تبیین خوانش استاد مطهری از رابطه‌ی تکامل با توحید

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

گروه معارف اسلامی، دانشکده‌ی علوم انسانی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

چکیده

نظریه‌ی تکامل با مواجه‌های مختلفی در سنت فکری - فلسفی غرب روبه‌رو شد. در جهان اسلام، متکلمان خوانش تأییدی، انکاری و تفسیری اتخاذ کردند. شهید مطهری مهم‌ترین مسئله‌‌ی علم و دین را «اصل تکامل» و «اصل توحید» دانسته و، با رویکرد عقلی - فلسفی و با مدد مفاهیم و اصطلاحات دینی و فلسفی، تبیینی خاص ارائه می‌کند. به باور وی، نه توحید مستلزم آفرینش است و نه از تبدل انواع می‌توان ماده‌گرایی را نتیجه گرفت، بلکه باید نسبت آن دو را با تحلیل منطقی و فلسفی روشن کرد و تضاد توهمی دانست. وی ریشه‌ی تعارض را در تفکرات فلسفی قرون وسطی و نا‌رسایی مفاهیم فلسفی مغرب زمین و تفسیر نا‌روا از متون دینی می‌انگارد. برای رفع تعارض، ضمن نمادین معرفی کردن زبان وحی در داستان خلقت آدم، به تفکیک زبان‌شناسی علم و دین و تقریر‌های مختلفِ تعارض اشاره می‌کند. این مقاله با رویکرد تحلیلی - توصیفی و، با استمداد از پیش‌فرض‌های فلسفی، دینی، تفسیری، تاریخی، اجتماعی، اخلاقی و روش‌شناختی شهید مطهری، ریشه‌های دیدگاه تعارض‌انگارانه را معرفی و عدم‌‌ملازمه‌ی منطقی خدا‌شناسی با نظریه‌های خلقت و ماده‌گرایی با تکامل را مدلل می‌کند و نیازمندی اصول تکامل به عوامل فراطبیعی و الهی را در روند خلقت گوشزد می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explanation of Mutahari's reading of the relationship between Evolution and Theism

نویسنده [English]

  • Mahmoud Rasouli
Islamic Studies Department, Faculty of Humanities, University of Zanjan, Zanjan, Iran.
چکیده [English]

The theory of evolution encountered various challenges within the Western intellectual and philosophical tradition. In the Islamic world, theologians adopted affirmative, negatory, and interpretive approaches. Mutahhari considered the most significant issue in the science-religion discourse to be the "principle of evolution" and the "principle of Theism." Employing a rational-philosophical approach and drawing on religious and philosophical concepts and terminology, he offers a distinctive explanation. According to him, divine unity does not necessitate creationism, nor does the transformation of species inevitably lead to materialism. Instead, their relationship must be clarified through logical and philosophical analysis, recognizing any perceived conflict as illusory. He attributes the root of this conflict to medieval philosophical thought, the inadequacy of Western philosophical concepts, and misinterpretations of religious texts. To resolve this tension, Mutahhari introduces the symbolic nature of revelation’s language in the narrative of Adam’s creation, distinguishes between the linguistic frameworks of science and religion, and references various formulations of the conflict. Employing an analytical-descriptive approach and drawing on Mutahhari’s philosophical, religious, interpretive, historical, social, ethical, and methodological premises, this article identifies the roots of the conflict-oriented perspective. It demonstrates the absence of a logical necessity linking theism with creationist theories or materialism with evolution, while emphasizing the dependence of evolutionary principles on supernatural and divine factors in the process of creation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • principle of evolution
  • Mutahari
  • principle of Theism
  • guided evolution
  • science
  • religion
اخوان نبوی، قاسم (1398). نظریه‌ی تحول انواع با تأکید بر نظریههای جدید. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
باربور، ایان (1374). علم و دین، ترجمه‌ی بهاء‌الدین خرمشاهی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
خندان، علی اصغر (1380). مغالطات. قم: بوستان کتاب.
دمبسکی، ویلیام، میر، استفان و بِهی، مایکل (1398). پیدایش جهان: تصادف یا طراحی هوشمندانه، ترجمه‌ی سلاله امینیان. تهران: انتشارات پارسیک.
دیلمی، احمد (1376). طبیعت و حکمت (پژوهشی در برهان نظم). قم: انتشارات امور اساتید.
شیخ‌رضایی، حسین و کرباسی‌زاده، امیر‌احسان (1395). آشنایی با فلسفه‌ی علم. تهران: هرمس.
فرامرز قراملکی، احد (1373). موضع علم و دین در خلقت انسان. تهران: انتشارات مؤسسه‌ی فرهنگی آرایه.
فرامرز قراملکی، احد (1384). استاد مطهری و کلام جدید. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
مطهری، مرتضی (1374الف). علل گرایش به مادیگری. قم: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1374ب). مقالات فلسفی. تهران-قم: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1389). مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی (وحی و نبوت، جلد سوم). تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1390الف). امداد‌های غیبی در زندگی بشر. قم: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1390ب). مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی (انسان و ایمان، جلد اول). تهران: انتشارات صدرا.
نجفی اصفهانی، محمدرضا (1389). نقد فلسفة داروَن، تصحیح محقق حامد ناجی اصفهانی. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
نصر، حسین (1372). جوان مسلمان و دنیای متجدد، ترجمه‌ی مرتضی اسعدی. تهران: طرح نو.
وود، برنارد (139۴). تکامل انسان، ترجمه‌ی فرهاد رضایی. تهران: بصیرت.