضیلت هستند؛ ثانیاً مسئولیت اخلاقی را مبتنی بر عقل دانسته‌اند؛ ثالثاً قائل به وجوه ...  بیشتر

مدرنیته و قدرت انتخاب

علیرضا شجاعی زند

دوره 11، شماره 2 ، تیر 1390

چکیده
  گمان شایع بر این است که مدرنیته به واسطة سهم شایانش در پیشرفت، قدرت انتخاب بشر را افزایش داده است. این تلقی که از جهاتی صائب نیز هست در این مقال، با دو پرسش مواجه شده است: مدرنیته به افزایش قدرت انتخاب «کدام انسان» کمک کرده و قدرت انسان را در «چه انتخابی» افزایش داده است؟ بررسی در مورد این دو پرسش، یک‌بار با تمرکز بر عناصر ممیز و مقوم ...  بیشتر

بررسی رویکرد انتقادی فیض کاشانی به «قیامت» در نظام فلسفی صدرایی

رضا اکبریان؛ نجمه سادات رادفر

دوره 9، شماره 2 ، تیر 1388

چکیده
  مسئلة قیامت و تحلیل فلسفی آن در نظام صدرایی منطبق بر مراتب وجودی، در دستگاه اندیشة شاگرد برجستة ملاصدرا، فیض کاشانی، مورد نقد و واکاوی مجدد قرار می‌گیرد، طوری که تغییر نگرش فیض در مسئلة عقل که منجر به ارائة رویکردی معتدل از او در ارتباط عقل و شر ع می‌شود، تحول نظریة وی در مورد قیامت را در ادوار مختلف زندگانی‌اش به دنبال دارد و بررسی ...  بیشتر

عقل فعال ابن سینا در نظر توماس آکوئیناس

سیدمحمدعلی دیباجی؛ محمدتقی جان محمدی

دوره 8، شماره 4 ، دی 1387

چکیده
  جایگاه عقل فعال در فلسفۀ مشاء مسئله‌ای بغرنج است. یکی از مطالبی که در بارۀ آن وجود دارد این است که ارسطو از عقل فعال سخن نگفته، اما شارحان اسکندرانی و نوافلاطونی وی آن را ساخته و پرداخته‌اند. ابن‌سینا به عنوان فیلسوفی مستقل-که به اشتباه وی را نمایندۀ مشاء در حکمت اسلامی معرفی کرده‌اند و خود وی این مسئله‌ را رد می‌کند- در بارۀ عقل ...  بیشتر

ماهیت ایمان از دیدگاه محمد غزالی

قاسم کاکایی؛ لاله حقیقت

دوره 8، شماره 1 ، فروردین 1387

چکیده
  در منطق ادیان وحیانی، ایمان اساس نجات و رستگاری است. در نتیجه، پرسش از ماهیت ایمان و دغدغة فهم آن، امری مهم و ضروری می‌نماید. از سوی دیگر، متکلمان در طی تاریخ، رویکردهای متفاوت و گاه متعارضی در مورد آن ارائه کرده‌اند. از جمله برخی آن را از سنخ معرفت و تصدیق عقلی و در مقابل گروهی آن را امری عقل‌گریز می‌دانند، برخی آن را از جنس عمل تعریف ...  بیشتر

تقریب مبانی کلامی شیخ صدوق(ره) و شیخ مفید(ره)

فهیمه شریعتی

دوره 7، شماره 2 ، تیر 1386

چکیده
  شیخ صدوق و شیخ مفید به عنوان اعاظم متکلمان شیعه بهرغم تفاوتهای چشمگیر در آثار خویش در طرح مسائل عقیدتی، در مبانی که خود ارائه دادهاند قرابتهای زیادی دارند. اگرچه شیخ صدوق را به عنوان یکی از محدثان و دارندگان گرایش حدیثی با آثار عمدتاً روایی شاید به سختی بتوان در کنار متکلمانی مانند شیخ مفید و اخلاف او سید مرتضی و ... جای داد، اما با بررسی ...  بیشتر