تبیین آیات خلقت انسان، به جهت محذورات کلامی و فلسفی در فهم ظاهری از آن، یکی از مباحث پرچالش در حوزه علوم قرآن و تفسیر بوده و از این رهگذر برخی از مفسّران به دلالت ظاهری این آیات تمسّک کرده و برخی نیز نگرش تاویلی و فهم باطنی را برگزیده‌اند؛ در این میان مفسّرانی چون شیخ محمّد عبده، علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی‌آملی، با رویکردی نوین، در عین اصرار بر چهارچوب و اشارات معنای ظاهری، قائل به فهمی تکوینی و تمثیلی از این آیات شده‌اند. از نظر ایشان مواردی چون تخاطب خداوند با ملائکه، نافرمانی ابلیس، اسکان آدم ع در بهشت و فریب وی توسط ابلیس، همگی ریشه در امری تکوینی و حقیقتی غیبی داشته که با بیانی تمثیلی بیان شده‌است. این مقاله می‌کوشد که در ابتدا رویکرد تمثیل تکوینی در تبیین آیات خلقت انسان را تبیین کرده و در ادامه با اشاره به پاره‌ای از نقد‌ها و مخالفت‌ها و با ارائه شواهد و خاستگاه‌های تفسیری، فلسفی و عرفانی، آن را مورد سنجش و ارزشیابی قرار دهد.
ابن عربى، محى الدین ، تفسیر ابن عربى،ج1، بتحقیق سمیر مصطفى رباب، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ اول، 1422ق
اسلامی، حسن ، رویای خلوص، قم، انتشارات بوستان کتاب،1387ش
اعوانی، غلامرضا، ناصر محمدی، «زبان قرآن، زبان تمثیل از دیدگاه صدرالمتالهین» خردنامه، شماره 54، 1387ش
آلوسى، سید محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، بتحقیق على عبدالبارى عطیة، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول،1415ق
آملی، سید حیدر ، تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم،ج1، تحقیق سید محسن موسوى تبریزى، تهران، وزارت ارشاد اسلامى، چاپ سوم، 1422ق
اوسی، علی رمضان ، روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، ترجمه حسین میر جلیلی،تهران، سازمان تبلیغات اسلامی. شرکت چاپ و نشر بین الملل، ١٣٨١ش
باربور، ایان ، علم ودین، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ پنجم، 1385ش
بحرانى، ابن میثم، شرح نهج البلاغه، ترجمه قربانعلى محمدى مقدم و على اصغر نوایى یحیى زاده، بنیاد پژوهشهاى اسلامى،1375ش
بحرانى، سید هاشم، البرهان فى تفسیر القرآن، بتحقیق قسم الدراسات الاسلامیة موسسة البعثة، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول،1416ق
جوادی‌آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، بتحقیق محمد صفایی، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ هفتم،1389ش
ــــــــــــــــــ تفسیر تسنیم، بتحقیق علی اسلامی، قم، مرکز نشر اسراء،چاپ هشتم،1388ش
ــــــــــــــــــ دین شناسی، بتحقیق محمد رضا مصطفی پور، چاپ پنجم،1387ش
ــــــــــــــــــ فطرت در قرآن، بتحقیق محمد رضا مصطفی پور، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ سوم، 1384ش
ــــــــــــــــــ ، قرآن حکیم از منظر امام رضا، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ هفتم،1389ش
ــــــــــــــــــ سیره پیامبران در قرآن6-7، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ چهارم،1385ش
ــــــــــــــــــ قرآن در قرآن، بتحقیق محمد محرابی قم، مرکز نشر اسراء،چاپ هشتم،1388ش
حافظ شیرازی، محمد، دیوان حافظ، بتصحیح قاسم غنی و محمد قزوینی، تهران، سروش،1391ش
حسینی، جعفر، اسالیب البیان فی القرآن، قم، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، ١٣٨٧ش
حکیمى، محمدرضا و دیگران، الحیاة، ج2، ترجمه احمد آرام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1380ش
خمینى، سید مصطفى، تفسیر القرآن الکریم،ج5، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، 1418ق
دورانت ویل، تاریخ فلسفه، ترجمه عباس زریاب خویی، تهران، کتابخانه دانش، 1335ش
رازی، فخرالدین ، مفاتیح الغیب، ج28، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ سوم، 1420ق
رازى، قطب‌الدین، شرح مطالع الانوار فى المنطق، قم، انتشارات کتبى نجفى
رشیدرضا، محمد، تفسیر القرآن الکریم(الشهیر بتفسیر المنار)، بیروت، انتشارات دارالفکر، چاپ اول،1428ق
ریاضى، حشمت الله، ترجمه بیان السعادة فى مقامات العبادة، تهران، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیامنور، چاپ اول،1372ش
زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم،1407ق
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، دار الکتاب العربی،1407ق
شرف‌الدین، سید عبدالحسین، فلسفة المیثاق والولایة، بتحقیق علی جلال باقر، نشریه تراثنا، السنة السادسة عشر، ربیع الثانی و جمادی الأولی و جمادی الثانیة، العدد 2، 1421ق
شعیرى، تاج الدین ، جامع الأخبار، قم،انتشارات رضى، چاپ اول،1405ق
صالحی، مجید، داستان آدم ابوالبشر در نگاه دانشمندان اسلامی، مشکو‌ة، 1383ش، شماره 84 و 85
صدرالمتالهین، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم(صدرا)، بتحقیق محمد خواجوى، قم، انتشارات بیدار، چاپ دوم، 1366ش
ــــــــــــــــــ ، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، ج2، بیروت، دار احیاء التراث، چاپ سوم، 1981م
ــــــــــــــــــ ، سه رسائل فلسفى، بتصحیح و تعلیق از سید جلال الدین آشتیانى، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم،1387ش
ــــــــــــــــــ ، مفاتیح الغیب، بتصحیح محمد خواجو، تهران، موسسه تحقیقات فرهنگى، چاپ اول، 1363ش
طباطبایى، سید محمد حسین ، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم،چاپ پنجم،1417ق
طبرسى، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، مقدمه محمد جواد بلاغى، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم
طبری، أبو جعفر محمد بن جریر ، جامع البیان فی تأویل القرآن،ج21، بتحقیق أحمد محمد شاکر، مؤسسة الرسالة، چاپ اول،1420ق
طوسى، نصیر الدین، علامة الحلى، الجوهر النضید، به تصحیح محسن بیدارفر، قم، انتشارات بیدار، چاپ پنجم، 1371ش
عروسى، حویزى عبد على بن جمعه ، تفسیر نور الثقلین، بتحقیق سید هاشم رسولى محلاتى، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم،1415ق
علامی، ابوالفضل، حسینی میلانی علی و دیگران، آشنایی با تفاسیر و مفسران، ج1، تهران، مرکز نمایندگی ولی فقیه در سپاه، 1379ش
فضل الله، سید محمد حسین، تفسیر من وحى القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم،1419ق
فولادی، علیرضا، زبان عرفان، تهران، نشر فراگفت،۱۳۸۹ش
)