ارزیابی انتقادی دیدگاه فیاضی در باب ماهیت داشتنِ خداوند

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده‌ی الهیات، دانشگاه تهران، ایران.

2 گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده‌ی الهیات، دانشگاه تهران، ایران.

3 گروه فلسفه، دانشکده‌ی الهیات، دانشگاه امام صادق، تهران، ایران.

چکیده

بحث ماهیت بالمعنی الاخص نداشتنِ خداوند ازجمله مباحث مهم در فلسفه‌ی اسلامی است که تأثیرات مهمی در مباحث الهیات بالمعنی الاخص همچون توحید الهی، معرفت به حضرت حق، بساطت ذات الهی، عدم وجود جنس مشترک میان واجب و ممکنات، و معلول نبودن واجب دارد. فلاسفه‌ی حکمت مشاء و حکمت متعالیه در دفاع از صرف الوجود بودن خداوند و نفی ماهیت از او ادله‌ی متعددی اقامه کرده‌اند. دراین‌میان، یکی از حکمای معاصر فلسفه‌ی اسلامی (غلامرضا فیاضی)، با نقد ادله‌ی مذکور و نیز اقامه‌ی ادله‌ی عقلی و نقلی، ماهیت داشتنِ خداوند را نتیجه گرفته است. تفسیر خاص وی از نحوه‌ی اعتباریت ماهیت در حکمت متعالیه نقش جدی در تبیین مدعای وی داشته است. این پژوهش، که به روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد اسنادی سامان یافته، می‌کوشد دیدگاه فیاضی را توصیف و درعین‌حال ارزیابی کند. نتیجه‌ی بررسی نشان خواهد داد که نقدهای وی به ادله‌ی حکما در باب ماهیت نداشتنِ خداوند وارد نیست و ادله‌ی عقلی و نقلی مورد ادعا در اثبات ماهیت برای خداوند تام نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical Evaluation of Fayyāzi’s Perspective on God Possessing an Quiddity

نویسندگان [English]

  • soheila mohammadi 1
  • qasemali kochnani 2
  • majid ahsan 3
1 Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology, University of Tehran, Iran.
2 Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology, University of Tehran, Iran.
3 Department of Philosophy, Faculty of Theology, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The discussion of God's lack of essence in the strict sense is one of the significant topics in Islamic philosophy, with profound implications for discussions in metaphysics in its strict sense, such as divine unity, knowledge of the Divine, the simplicity of God's essence, the absence of a common genus between the necessary and contingent beings, and the non-causality of the Necessary Being. Philosophers of the Peripatetic and Transcendent Philosophy traditions have presented various arguments in defense of God's pure existence and the negation of essence from Him. Among them, a contemporary Islamic philosopher (Gholamreza Fayyāzi) has critiqued these arguments and, by presenting rational and transmitted  evidence, concluded that God possesses an essence. His unique interpretation of the conceptual nature of essence in Transcendent Philosophy has played a significant role in articulating his claim. This study, conducted through a descriptive-analytical method with a documentary approach, seeks to describe and evaluate Fayyāzi’s perspective. The findings will demonstrate that his critiques of the philosophers' arguments regarding God's lack of quiddity are not valid, and the rational and transmitted  evidence he claims to support God's possession of essence is not conclusive.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quiddity
  • God
  • Simplicity
  • Islamic Philosophy
  • Fayyāzi
ابن‌سینا، حسین بن عبداللّه (1383). الإشارات و التنبیهات مع شرح الطوسی. قم: بوستان کتاب.
ابن‌سینا، حسین بن عبداللّه (۱۴۰۴ق). التعلیقات. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
اسماعیلی، محمدعلی (۱۳۹۱). آیا خداوند ماهیت دارد؟ فصلنامه‌ی پژوهشی کلام اسلامی، ۲۱(۸۲)، ۱۷۲-۱۴۵.
بابویه، محمد بن علی (1398). توحید. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
جوادی آملی، عبداللّه (1393). رحیق مختوم. قم: اسراء.
حسینی، علی، صیدی، محمود و هاشمی، محمود (۱۳۹۶). نقد نظریه‌ی فخر رازی درمورد ماهیت داشتن واجب‌الوجود. قبسات، 22(86)، ۱۴۹-۱۶۶.
دژبانی مقدم، فاطمه (۱۳۹۴). بررسی و نقد دیدگاه فخر رازی و ملاصدرا درخصوص ماهیت خداوند. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۶(۲)، ۵۹-۷۴.
رازقی‌فام، حامد (۱۳۹۶). بازخوانی ادله‌ی نفی ماهیت از خداوند از دیدگاه فلاسفه‌ی اسلامی. نسیم خرد، ۳(۲)، ۵۴-۳۱.
سراج، شمس‌اللّه و حبیبی‌منش، هدی (۱۳۹۴). قاعده‌ی الحق ماهیته انیته در سنت فلسفه‌ی اسلامی و فلسفه‌ی یونان. تاریخ فلسفه، ۲(۶)، 109-۱۲۴.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (138۶). الشواهدالربوبیه. قم: بوستان کتاب.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1۴00). الشواهدالربوبیه. قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، محمدحسین (1372). اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ با پاورقی مرتضی مطهری، ج ۵. تهران: صدرا.
طباطبایی، محمدحسین (138۶). نهایة‌الحکمة، تعلیقه‌ی غلامرضا فیاضی. قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پرورشی امام خمینی.
طبرسی، احمد بن علی (1۴03ق). الاحتجاج علی اهل اللجاج. مشهد: نشرالمرتضی.
عبودیت، عبدالرسول (1۴03). سخنرانی در فایل صوتی.
فارابی، محمد بن محمد (1387). رسائل فلسفی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
فیاضی، غلامرضا (1387). هستی و چیستی در مکتب صدرایی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فیاضی، غلامرضا و نقوی، رضا (۱۴۰۰). نقد و بررسی ادله‌ی نفی ماهیت از واجب‌الوجود. پژوهش‌های مابعدالطبیعی، ۲(۳)، ۵۸-۳۶.
قمی، عباس (1390). مفاتیح‌الجنان. تهران: انتشارات یاسین.
کریمی، حسین (1۴02). بررسی ادله و تأثیر اصالت وجود در مسئله‌ی ماهیت واجب‌الوجود. نشریه‌ی جستارهایی در فلسفه و کلام اسلامی، 110(۵۵)، 23-2۶.
کلینی، محمد بن یعقوب (1419). اصول الکافی. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
مجلسی، محمدباقر (1389). بحارالانوار. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1378). آموزش فلسفه. تهران: شرکت نشر بین‌الملل.
مطهری، مرتضی (138۴). مجموعه آثار، ج 7. تهران: صدرا.
نبویان، سید محمدمهدی (139۵). جستارهایی در فلسفه‌ی اسلامی (تبیین دیدگاه‌های آیت‌اللّه فیاضی). قم: انتشارات حکمت اسلامی.
نبویان، سید محمدمهدی (1399). نگاهی نو به فلسفه‌ی اسلامی (تبیین نوآوری‌های آیت‌الّله فیاضی). قم: انتشارات حکمت اسلامی.