نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
پژوهشگاه قرآن و حدیث
چکیده
این مقاله به بررسی چهار منبع از منابع معرفت کلامی با رویکرد متمایزی از امامیه نخستین در دوران حضور می پردازد. در این کار به منظور دست یابی به مولفه های لازم برای پیدا کردن یک پارادایم و الگوی مستقل فکری در میان امامیه دوران حضور که آنان را از متکلمان عصر خود و هم چنین از اندیشمندان دوره های متاخر متمایز می کند از روش تحلیل تاریخی بر مبنای منابع حدیثی، کلامی و تاریخی استفاده شد. به نظر می رسد همه امامیه به جز گروهی اندک از محدثان درباره منبع معرفتی اول یعنی عقل و ارتباط آن با وحی معتقد به نوعی حجیت توامان بودند. امامیه نخستین درعین اعتقاد به حجیت مستقل عقل، برخلاف معتزله حجیت عقل را انحصاری و بدون نیاز به وحی نمی دانستند. در مسئله فطرت، امامیه نخستین معتقد بودند یکی از مهم ترین رسالت های پیامبران نه استدلال عقلانی کردن درباره توحید بلکه زنده کردن میثاق فطرت انسان ها بوده است. در بحث ادراک حسی، صائب بودن ادراک حسی به حقیقت خصوصا با توجه به تعالیم قرآن کریم امری مفروغ عنه بود. دست آخر اینکه در مسئله شهود، امامیه درست در مقابل دو دیدگاه افراطی و تفریطی اهل سنت حدیث گرا و معتزله عقل گرا، به تبیین رویت قلبی خداوند پرداختند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Early Imamyyah theological knowledge resources, Distinctive approach to reason and revelation, nature, perception and intuition
چکیده [English]
This paper examines four of theological knowledge sources with a distinct approach from early Imamyyah during the present age. In this work, in order to achieve the necessary components for a paradigm and independent model of thought among early Imamyyah, which distinguished them from their contemporary theologians and also the thinkers in the later eras, the historical analysis based on narrative, theological, and historical sources. About first source (intellect) and its relation to revelation, all of Imamyyah, Except for a small group of scholars were believed to be a joint authority. The early Imamyyah also believe in the independent authority of intellect, but not exclusively and needless to revelation, unlike the Mu’tazila. In the issue of fiṭrah The early Imami believed that one of the most important missions of the prophets was vitalization of human nature not rational argument about monotheism. In the discussion of perception, The sharp sightedness (rightness to the reality) of the perception is not what theologians questioned. Imamyyah who just opposed to Extreme and wastage views of tradition-oriented Sunni and also Mu'tazilites explained heart seeing.
کلیدواژه‌ها [English]
- knowledge resources
- reason – revelation- nature- perception
- Intuition
- قرآن کریم
- ابن ابی الحدید، (1404ق)، شرح نهج البلاغه، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، مکتبه مرعشی، قم، ج20.
- ابن طاوس، (1376)، اقبال الاعمال، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، دفتر تبلیغات، قم، ج3.
- ابوریده، محمد عبدالهادی، (بی تا)، ابراهیم بن سیار النظام، قاهره، مکتبه لجنه التالیف و الترجمه و النشر.
- اسعدی، علیرضا، (1388)، هشام بن حکم، ، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.
- اشعری قمی، (1963)، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، تصحیح محمد جواد مشکور، موسسه مطبوعاتی عطایی، طهران.
- اشعری، ابوالحسن، (1980/1400ق)، مقالات الاسلامیین، 1جلد، چاپ سوم، تصحیح هلموت ریتر، دارالنشر فرانزشتایز، بی‌جا.
- افلاطون، (1357)، دوره آثار افلاطون، ترجمه محمد حسن لطفی، شرکت انتشارات خوارزمی، تهران.
- اقوام کرباسی، (1391)، مدرسه کلامی کوفه، نقد و نظر شماره 65.
- اقوام کرباسی، نظریه پردازی متن اندیش، چاپ نشده.
- آلبرت کازولو، (1383)، معرفت پیشینی، ترجمه سید نصیر احمد حسینی، مجله ذهن، زمستان83، شماره 20 ص99.
- بار-اشر، مایر (Meir M. Bar-Asher)، (1386/2007)، کتاب قرآن کریم و تفاسیر متقدم شیعه امامیه (Scripture And Exegesis In Early Imamy Shiism)، 1991 (رساله دکتری با راهنمایی کلبرگ، دانشگاه هبرو اسرائیل)، ترجمه علی حسن نیا با راهنمایی دکتر شادی نفیسی، به عنوان پایان نامه ارشد دانشکده علوم حدیث تهران.
- باقلانی (م403)، (1414ق)، تمهید الاوایل و تلخیص الدلایل، تحقیق الشیخ عماد الدین احمد حیدر، مرکز الخدمات و الابحاث الثقافیه، بیروت، موسسه الکتب الثقافیه.
- برقی، احمد بن محمد بن خالد، (1370)، المحاسن، تصحیح سید جلال الدین حسینی، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
- پاکتچی، احمد، (1385)، دایره المعارف، ج9، مدخل اصحاب حدیث، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج9، تهران.
- پورسینا، زهرا، (1382)، تاثیر گناه بر معرفت در اعترافات آگوستین قدیس، نقدو نظر ش 29 و 30.
- پویمن، لوئیس. پی، (1387)، معرفت شناسی، مقدمه ای بر نظریه شناخت، ترجمه دکتر محمد رضا محمد زاده، دانشگاه امام صادق ع، تهران.
- پویمن به نقل از:
- Russell, Bertrand, Inquiry In To Meaning And Truth (London: Allen & Unwin, 1940) , 15.
- پیری، علی- ایسماعیلوف، فرمان، (1390)، بررسی تطبیقی رابطه نفس و بدن در نظام فلسفی ملاصدرا و برگسون، انسان پژوهی دینی، سال هشتم، شماره 26 پاییز و زمستان 90.
- جاودان، محمد، (1379)، اندیشه های نظّام تحت تاثیر شیعه، مجله هفت آسمان، شماره 5، بهار79.
- جعفری ربانی، مجید، بررسی نظریه تطور مفهوم عقل در اندیشه امامیه نخستین، نقد و نظر ش 67 ، پاییز91.
- حسن بن علی (ع)، امام یازدهم امامیه، (1409ق)، التفسیر المنسوب الی الامام العسکری علیه السلام، تصحیح مدرسه امام مهدی، مدرسه امام المهدی، قم.
- حسینی بهارانچی، سید احمد، (1390)، عقل و وحی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم حدیث، قم.
- حقیری قزوینی، ابوالفضل، (1390)، صفار قمی و کتاب بصائر الدرجات، فصلنامه امامت پژوهی، سال اول شماره 4، زمستان90.
- خلعت بری، حسام الدین، (1385ش(1)، حسن وقبح عقلی(1)، در: کلام اسلامی، (پاییز) ش59.
- خلعت بری، حسام الدین، (1385ش(2)، حسن وقبح عقلی(2)، در: کلام اسلامی، (زمستان) ش60.
- رضایی، جعفر، (1393)، جایگاه عقل درکلام امامیه در مدرسه کلامی بغداد، مجله تحقیقات کلامی، شماره 4، بهار93.
- .....................، حجیت و قلمرو عقل در اندیشه محدثان و متکلمان، در حال چاپ.
- .....................، نسبت بین حجیت عقل و حجیت امام در اندیشه اصحاب امامیه در دوران حضور، در حال چاپ.
- .....................، (1391(1)، امتداد جریان فکری هشام بن حکم تا بغداد دوران شیخ مفید، نقد و نظر، شماره 65.
- .....................، تطور معنایی عقل از مدرسه کوفه تا مدرسه بغداد، در حال چاپ
- .....................- نصیری، محمد، (1391ش (2)، «امامت باطنی در تشیع نخستین در بوته نقد»، در: نقد و نظر ش67.
- سبحانی، محمد تقی- اقوام کرباسی، اکبر، (1392)، مومن الطاق و روش کلامی او، کلام اسلامی ش 85.
- ..............................، نعیم آبادی، حسین، (بی تا)، مدرسه کلامی کوفه در دوران نظریه پردازی، در حال چاپ.
- ..............................، (1380)، اسماء و صفات خداوند در: دانشنامه امام علی(ع)، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج دوم : مبدا و معاد، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران.
- ..............................، (1374)، عقل گرایی و نص گرایی، مجله نقد و نظر، شماره 3 و 4.
- ..............................، (1391)، کلام امامیه: ریشه ها و رویش ها، مجله نقد و نظر، شماره 65.
- شمس، منصور، (1382)، آشنایی با معرفت شناسی ، انجمن معارف اسلامی، قم.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه، (1414ق)، اعتقادات الامامیه، کنگره شیخ مفید، قم.
- ...............................................، (1398ق)، التوحید، 1جلد، چاپ اول، جامعه مدرسین، قم.
- صفار قمی، ابوجعفر محمد بن الحسن بن فرّوح، (م290)، (1404هـ)، بصائر الدرجات، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، قم.
- طوسی، خواجه نصیر الدین، (1367ش)، اساس الاقتباس، تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران،. (Noorlib.Ir)
- عباس علی رهبر- عبدالله بیننده، (1391ش)، نسبت میان معرفت شناسی و اندیشه سیاسی شیخ اشراق، در: مجله علوم سیاسی، سال پانزدهم، ش58، دانشگاه باقر العلوم، قم.
- فان اس، جوزف، (1365-1366)، ساخت منطقی علم کلام اسلامی، مجله تحقیقات اسلامی، زمستان 65 و بهار 66، شماره 2 و 3.
- فان اس، ترجمه فارسی چاپ نشده از:
- Van Ess, Josef, Theologie Und Gesellschaft Im 2. Und 3. Jahrhundert Hidschra, Berline. New York; Walter De Gruyter, 1991, v1 & 3.
- قائمی نیا، علیرضا، (1383)، برخی دیدگاه های جدید در باب معرفت پیشینی، مجله ذهن، زمستان 83، شماره 20.
- کشی، (1348ش)، رجال کشی، تحقیق حسن مصطفوی، مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
- کاکایی، قاسم-رهبر، حسن، (1391)، رویکردی تاریخی به مقوله معرفت شناسی در تاریخ فلسفه غرب و فلسفه اسلامی، آموزه های فلسفه اسلامی ، شماره 10.
- کلینی، محمد بن یعقوب، (1407ق)، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
- گلدزیهر، ایگناز، (1357)، درس هایی درباره اسلام، ترجمه و تحقیق دکتر علینقی منزوی، انتشارات کمانگیر، تهران.
- مادلونگ، ویلفرد، (1378)، مکتب ها و فرقه های اسلامی، مشهد، آستان قدس.
- متیاس، استیوپ، (1383)، معرفت پیشینی، ترجمه پیروز فطور چی، مجله ذهن، زمستان83، شماره 20.
- مجلسی، محمد باقر، (1403ق)، بحار الانوار ، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
- محمد علی امیر معزی، پیشوای ربانی در تشیع نخستین، ترجمه رضایت، چاپ نشده.
- محمد علی امیر معزی، (1390)، صفار قمی و کتاب بصائر الدرجات، ترجمه ابوالفضل حقیری قزوینی، در: امامت پژوهی، سال اول، ش 4 (زمستان90).
- مدرسی، سید حسین، (1387)، مکتب در فرایند تکامل: نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین، ترجمه هاشم ایزد پناه، ویرایش جدید، چاپ پنجم، انتشارات کویر، تهران.
- مفید، المسائل الکعبریه، (1413ق) (ب)، الموتمر العالمی للشیخ المفید، قم.
- مقدسی معتزلی، (بی تا)، البدء والتاریخ، بور سعید، مکتبه الثقافه الدینیه.
- ملاصدرا، (1383)، شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
- ملکیان، مصطفی، (1387)، تاثیر گناه در شناخت انسان سنتی و انسان متجدد، در: مجله آیین، بهمن و اسفند87.
- موزر، پل- مولدر- تروت، (1385)، درآمدی موضوعی بر معرفت شناسی معاصر، ترجمه رحمت الله رضایی، موسسه امام خمینی، قم.
- نشار، علی سامی، (1404ق/1،984) مناهج البحث عند مفکری الاسلام و اکتشاف المنهج العلمی فی العالم الاسلامی، دار النهضه العربیه، بیروت،.
- نشار، علی سامی، (1429ق/2008)، نشاه الفکر الفلسفی فی الاسلام، دارالسلام، قاهره.
- نعیم آبادی، حسین، تاریخ تشیع در دوران امام جواد، (1390)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه باقر العلوم (ع)، قم.
- نعیم آبادی، حسین- سبحانی، محمد تقی، حقیقت ترکیبی انسان از روح و جسم: نظریه پردازی هشام بن حکم درباره حقیقت انسان، تحقیقات کلامی، در حال چاپ.
- نهج البلاغه، (1414ق)، تصحیح صبحی صالح، هجرت، قم.
- نوبختی، (1404ق)، فرق الشیعه، دارالاضواء، بیروت.
- Berkeley, George, Treatise cerning The Principles Of Human Knowledge.
- Bertrand Russell, Inquiry in to Meaning and Truth (London: Allen & Unwin, 1940.
- Naeim Abadi, Hossein, The Combinatory Nature Of Human Of Body And Soul, From The Viewpoint Of Hisham Ibn Hakam In Traditional Epistemology, Unpublished And Accepted For The ferece Of Religion In Society In Berkley, California, 2015.
- Van Ess, Josef, (1991), Theologie Und Gesellschaft Im 2. Und 3. Jahrhundert Hidschra, Berline. New York; Walter De Gruyter.
)