نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی دانشگاه محقق اردبیلی

2 عضو هیئت علمی دانشگاه یزد

چکیده

اهل حکمت، هنر را زائیده نیروی خیال میدانند. در نظر ایشان استناد حقیقی هنر به این نیرو وابسته به وجود مستقل قوة خیال است. در حالی که مطابق نظر نهایی حکمت صدرایی که مبتنی بر وحدت نفس و کلالقوا بودن آن است، همة قوا، عینالربط به نفساند. بر این مبنا، پرسش از چگونگی آفرینش آثار هنری از نفس چنین پاسخ داده میشود که؛ خیال، شأنِ نفس و عین تعلق به آن است. در نتیجه آثار منتسب به آن همچون هنر نیز، حقیقتاً فعلِ نفس خواهد بود و انتساب آن به خیال، ثانوی و با تسامح است. گوناگونی  تجلی و ظهور نفس، سه مرتبه از وجودِ هنری را پدید میآورد که مرتبه اعلای آن واحد، اجمالی و بسیط به وجود جمعی نفس است. در اینمرتبه، وجود هنری با تمام عناصر کمالی نفس یکی است. بنابراین تمامِ معرفتها، به وجودِ واحد در نفسِ انسان موجودند و هیچ فرقی میان هنرمند و حکیم و عارف وجود ندارد. تنها در مراتب بعدی و تنزل بر مرتبة خیال و سپس خلق بیرونی اثر هنری در پایینترین مرتبة آن است که وحدت جمعی نفس در سیمای هنری خاص آشکار میشود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Appearance of Artistic Creations in Sadra’s Spritual Psychology

نویسندگان [English]

  • ali babaei 1
  • mahdi saadatmand 2

1 Faculty of Mohaghegh Ardabili University

2 Faculty member of Yazd University

چکیده [English]

While theologists consider art as a product of imagination and refer to imagination as an independent faculty, Sadra’s view, which is based on the unity of the soul as the source of all faculties, considers all faculties originating from the soul. Therefore, imagination is a function of the soul and as a result resides in it. Art is the act of soul and attributing it to imagination, which is secondary, can be considered as an act of negligence. The various manifestations of the soul constitute three stages of artistic creation, the highest stage of which is the single, concise and simple stage of the collective existence of the soul. At this stage, artistic creation is one with all the elements of perfection of the soul. Therefore, all bits of knowledge exist in the human soul,
and, in this regard, there is no difference between the artist, the sage and the mystic. It is only at the next level, the level of imagination and the external manifestation of the work of art, that the collective unity of the soul is revealed in a particular artistic image.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : imagination
  • art
  • soul
  • transcendental wisdom
  • Mulla Sadra
قرآن‌کریم
ابن­سینا، حسین‌بن عبدالله، الشفاء، کتاب­النفس، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1375.
_____،  اشارات و تنبیهات، ترجمة ملک شاهی، حسن، تهران، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. انتشارات سروش، 1392.
ابن­سینا، الطبیعیات من الشفاء، قم، بیدار، بی‌تا.
ابن‌منظور، لسان­العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
اکبری، رضا، "بازسازی دیدگاه ملاصدرا درباره زیبایی و هنرآفرینی"، مجلة فلسفه و کلام اسلامی، سال چهل و ششم، شماره دوم، ص 40-21، پاییز و زمستان 1392.
اکبریان، رضا، " قوه خیال و عالم صور خیالی"، آموزه­های فلسفی و کلامی، شماره 8، 1388.
امینی، مهدی و اکبر فائدی، "حضور حقیقت در هنر از منظر حکمت صدرایی"، معرفت فلسفی، سال سیزدهم، شمارة سوم، ص 53-29، بهار 1395.
بابایی، علی، "جایگاه وجودی قلب در نفس­شناسی صدرا"، فصلنامه مطالعاتِ معرفتی در دانشگاه اسلامی، سال بیست و یکم، شمارة سوم، ص460 -422، 1396.
باوندیان، علیرضا، " نقش خیال در آفرینش هنری"، اندیشه­های نوین تربیتی، دورة6، شمارة 1 بهار 89، 1389.
پاکباز رویین، دایرة المعارف هنر، تهران، فرهنگ معاصر، 1378.
حسینى اردکانى احمد بن محمد، مرآت الاکوان (تحریر شرح هدایه ملا صدرا شیرازى)، تهران، میراث مکتوب، 1375.
حکمت، نصرالله، حکمت و هنر در عرفان ابن­عربی، تهران، فرهنگستان هنر، 1384.
طوسى، خواجه نصیر الدین، آغاز و انجام، تهران، انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1374.
دیویس، استیون، مجموعه مقالات دانشنامة زیبایی شناسی، به کوشش گات، بریس و مک آیر لوپس، دومینیک، گروه مترجمان، تهران، فرهنگستان هنر، 1385.
رید هربرت، کتاب هنر، ترجمة آژند یعقوب، تهران، مولی، 1367.
سبزواری، حاج ملاهادی،  اسرار­الحکم فی المفتتح و المختتم. مقدمه از استاد صدوقی و تصحیح
از کریم فیضی، قم، مطبوعات دینی، 1363.
سهروردی، شهاب­الدین، مجموعه مصنفات شیخ اشراق،  به تصحیح و مقدمه هانرى کربن و
سیدحسین نصر و نجفقلى حبیبى‏، چ2، تهران،  مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏، 1375.
فارابی، ابونصر، آراء اهل المدینـة الفاضلـة و مضاداتها، بیروت، مکتبـة الهلال، 1995.
فراهیدی، احمد بن خلیل، کتاب العین، قم، دارالهجره، 1401ق.
گلد واتر رابرت، هنرمندان دربارة هنر، ترجمه ذوالفقاری سیما، تهران، ساقی، 1380.
مردیها اعظم و سید مرتضی حسینی شاهرودی، "جایگاه هستی­شناختی و نفس­شناختی خیال در حکمت متعالیه"، دو فصلنامه حکمت معاصر، سال 8 و شماره سوم، ص129- 111، 1396.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم، المبدأ و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفة ایران، 1354.
_____،  الحکمـة المتعالیـة فی الأسفار العقلیـة الأربعـة، قم، مکتبـة المصطفوی، 1368.
_____،  اسرارالآیات، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1360الف .
_____،  تفسیر القرآن الکریم، چ2، قم، نشر بیدار، 1366.
_____،   الشواهد الربوبیـة فی المناهج السلوکیـة، با حواشی حاج ملاهادی سبزواری، تعلیق و تصحیح و مقدمه از سید جلال­الدین آشتیانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1360ب.
_____، مفاتیح الغیب، به همراه تعلیقات ملا علی نوری و تصحیح و مقدمة محمد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363.
_____،  مجموعه رسائل فلسفى صدر المتالهین‏، چ2، تهران، حکمت، 1420ق.
_____،  الحکمـة المتعالیـة فی الأسفار العقلیـة الأربعـة، تعلیقه از علامه طباطبایی، بیروت،
دار إحیاء التراث العربی، 1981.
مصباح یزدی، محمد تقی، شرح اسفار جلد هشتم، تحقیق و نگارش محمد سعیدی­ مهر، قم،
انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1375.
نبوی، عباس، چیستی هنر، تهران، شرکت کتابهای جیبی، 1378.
هاشم‌نژاد حسین،"منشأ هنر از منظر صدرالمتألهین"، نشریة فلسفة دانشگاه تهران، دوره 44،
شماره 1، ص 126-110، بهار و تابستان 1395.