معرفت شناسی دینی در اندیشة مولوی: برداشتی روش‌شناسانه از اولین حکایت مثنوی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

 عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

مثنوی معنوی اثری گران سنگ است. انسان متفکر می‌‌تواند با تعمق در این کتاب علاوه بر مفاهیم بلند عرفانی، منابع سرشاری از حکمت و فلسفه و جهان‌بینی‌های مترقی بشری را جستجو کند. یکی از زوایای پنهان اندیشة مـــولوی، توجه دقــیق او به روش‌شناسی است که یکی از شاخه‌های اصلی معرفت‌شناسی به‌شمار می‌آید. هدف این مقاله ورود به موضوع روش‌شناسی در اندیشة مولوی است که به نظر می‌‌رسد تاکنون به آن پرداخته نشده است. برای نیل به‌این مقصود، اولین حکایت مثنوی در دفتر اول، با نگاهی متفاوت مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج این بررسی مؤید یافته‌های پیش روست؛ نخست اینکه در نگاه مولوی، معرفت‌شناسی دینی از حیث روش جامع نگر است و تمامی‌‌شیوه‌های رایج شناخت را به رسمیت می‌‌شناسد. دوم اینکه، آنچه امروز شیوة علمی‌‌در روش‌شناسی نامیده  می‌شــود، به دقت تمام در مثنوی معرفی و توصیف شده است. سوم، محدود کردن اعتبار روش‌های پژوهش در علوم انسانی به شیوة تجربی، نادرست بوده و راه صواب، به‌کارگیری روش عام و ترکیبی است. چهارم، رعایت اخلاق علمی‌‌در فرایند پژوهش یک ضـــرورت است. امانتداری و صداقت دو ویژگی مهم اخلاق علمی‌‌است و پنجم ایــنکه، اگرچه عقل و تجربه دو ابزار قدرتمند شناخت است  و در نتیجه هر دو رویکرد خردگرایانه و علمی‌‌دارای جایگاهی رفیع و ارزشمند می‌‌باشد، امــــا درعین حال دارای محدودیـت‌های قابل تأملی در شناخت کامل انسان و جهان هستی است.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.
  2. جعفری، محمدتقی، تفسیر و نقدوتحلیل مثنوی، تهران، نشردارالکتب الاسلامیه، 1372.
  3. ______، متن خطابه علامه محمدتقی جعفری در دانشگاه شفلید انگلستان، فصلنامة
  4. علوم اجتماعی، 1368.
  5. ______، تحقیقی در فلسفة علم، تهران، مؤسسة تدوین و نشر آثار علامه جعفری،
  6. جلالی، غلامرضا، "طبقه‌بندی علوم با رویکرد اسلامی ‌‌ایرانی"، نشریة مشکوه، شمارة
  7. ، 1391.
  8. حیدری، داود، منطق استدلال، مشهد، دانشگاه علوم رضوی، 1389.
  9. خسروپناه، عبدالحسین، "چیستی فلسفة علوم انسانی"، فصلنامة ‌اینة معرفت، شمارة 31،
  10. ______، رویکرد استاد مطهری به علم و دین، قم، دفتر نشر معارف، 1390.
  11. زرین کوب، عبدالحسین، بحردرکوزه، تهران، علمی، 1366.
  12. ساروخانی، باقر، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و
  13. مطالعات فرهنگی، 1373.
  14. صمصام، حمید و فرشید نجار همایونفر، " نظری بر معرفت‌شناسی از منظر مولوی"،
  15. مجلة زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال سوم، پاییز 1384.
  16. عین‌القضات همدانی، عبدالهو بن محمد، تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، تهران،
  17. چاپخانة تهران، 1341.
  18. فروزانفر، بدیع الزمان، شرح مثنوی شریف، تهران، نشر زوار، 1386.
  19. فیضی، کریم، مولوی معنای مثنوی، تهران، یاران علوی، 1384.
  20. کریلینگ، ای.سی و همکاران، ترجمة امیر مازیار، تهران، حکمت، 1390.
  21. گیلیس، دانالد، فلسفة علم در قرن بیستم، ترجمة حسین میانداری، تهران، سمت، 1381.
  22. مثنوی معنوی، مطابق نسخه تصحیح نیکلسون، تهران، پروان، 1388.
  23. مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمدعلی موحد، تهران، خوارزمی، 1377.
  24. مهدوی آزادینی، رمضان، "علم زدگی و بحران در علوم انسانی"، مجلة مطالعات معرفتی
  25. در دانشگاه اسلامی، سال شانزدهم، شمارة اول- بهار 91.
  26. نیکلسون، رینولد.الن، منتخباتی از دیوان شمس، ترجمة حسن لاهوتی، تهرن، نامک،
  27. ______، شرح مثنوی مولوی، ترجمة حسن لاهوتی، تهران، علمی‌‌و فرهنگی، 1384.