بررسی امکانِ فهم حکمتِ‌ افعال الهی با تأکید بر استدلال عبدالجبار معتزلی در مورد وعد و وعید الهی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فلسفه اخلاق، دانشگاه قم، قم، ایران (نویسندة مسئول)

2 دانشجوی دکتری رشته فلسفه دین و مسائل جدید کلامی، دانشکدة حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران j

3 استادیار گروه فلسفه، دانشکدة حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

عبدالجبار معتزلی در استدلال‌‌های کلامی خود در موارد متعددی، صفت حکمت الهی را به‌کار برده است. وی به منظور اثبات ممکن نبودن خلف وعده و وعید از جانب خداوند متعال نیز به صفت حکمت استناد کرده است. او معتقد است که خُلف وعده و وعید از سوی خداوند متعال نمی‌‌تواند صورت گیرد؛ چراکه از منظر عقل، کاری غیرحکیمانه شمرده می‌‌شود. در این مقاله نحوة استفاده او از این صفت الهی بررسی شده است. با توجه به اینکه علم بشر نسبت به ملاکات افعال الهی بسیار ناقص و محدود است و انسان‌‌ها نمی‌‌توانند صرفاً با عقل خود، حکمت‌‌ها و اسرار نهفته در افعال الهی را کشف کنند، این مسئله مطرح است که آیا بشر  اساساً بدون بیان خود شارع و به صورت پیشینی، توانایی تشخیص اینکه چه فعلی برای خداوند متعال حکیمانه و چه فعلی غیرحکیمانه است را دارد، یا به دلیل این محدودیت ادراکی ، امکان استفاده از حکمت الهی در استدلال های اخلاقی وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Examination of the Possibility of Understanding of the Wisdom of God’s Actions with an Emphasis on the Muʿtazilite Abd al-Jabbar’s Argument about God’s Promise

نویسندگان [English]

  • Mohsen Javadi 1
  • javad vafaei moghani 2
  • babak abbasi 3
1 Professor, Department of Moral Philosophy, University of Qom, Qom, Iran (corresponding author)
2 Doctoral student in Philosophy of Religion and New Theological Issues, School of Law, Theology and Political Sciences, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Philosophy, School of Law, Theology and Political Sciences, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The appeal to Divine Wisdom, either as a direct axiom or a framework for other principles, has been widely prevalent in Mutakallimun’s arguments. In the present paper, after presenting some cases of this trend and through logical analysis, the Muʿtazilite ʿAbd al-Jabbar’s arguments based on Divine Wisdom are scrutinized and criticized in particular. As a hypothesis, the authors believe that the Muʿtazilite ʿAbd al-Jabbar’s appeal to this divine attribute is, at least partly, inaccurate and thus, his arguments are logically inconclusive. Seemingly, this divine attribute is often used in a posterior method, and this method has been applied merely to rationalize the religious dogmas and the revelatory statements discursively. In addition, elaboration on this particular topic requires a comprehensive inner knowledge about all details of the universe and the ultimate purpose of the creation. Many other cases which, based on this very principle, must have been done or created, and yet are left unrealized, can be taken as serious counter-examples for this theological framework. It should be noted that the main theme of this paper doesn’t concern the objective reality per se, for based on decisive rational arguments and the explicit religious teachings, all Divine actions are carried out in the ultimate wisdom for the ultimate good; rather, this paper aims at questioning the possibility of a comprehensive understanding of such wisdom and the human intellect’s capacity - with all its limitations and failures - for discerning its cases.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divine Wisdom
  • The Limitation of Reason
  • the MuʿtaziliteʿAbd al-Jabbar
  • Promise
  • Divine Promises

مراجع

Holy Quran
Bahrani, Ibn Meytham. (1985). Qawaʿid al-Maram fi ʿIlm al-Kalam. Qom: Maktabah of Ayatollah Al-Marashi Al-Najafi.
Boroujerdi, Sayyid Muhammad Ibrahim. (1366). Tafsir Jameʿ. Tehran: Sadr. (In Persian)
Eiji, Mir Sayyid Sharif. (1907). Sharh al-Mawaqif. Qom: al-Sharif al-Razi.
Izadi, Janan. (2014). “A Critical Analysis of the Application of ‘Divine Wisdom’ in Shiʿite Theology”. Islamic Philosophy and Kalam, 2(48). (In Persian)
Farahidi, Khalil ibn Ahmad. (1988). Kitab al-ʿAin. Qom: Dar al-Hijrah Institute.
Hilli, Hassan ibn Yusuf. (1992). Kashf al-Murad fi Sharh Tajrid al-Iʿtiqad. Hassan Hassanzadeh Amoli (ed.). Qom: Al-Nashar al-Islami Institute.
Hilli, Jaʿfar ibn al-Hassan. (1993). Al-Maslak fi Usul al-Din wa al-Rasalat al-Mata'iyyah. Mashhad: Majma al-Bohos al-Islamiyya.
Homsi Razi, Sadid al-Din. (1991). Al-Monqaz Min al-Taqlid. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute.
Ibn Manzur. Lesan al-Arab. Beirut: Dar al-Fikr.
Jabraeili, Muammad Safar, & Jaʿfar Ali Noqli. (2015). “Domain of Application of the Rule of Wisdom in Theological Issues”. Specialized Journal of Islamic Theology, 99. (In Persian)
Johari, Ismail ibn Hamad. (1983). Al-Sahah. Beirut: Dar al-Alam.
Jurjani, Ziauddin. (1996). Persian Letters of Jurjani. Tehran: Miras Maktoob. (In Persian)
Mufid, Muhammad ibn Muhammad. (1992). Al-Nokat al-Iʿtiqadiyyah. Qom: Al-Moʾtamar Al-Alami - Sheikh Al-Mufid.
Muzaffar, Mohammad Reza. (2011). Usul al-Fiqh. Qom: Dar al-Tafsir.
Abd al-Jabbar, Abu al-Hasan. (1962-1965). Mughni fi Abwab al-Tawhid wa-al-‘Adl. Cairo: Al-Dar al-Masriya.
Abd al-Jabbar, Abu al-Hasan. (1771). Mutashabah al-Qur’an. Cairo: Dar al-Turath.
Abd al-Jabbar, Abu al-Hasan. (2001). Sharh al-Usul al-Khamsah. Beirut:  Dar Ihyaʾ al-Turath al-Arabi.
Ragheb Esfahani, Hossein ibn Mohammed. (1992). Al-Mufardat fi Gharib al-Qur'an. Beirut: Dar al-Shamiyya.
Razi, Fakhr al-Din. (1985). Lawameʿ al-Bayyenat Sharh Asma Allah Taʿala wa al-Sifat. Cairo: al-Azhariya al-Alkaliyat school.
Seyyed Morteza, Ali Bin Hussein. (1990). Al-Dukhirah fi ʿIlm-e al-Kalam. Qom: Al-Nashr al-Islami Institute.
Mudarresi, Muhammad Taqi. (1998). Tafsir Hedayat. Mashhad: Astan Quds Razavi Islamic Research Foundation. (In Persian)
Tusi, Mohammad ibn Hasan. (1993). Rasaʾil al-ʿAshr. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار