تحلیل پدیدارشناسی «قوه‌ی متخیله» و شیوه‌های مدیریت آن ازمنظر ابن‌سینا

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

گروه فلسفه، دانشکده‌ی حکمت و مطالعات ادیان، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.

چکیده

یکی از قوای باطنی نفس انسانی قوه‌ی متخیله است. این قوه‌ در سرشت خود بسیار کنشگر و پویاست و، اگر شرایط را برای خیال‌پردازی فراهم ببیند، لحظه‌ای درنگ نمی‌کند. متخیله دسترسی آزاد به دو مخزن خیال و حافظه دارد و، آنگاه که عقل در غفلت به‌سر‌می‌برد، فرصت را مغتنم می‌شمرد و خیال‌بافی می‌کند. مهم‌ترین کارکرد متخیله در ترکیب‌ کردن صورت‌های جدا از هم و جداسازی صورت‌های به‎‌هم‌پیوسته جلوه‌گر می‌شود. از میان نفس‌پژوهان، ابن‌سینا به ویژگی‌های پدیداری متخیله اهتمام ویژه داشته و تلاش کرده راهکارها و شیوه‌های نوینی برای مهار متخیله پیشنهاد ‌دهد. این را‌هکارها عبارت‌اند از نظارت و مراقبت پیوسته‌ی عقل، از دسترس خارج کردن مخزن خیال، به‌کارگیری هدفمند و روشمند متخیله ازسوی عقل، تقویت جنبه‌ی معنوی و سلوکی نفس، اصلاح مزاج و سلامتی جسم، برطرف‌ کردن نیازهای بدنی، عادت به راستگویی و پرهیز از نیرنگ است. در این پژوهش، با تکیه بر روش عقلی – تحلیلی، نخست ویژگی‌های پدیدارشناختی متخیله و سپس شیوه‌های مدیریت و مهار آن و نیز پیامدهای تخیل افسار‌گسیخته ازمنظر ابن‌سینا بازپژوهی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Phenomenological Analysis of the ‘Faculty of Imagination’ and Its Methods of Management from the Perspective of Ibn Sina

نویسنده [English]

  • Mostafa Azizi Alavijeh
Department of Philosophy, Faculty of Wisdom and Religious Studies, Al-Mustafa International University, Qom, Iran.
چکیده [English]

One of the inner faculties of the human soul is the creative imagination (quwwa mutakhayyila), which is inherently dynamic and highly active. When conditions are conducive to imaginative activity, it wastes no time in engaging in fantasy. This faculty has unrestricted access to both the storehouse of images (phantasia) and memory, and whenever the intellect is inattentive or idle, the imagination seizes the moment to construct its own fictions. Its primary function lies in combining disparate forms and separating conjoined ones, playing a pivotal role in shaping internal experiences. Among classical scholars, Ibn Sīnā paid particular attention to the phenomenological aspects of imagination and proposed systematic methods for its regulation and discipline. These include: continuous supervision by the rational faculty, restricting access to the reservoir of images, purposeful and methodical utilization of imagination under the guidance of reason, spiritual and ethical refinement of the soul, maintaining physical health and balanced temperament, fulfilling bodily needs, cultivating truthfulness, and avoiding deceit. This study, employing a rational-analytical method, first examines the phenomenological features of the creative imagination and then explores Ibn Sina’s strategies for its management, along with the psychological, ethical, and existential consequences of unrestrained imaginative activity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imagination
  • Faculty of Imagination
  • Ibn Sina
  • Appetitive Faculty
  • Irascible Faculty
  • Intellect
ابن‌سینا، حسین بن عبداللّه (1364). النّجاه. تهران: مرتضوی.
ابن‌سینا، حسین بن عبداللّه (۱۳۷۵). النفس من کتاب الشفاء، تحقیق علامه حسن‌زاده آملی. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبداللّه (1382). الأضحویة فی المعاد، تحقیق حسن عاصی. تهران: شمس تبریزی.
ابن‌سینا، حسین بن عبداللّه (1383). رساله نفس، تصحیح موسی عمید. همدان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ابن‌سینا، حسین بن عبداللّه (1404). التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبداللّه (1404ق). المبدأ و المعاد، با عنایت عبداللّه نورانی. ‏طهران: مؤسسة الدراسات الإسلامیة.
ابن‌سینا، حسین بن عبداللّه (1405ق). الشفاء (الطبیعیات). قم: کتابخانه‌ی عمومی حضرت آیت‌اللّه العظمی مرعشی نجفی (ره).
ملاصدرا (1423). الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
موسوی خمینی، روح‌اللّه (1368). چهل حدیث. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
مولوی (رومی)، جلال‌الدین بلخی (1375). مثنوی معنوی. تهران: انتشارات پژوهش.