بررسی توانایی‌های ادراکی ماشین‌ها در درک احساسات انسان بر اساس نظریه‌ی صورت‌های نوعیه در حکمت متعالیه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا، گروه الهیات، دانشکده علوم انسانی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

2 گروه معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

3 گروه معارف اسلامی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی، شاهرود، ایران.

چکیده

این مقاله به بررسی امکان درک حقیقی احساسات انسانی توسط ماشین‌ها از منظر فلسفه‌ی صدرایی و نظریه‌ی صورت‌های نوعیه می‌پردازد. با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه‌های پردازش زبان طبیعی، بینایی ماشین و یادگیری عمیق، هنوز این پرسش مطرح است که آیا ماشین‌ها صرفاً داده‌ها را پردازش و شبیه‌سازی می‌کنند یا به ادراک واقعی از احساسات دست می‌یابند؟ بر اساس مبانی حکمت متعالیه، ادراک احساسات امری فراتر از بازتاب‌های عصبی است و به‌نحوی از علم حضوری و تحول درونی نفس مرتبط است. در مقابل، ساختار هوش مصنوعی فاقد جوهر مجرد و قوه‌ی ادراکی است که بتواند به‌واسطه‌ی آن به تجربه‌ی درونی و حضوری دست یابد. مقاله‌ی حاضر، با تحلیل تفاوت ماهوی میان پردازش داده و ادراک حقیقی، به محدودیت‌های ذاتی هوش مصنوعی در این حوزه می‌پردازد و پیشنهادهایی برای طراحی سامانه‌هایی با ساختار شبه‌ادراکی ارائه می‌دهد. نتیجه آنکه درک حقیقی احساسات امری انسانی و وجودی است که در افق هستی‌شناسی ماشین نمی‌گنجد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of Machines Cognitive Abilities in Understanding Human Emotions Based on the Theory of Suwar Nawʿiyya in the Transcendent Philosophy

نویسندگان [English]

  • ali saghiry 1
  • mahdi afchangi 2
  • ebrahim baghshani 3
1 . PhD Student, Department of Theology, Faculty of Humanities, Go.C., Islamic Azad University, Gorgan, Iran.
2 Department of Islamic Studies, Faculty of Humanities, Gorgan Branch, Islamic Azad University, Gorgan, Iran
3 Department of Islamic Studies, Faculty of Medicine, University of Medical Sciences, Shahroud, Iran.
چکیده [English]

This article examines the possibility of genuine understanding of human emotions by machines from the perspective of Sadra’s philosophy and the theory of universal forms (ṣuwar nawʿiyya). Despite significant advances in natural language processing, computer vision, and deep learning, the question remains whether machines merely process and simulate data or achieve real perception of emotions. According to the fundamentals of Transcendent Philosophy (Ḥikmat al-Mutaʿāliya), the perception of emotions goes beyond neural reflections and is intrinsically related to immediate knowledge (ʿilm ḥuẓūrī) and inner transformation of the soul (nafs). In contrast, the structure of artificial intelligence lacks an immaterial essence and cognitive faculty necessary for experiential and immediate understanding. This article analyzes the essential difference between data processing and genuine perception, addressing the inherent limitations of artificial intelligence in this domain and proposes suggestions for designing semi-perceptive systems. It concludes that authentic comprehension of emotions is a uniquely human and existential phenomenon that lies beyond the ontological horizon of machines.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Artificial Intelligence
  • Emotion Processing
  • Transcendent Philosophy
  • Archetypal Forms
  • Substantial Motion

مراجع

پیکارد، روزالین و هیلی، جنیفر (1375). پوشیدنی‌های احساسی. فناوری‌های شخصی، 1، 231–240. https://doi.org/10.1007/BF01682026
زرگر، زهرا (1404). رابطه‌ی عواطف و ظرفیت اخلاقی در فناوری‌های هوش مصنوعی. پژوهش‌های فلسفی، 19(50)، 19–40. https://doi.org/10.52547/jip.2025.12345.1234
سرل، جان راجر (1376). ذهن، زبان، و جامعه: فلسفه در دنیای واقعی. نیویورک: انتشارات بیسیک.
شرر، کلاوس (1383). احساسات چه هستند؟ و چگونه می‌توان آن‌ها را سنجید؟ اطلاعات علوم اجتماعی، 44(4)، 695–729. https://doi.org/10.1177/0539018405058216
شریعتی، فائزه و اکبرزاده توتونچی، محمد (1401). مقایسه‌ی ماهوی هوش انسانی با هوش مصنوعی از منظر فلسفه‌ی اسلامی با تأکید بر حکمت متعالیه ملاصدرا: راهگشا در فهم جایگاه عقول برتر. حکمت معاصر، 13(2)، 89–117. https://doi.org/10.30465/cw.2023.32287.1743
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1377). حکمت متعالیه در اسفار اربعه، ترجمه‌ی محمد خواجوی. تهران: انتشارات مولی.
کامبریا، اریک، شوولر، بیورن، شیا، یونهائو و حواسی، کاترین (1391). راه‌های نو در کاوش نظرات و تحلیل احساسات. سیستم‌های هوشمند IEEE، 28(۲)، ۲۱-۱۵. https://doi.org/10.1109/MIS.2013.30
محمد، سعید مهدی و ترنی، پیتر د. (1391). ساخت واژگان تداعی احساس با روش جمع‌سپاری. هوش محاسباتی، 29(3)، 436–465. https://doi.org/10.1111/j.1467-8640.2012.00460.x
نصر، سیدحسین (1375). صدرالدین شیرازی و تئوسوفیای متعالی او: سابقه، زندگی و آثار. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار