نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی

2 عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

جریان سنت گرایی یکی از گفتمان‏ های مهم دوران معاصر است که به بررسی «سنّت» به‌عنوان پدیده‏ای با منشأ الهى می‏پردازد. جریان سنت‏گرا، هر سنتى را جلوه‏ای از جلوه‌های خورشید هدایت و موجی از دریای حقیقت می‏داند. این نوشتار، با رویکردی گزارشی، تحلیلى به این موضوع می‏پردازد که چگونه می‏توان به این رهیافت رسید که آیا سنت موردنظر سنت‏گرایان، تا چه اندازه می تواند با معرفت دینی  ارتباط پیدا کند؟ همچنین این پژوهش، از یک‌سو خود مقدمه‏ اى است براى جریان‏شناسى تفکر دینى معاصر و از سوی دیگر پى‏جویى و بهره ‏گیرى از آنها براى به‏­سازى معرفت دینى و رویارویى منطقى با پرسش ‏ها و چالش‏­هاى فراروى مطالعات جریان‏ شناسانه است. وحدت متعالی ادیان، از جمله مؤلفه های گفتمان سنت­گرایی است که به نوعی حاصل رویکرد آنان را به ادیان نشان می دهد. سنت گرایان با تکیه بر تنوع ضروری وحی ها، اصل راست آیینی، تمایز قلمرو ظاهر و باطن و وحدت درونی ادیان می کوشند وجوه اختلافی میان ادیان را کنار زده، به گوهر مشترک میان آنها دست یابند. از این منظر، اختلاف میان ادیان، سطحی و ظاهری است و همة ادیان در سطحی متعالی به وحدت می رسند. مقالة حاضر پس از تشریح محتوای اصول یاد شده از نظر سنت گرایان، به نقد و بررسی این مفهوم در گفتمان سنت گرایی می پردازد. همچنین سنت گرایی با توجه به این که به اصل یگانه و متعالی میان ادیان و سنن معتقد است و متناظر با این اصل در نهاد انسان ها نیز قایل به اصلی متعالی است، راه تعامل میان ادیان را هموار کرده است. و از آنجا که ادراکات حضوری و شهودی و نیز باور به وحی و خدا، جزء اصول آن است، راه تعامل دین با سنت را نیز فراهم آورده است. اما از آنجا که هیچ دین یا مسلکی را برتر از ادیان یا مسلک­های دیگر نمی داند، و هر دینی را برای پیروان خود ارزشمند و مطلق می پندارد، به نظر می رسد راه ارزیابی را محدود می کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

رابطه سنت گرایی و معرفت دینی

چکیده [English]

جریان سنت گرایی یکی از گفتمان‏ های مهم دوران معاصر است که به بررسی «سنّت» به‌عنوان پدیده‏ای با منشأ الهى می‏پردازد. جریان سنت‏گرا، هر سنتى را جلوه‏ای از جلوه‌های خورشید هدایت و موجی از دریای حقیقت می‏داند. این نوشتار، با رویکردی گزارشی، تحلیلى به این موضوع می‏پردازد که چگونه می‏توان به این رهیافت رسید که آیا سنت موردنظر سنت‏گرایان، تا چه اندازه می تواند با معرفت دینی ارتباط پیدا کند؟ همچنین این پژوهش، از یک‌سو خود مقدمه‏ اى است براى جریان‏شناسى تفکر دینى معاصر و از سوی دیگر پى‏جویى و بهره ‏گیرى از آنها براى به‏‌سازى معرفت دینى و رویارویى منطقى با پرسش ‏ها و چالش‏‌هاى فراروى مطالعات جریان‏ شناسانه است. وحدت متعالی ادیان، از جمله مؤلفه های گفتمان سنت‌گرایی است که به نوعی حاصل رویکرد آنان را به ادیان نشان می دهد. سنت گرایان با تکیه بر تنوع ضروری وحی ها، اصل راست آیینی، تمایز قلمرو ظاهر و باطن و وحدت درونی ادیان می کوشند وجوه اختلافی میان ادیان را کنار زده، به گوهر مشترک میان آنها دست یابند. از این منظر، اختلاف میان ادیان، سطحی و ظاهری است و همة ادیان در سطحی متعالی به وحدت می رسند. مقالة حاضر پس از تشریح محتوای اصول یاد شده از نظر سنت گرایان، به نقد و بررسی این مفهوم در گفتمان سنت گرایی می پردازد.
همچنین سنت گرایی با توجه به این که به اصل یگانه و متعالی میان ادیان و سنن معتقد است و متناظر با این اصل در نهاد انسان ها نیز قایل به اصلی متعالی است، راه تعامل میان ادیان را هموار کرده است. و از آنجا که ادراکات حضوری و شهودی و نیز باور به وحی و خدا، جزء اصول آن است، راه تعامل دین با سنت را نیز فراهم آورده است. اما از آنجا که هیچ دین یا مسلکی را برتر از ادیان یا مسلک‌های دیگر نمی داند، و هر دینی را برای پیروان خود ارزشمند و مطلق می پندارد، به نظر می رسد راه ارزیابی را محدود می کند.

کلیدواژه‌ها [English]

  • سنت‌گرایی؛ معرفت دینی
  • حکمت خالده
  • وحدت متعالی ادیان
  • معرفتشناسی دینی
  • اصل توجیه باور دینی
  1. اصلان، عدنان، پلورالیسم دینی راههای آسمان، ترجمة انشاءالله رحمتی، تهران، نقش جهان، 1382.
  2. بینای‌مطلق، محمود، نظم و راز، تهران، هرمس، 1385.
  3. پترسون، مایکل، هاسکر، ویلیام، رایشنباخ، بروس، بازینجر، دیوید، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو، 1376.
  4. جستارهایی در فلسفه‏ی دین، ترجمه‏ی مرتضی فتحی زاده، انتشارات اشراق، ص 41 .
  5. جوادی آملی، عبدالله، انتظار بشر از دین، تحقیق و تنظیم محمدرضا مصطفی پور، قم: مرکز نشر اسراء، 1380.
  6. جوادی آملی، عبدالله، دین شناسی، تحقیق و تنظیم محمدرضا مصطفی پور، قم: مرکز نشر اسراء، 1380.
  7. حسین زاده، محمد، پژوهشی تطبیقی در معرفت شناسی معاصر، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ اول، 1382.
  8. حلی، حسن‌بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم الالهیات، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1382.
  9. دانش، جواد، «حکمت خالده و وحدت متعالی ادیان» معرفت، ش120، 1386.
  10. رودریک چیزم، نظریه‏ی شناخت، ترجمه‏ی دکتر مهدی دهباشی، انتشارات حکمت، ص 35 .
  11. شوآن، فریتیوف، «انسان شناسی معنوی، ترجمه علیرضا رضایت»، اطلاعات حکمت و معرفت، ش 38، 1388.
  12. شوآن، فریتیوف، اسلام و حکمت خالده، ترجمه فروزان راسخی، تهران، هرمس، 1383.
  13. شوآن، فریتیوف، گوهر و صدف عرفان اسلامی، ترجمة مینو حجت، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1381.
  14. شووان، فریتیوف، اسلام و حکمت خالده، ترجمه فروزان راسخی، تهران: هرمس، مرکز بین المللی گفتگوی تمدن ها، 1383.
  15. شووان، فریتیوف، حکمت خالده، ترجمه هادی شریفی، نشریه معارف، فروردین-تیر 1363، شماره 1.
  16. فعالی، محمدتقی، درآمدی بر معرفت شناسی معاصر و دینی، قم: انتشارات معارف، 1379.
  17. فنایی اشکوری، محمد، تهران: انشارات برگ، 1374.
  18. قائمی نیا، علیرضا، «وحدت متعالی ادیان»، قبسات، ش 37، 1384.
  19. قائمی نیا، علیرضا، علم قدسی در حکمت خالده، نشریه ذهن، تابستان 1385، شماره 26.
  20. کریم زاده، طاهر، «بررسی و نقد کثرت‌گرایی به روایت سیدحسین نصر»، پژوهشنامه فلسفه دین، ش 21، 1389.
  21. لگنهاوزن، محمد، اسلام و کثرت‌گرایی دینی، ترجمه نرجس جواندل، قم، ط، 1379.
  22. مجید محمدی، دین علیه ایمان، انتشارات کویر، ص 11 ، نیز، ر. ک: مصطفی ملکیان، جزوه‏ی معرفت دینی، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
  23. محمدرضایی، محمد؛ کریم زاده، طاهر، مقایسه دیدگاه جان هیک و سید حسین نصر در باب کثرت گرایی دینی، نشریه الهیات تطبیقی، تابستان 1389، شماره2.
  24. محمّدى، مجید، دین‌شناسى معاصر، تهران، قطره، 1374.
  25. معلمی، حسن، نگاهی به معرفت شناسی در فلسفه غرب، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1380.
  26. ملکیان، مصطفى، راهى به رهایى: جستارهایى در باب عقلانیت و معنویت، تهران، نگاه معاصر، 1381.
  27. مهدوی، منصور، پارسانیا، حمید، ارزیابی حکمت خالده، نشریه معرفت فلسفی، بهار 1391، سال نهم شماره 35.
  28. مهدوی، منصور؛ کرباسی زاده، علی، نقد و بررسی وحدت متعالی ادیان در گفتمان سنت گرایی، نشریه معرفت ادیان، زمستان 1390، سال سوم شماره 9.
  29. نصر، سید حسین، آرمان ها و واقعیت های اسلام، ترجمه شهاب الدین عباسی، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1383.
  30. نصر، سید حسین، نیاز به علم مقدس، ترجمه حسن میانداری؛ ویراسته احمدرضا جلیلی، قم: موسسه فرهنگی طه، 1378.
  31. هاملین، دیوید، تاریخ معرفت شناسی، ترجمه شاپور اعتماد، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول، 1374.
  32. هیک، جان، فلسفه دین، مترجم بهزاد سالکی، ویراستار بهاءالدین خرمشاهی، تهران: انتشارات بین المللی الهدی، 1376.