نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری فلسفه علم مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
2 عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
چکیده
در فلسفه اسلامی، شاخهای مستقل با عنوان فلسفه علم وجود ندارد، اما این سنت فلسفی الگوهایی برای علمشناسی ارائه کرده است. بر اساس الگوی علمشناسی منطقی ظرف تحقق «علوم» نیز مانند «ادراک» ذهن است زیرا هر دو یک حقیقت هستند، با این تفاوت که «ادراک» از حیث تحلیل درونی مطلق فرض شدهاست، ولی در علوم به اجزاء آن به عنوان مفاهیم و قضایا ابتنای آنها بر مبادی تصوری و تصدیقی نظر میشود. در این تحلیل «علم» خواه به صورت بسیط یا مرکب امری ذهنی و «وابسته به شخصِ عالم» است. اما متفکران مسلمان طی چند دهه اخیر با «هویتی شناختی» مواجه هستند که آن را نیز «علم» میگویند. در اصطلاح اخیر، «علم» هویتی است غیروابسته به عالِمی خاص و اصطلاحاً بینالاذهانی است، چنین نگاهی در میان متفکران مسلمان مسبوق به سابقه است و برخی فیلسوفان مانند علامه طباطبایی میان علوم برهانی و علوم اعتباری قائل به تفصیل شدهاند. برای تحلیل و مقایسه این دو «هویت» از منظر فلسفه اسلامی و بررسی رابطه آن با «معرفت» مسئله را در سه پرسش تفصیل میدهیم: اول اینکه رابطه این «مجموعه واحد» با «شناخت» چیست و چگونه باعث شناخت میشود؟ دوم این که سِرّ وحدت یک علم و تمایز آن از دیگر علوم چیست؟ سوم اینکه هر مجموعه از نظر ساختاری دارای چه ارکان و اجزائی است تا بتواند معرفتساز باشد؟ در این مقاله پس از توضیح الگوی علمشناسی منطقی و پرسش از هویت اجتماعی علوم از تفصیل علوم به برهانی و اعتباری دفاع میکنیم، ولی بر خلاف علامه طباطبایی این میان این دو رابطه تولیدی را برقرار میدانیم.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
no title
چکیده [English]
no
کلیدواژهها [English]
- no
- ابراهیمیان، سیدحسین، معرفتشناسی از دیدگاه فلاسفه اسلامی و غربی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول: 1372
- ابنسینا، حسین، الاشارات و التنبیهات، تحقیق کریم فیضی، موسسه مطبوعات دینی، 1384
- ابنسینا، حسین، برهان شفاء، ترجمه و پژوهش مهدی قوام صفری، فکر روز، 1373.
- آذربایجانی، مسعود؛ صورتبندی تمدن و مراحل تکوینی آن؛ از مجموعه «درآمدی بر آزاداندیشی و نظریهپردازی در علوم دینی» مجموعه گفتگو، دفتر اول، چاپ اول، 1383.
- آزادی، علیرضا، «مفاهیم اولی، ضروری، بدیهی و یقینی در منطق صوری»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تبریز، شماره 44، صص 1-30، بهار و تابستان 1380
- اعرافی، علیرضا، «بهرهگیری از روششناسی اجتهادی لازمه تولید علم دینی»، فصلنامه روش شناسی علوم انسانی، شماره 49، زمستان 1385، ص 4.
- پپینو، دیوید، «فلسفه علم»، ترجمه حسن میانداری، در نگرشهای نوین در فلسفه جلد 2، قم: کتاب طه، چاپ دوم: 1383
- جمالی، مصطفی، «هویت علوم انسانی اسلامی؛ از دیدگاه روش شناختی»، دو فصلنامه پژوهش، شماره 5، بهار و تابستان 1390 ص 5
- جوادی آملی، عبداله، رحیق مختوم، جلد اول، پنج بخش در پنج مجلد، قم: إسراء، چاپ اول: 1376
- جوادی آملی، عبداله، معرفتشناسی در قرآن، قم: إسراء، چاپ اول: 1378
- حسنی، ابولحسن، «ضرورت طراحی منطق فهم دین برای تولید علوم انسانی و اسلامی»، علامه طباطبایی فیلسوف علوم انسانی و اسلامی به کوشش دکتر عبدالحسین خسروپناه، جلد دوم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پاییز 1390.
- حسنی، سید حمیدرضا، علیپور، مهدی، «پارادایم اجتهادی دانش دینی»، در مجموعه مقالات همایش علامه طباطبایی فیلسوف علوم انسانی و اسلامی به کوشش دکتر عبدالحسین خسروپناه، جلد دوم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پاییز 1390.
- حسنی، سید حمیدرضا، علیپور، مهدی، موحد ابطحی، سید محمدتقی، علم دینی: دیدگاهها و ملاحظات، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390
- حلی، جمال الدین حسن، الجوهر النضید، تحقیق محسن بیدارفر، قم: بیدار، 1388
- خراسانی، محمدکاظم، کفایه الاصول، قم، مؤسسه آلالبیت، 1409 ق
- خسروپناه، عبدالحسین، بابایی، قاسم، «استاد جوادی آملی و فرایند علم دینی»، علامه طباطبایی فیلسوف علوم انسانی و اسلامی، دکتر عبدالحسین خسروپناه، ج1، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
- خسروپناه، عبدالحسین، فلسفه فلسفه اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389 الف
- خسروپناه، عبدالحسین، نظام معرفتشناسی صدرایی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388
- خمینی (امام)، سید روحاله، مناهج الوصول الی علم الاصول، نهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1373
- دادجو، ابراهیم، «مدیریت پژوهش جزئینگر»، در مجموعه مقالات همایش علامه طباطبایی فیلسوف علوم انسانی و اسلامی به کوشش دکتر عبدالحسین خسروپناه، جلد دوم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پاییز 1390.
- سروش، عبدالکریم، تفرج صنع، تهران، سروش، 1370
- سعیدی روشن، محمد باقر؛ نوگرایی ساختاری، مقدمه تولید؛ از مجموعه «درآمدی بر آزاداندیشی و نظریهپردازی در علوم دینی» مجموعه گفتگو، دفتر اول، 1383
- شیرازی، صدرالدین محمد، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، مکتبه المصطفوی، 1387 ق
- طباطبایی، سید محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد 6 مجموعه آثار استاد شهید مطهری، قم: صدرا، چاپ هفتم: 1379
- طباطبایی، سید محمدحسین، بدایهالحکمه، بیروت، دارالمصطفی للطباعه و النشر، 1402ه-1982م
- طباطبایی، سید محمدحسین، برهان، ترجمه، تصحیح و تعلیق از مهدی قوام صفری، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول: 1371
- طباطبایی، سید محمدحسین، نهایهالحکمه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1417ه
- عاشوری، مهدی، «نظریه معرفتی ادراک و نقش آن در تأسیس معرفتشناسی نوصدرایی»، علامه طباطبایی- فیلسوف علوم انسانی–اسلامی، به کوشش عبدالحسین خسروپناه،؛ صص 343*372، تهران پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پاییز 1390
- عبودیت، عبدالرسول، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، جلد 2، تهران: سمت، چاپ اول: 1386
- فرامرز قراملکی، احد، مظهر قراملکی، علی، «الگوی علمشناسی اصولیان»، مقالات و بررسیها (75)، دانشگاه تهران، بهار و تابستان 1383
- قائمینیا، علیرضا؛ درونگرایی، مانع تولید؛ از مجموعه «درآمدی بر آزاداندیشی و نظریهپردازی در علوم دینی» مجموعه گفتگو، دفتر اول، چاپ اول، 1383.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، تهران، چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ هشتم: 1377
- مصباح یزدی، محمدتقی، شرح برهان شفا (جلد 1 و 2)، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1384
- مطهری، مرتضی، «پاورقیهای اصول فلسفه و روش رئالیسم»، جلد6 مجموعه آثار استادشهیدمطهری، قم: صدرا، چاپ هفتم: 1379
- مفتونی، نادیا، فرامرز قراملکی، احد، «رهیافتهای دانشمندان مسلمان در علمشناسی»، دانشگاه تهران، مقالات و بررسیها (75)، بهار و تابستان 1383