ابراهیم نوئی
دوره 14، شماره 2 ، تیر 1393
چکیده
یکی از مباحث مهم در دین پژوهی، سخن از وجود یا نبود گزارههای فراخرد در دین است. نوشتههای صدرالمتألهین شیرازی آکنده از توجهات وی به این مسئله است. او ضمن اینکه به تفصیل ازجایگاه عقل و نقش آن در ساحت دین سخن میگوید، از مراتب نازلی از عقل که توانایی ادراک دین را ندارد و نیز موانع فعلیت یافتن ادراک عقلی و شرایط به فعلیت رسیدن این ادراک ...
بیشتر
یکی از مباحث مهم در دین پژوهی، سخن از وجود یا نبود گزارههای فراخرد در دین است. نوشتههای صدرالمتألهین شیرازی آکنده از توجهات وی به این مسئله است. او ضمن اینکه به تفصیل ازجایگاه عقل و نقش آن در ساحت دین سخن میگوید، از مراتب نازلی از عقل که توانایی ادراک دین را ندارد و نیز موانع فعلیت یافتن ادراک عقلی و شرایط به فعلیت رسیدن این ادراک هم گفتگو میکند. او با کسانی که به مبالغه در نقش عقل در دین روی میآورند و وجود گزارههای فرا خرد در دین را نفی میکنند( معتزله) مقابله میکند و به تفصیل از وجود برخی گزارههای فرا خرد در دین پرده برمیدارد و البته در این میان با افراط کسانی چون باطنیه هم به رویارویی برمیخیزد. نوشتار پیش رو میکوشد دیدگاه صدرالمتألهین شیرازی در باب فرا خردی دین را در قالب مباحث فوق مورد کاوش قرار دهد.
ولی ا.. نصیری؛ رحیم دهقان سیمکانی؛ قاسم پورحسن قاسم پورحسن
دوره 14، شماره 2 ، تیر 1393
چکیده
جان مایۀ نظریة قبض و بسط تئوریک شریعت، «صامت دانستن متن» و فاهمه محوری در امر تفسیر است و ستون اصلی تز صامت بودن متن نیز بر «مصرفکننده مطلق بودن معرفت دینی» استوار است. سروش در باب اینکه «معنای متن از کجاست؟» نگرش مخاطب محوری داشته و همچون گادامر و دریدا معتقد است معنای متن همان فهم مخاطب و مفسر یا ظهوری است که در جریان پرسش و پاسخ، ...
بیشتر
جان مایۀ نظریة قبض و بسط تئوریک شریعت، «صامت دانستن متن» و فاهمه محوری در امر تفسیر است و ستون اصلی تز صامت بودن متن نیز بر «مصرفکننده مطلق بودن معرفت دینی» استوار است. سروش در باب اینکه «معنای متن از کجاست؟» نگرش مخاطب محوری داشته و همچون گادامر و دریدا معتقد است معنای متن همان فهم مخاطب و مفسر یا ظهوری است که در جریان پرسش و پاسخ، برای خوانندگان و مخاطبان حاصل میشود و البته وابسته به آنهاست. این سخن مشکلات زیادی از جمله نسبیگرایی، نقض غرض در ارسال رسل و انزال کتب، نفی امکان حصول معرفت و ... را در پیخواهد داشت. این مقاله با نگاهی به مباحث هرمنوتیک، این عنصرکلیدی یعنی «صامت بودن متن دینی» که بنیان و اساس تئوری قبض و بسط است مورد تبیین و بررسی قرار داده است.
عین اله خادمی؛ علی حیدری علی حیدری؛ کبری عباسی نیا
دوره 14، شماره 2 ، تیر 1393
چکیده
مسئلة نسبی بودن یا مطلق بودن گزارههای اخلاقی از مهمترین مسائل مطرح در فلسفة اخلاق است که پذیرش هر کدام از این دو مبنا پیامدهایی تأثیرگذار بر نظامسازی اخلاقی دارد. یکی از موارد زمینهساز نسبیگرایی اخلاقی، مسئلة تزاحم تکالیف است. با توجه به اینکه تکالیف اخلاقی ناظر به عمل و رفتار انسان است، به دلیل پیچیدگی شرایط اجتماعی وقوع ...
بیشتر
مسئلة نسبی بودن یا مطلق بودن گزارههای اخلاقی از مهمترین مسائل مطرح در فلسفة اخلاق است که پذیرش هر کدام از این دو مبنا پیامدهایی تأثیرگذار بر نظامسازی اخلاقی دارد. یکی از موارد زمینهساز نسبیگرایی اخلاقی، مسئلة تزاحم تکالیف است. با توجه به اینکه تکالیف اخلاقی ناظر به عمل و رفتار انسان است، به دلیل پیچیدگی شرایط اجتماعی وقوع تعارض یا تزاحم بین تکالیف در ظرف عمل ممکن است. در پژوهش حاضر، با پذیرش مطلق بودن گزارههای اخلاقی، برخی از راههای رایج حل تزاحم از دیدگاه اندیشمندان اسلامی بررسی شد. راهحل پیشنهادی این است که باید بین فلسفة اخلاق به عنوان یک علم دارای مسائل و روش و قلمرو مشخص و جامعهشناسی اخلاق به عنوان علم دیگر با روشی مختص به خود، تفکیک قائل شویم. مسئلة مطلق یا نسبی بودن گزارههای اخلاقی به فلسفة اخلاق و مسئلة تعارض تکالیف به حوزة جامعهشناسی اخلاق مرتبط است. پس نباید با اتکا به تزاحم تکالیف در ظرف عمل، نسبی بودن گزارههای اخلاقی را نتیجه گرفت، اما برای حل تزاحم تکالیف در مقام جامعهشناسی اخلاق میتوان با تکیه بر بررسی نتایج و پیامدهای عمل اخلاقی، با ترجیح اهم بر مهم و روشهای دیگر اقدام کرد. نکتة مهم این است که مکتبی در فلسفة اخلاق میتواند در حل تعارضات اخلاقی توفیق یابد که به الزام و نتیجه یا وظیفه و غایت، توأمان بها دهد و فلسفة اخلاق با رویکرد اسلامی از چنین ظرفیتی برخوردار است.
سیده مونا علوی معینی؛ مهناز امیرخانی
دوره 14، شماره 2 ، تیر 1393
چکیده
امروزه جهان با شتاب به سمت آینده پیش میرود و فرجام جهان، هر انسان متفکری را به اندیشیدن وامیدارد. حاصل این تفکرات ایجاد دیدگاههای فرجامگرایانة متعددی بوده است که برخی از آنها در میان اندیشهورزان معاصر غربی شکل گرفته است. البته در ادیان مختلف الهی و غیرالهی نیز از دیرباز نظراتی در زمینة پایان این جهان وجود داشته است. این پژوهش ...
بیشتر
امروزه جهان با شتاب به سمت آینده پیش میرود و فرجام جهان، هر انسان متفکری را به اندیشیدن وامیدارد. حاصل این تفکرات ایجاد دیدگاههای فرجامگرایانة متعددی بوده است که برخی از آنها در میان اندیشهورزان معاصر غربی شکل گرفته است. البته در ادیان مختلف الهی و غیرالهی نیز از دیرباز نظراتی در زمینة پایان این جهان وجود داشته است. این پژوهش بر آن است تا مقایسهای در زمینة مبانی هریک از این دیدگاهها انجام دهد. در همین خصوص، ابتدا مهمترین دیدگاههای اندیشهورزان معاصر غربی از جمله مکلوهان (دهکده جهانی)، هانتینگتون (برخورد تمدنها)، تافلر (موج سوم) و فوکویاما (پایان تاریخ) بیان شده است. در میان ادیان نیز، دیدگاه اسلام بهویژه تفکر شیعة امامیه مورد نظر قرار گرفته است. پس از بررسی دیدگاهها، تمایزات مبنایی آنها بدین شرح به دست آمد: دیدگاه اندیشهورزان معاصر غربی بر مبنای اومانیسم، لیبرالیسم، سکولاریسم و اباحهگری شکل گرفته است و در مقابل دیدگاه شیعة امامیه بر مبانی توحیدی و خدامحورانه تأکید دارد.
مهدی کریمی مهدی کریمی؛ رضا برنجکار
دوره 14، شماره 2 ، تیر 1393
چکیده
ربط و نسبت بین کلام و حدیث در علم «کلام نقلی» مورد دقت و کاوش قرار میگیرد. روششناسی علم کلام به طور عام و کلام نقلی به طور خاص از مباحث نوینی است که در آثار اندکی بدان پرداخته شده است. اهمیت پژوهشهای روشی، آنگاه دانسته میشود که به مهمترین دستاورد آنها یعنی «کشف طریق استنباط و اصول آن»، توجه کافی شود. نزد سید بن طاوس نقل مهمترین منبع دینشناسی ...
بیشتر
ربط و نسبت بین کلام و حدیث در علم «کلام نقلی» مورد دقت و کاوش قرار میگیرد. روششناسی علم کلام به طور عام و کلام نقلی به طور خاص از مباحث نوینی است که در آثار اندکی بدان پرداخته شده است. اهمیت پژوهشهای روشی، آنگاه دانسته میشود که به مهمترین دستاورد آنها یعنی «کشف طریق استنباط و اصول آن»، توجه کافی شود. نزد سید بن طاوس نقل مهمترین منبع دینشناسی است. او به عنوان محدثی کمنظیر مباحث اعتقادی را بیشتر بر اساس ادلة نقلی بررسی کرده است و در این زمینه نیز از روشهای استنادی و استنباطی خاصی مانند توجه به اصول لفظی، اعتبار مضمونی نه رجالی، فهم ترکیبی قرآن و حدیث ، تأویل مخالف قطعی دین و... بهره میگیرد. در نوشتار حاضر دو رکن اصلی کلام نقلی یعنی روش استناد به حدیث اعتقادی و روش فهم الحدیث در اندیشة سید بن طاوس بیان گردیده و سپس به نمونههای کاربست ادلة نقلی در علم کلام اشاره شده است.
حسن عبدی
دوره 14، شماره 2 ، تیر 1393
چکیده
اغلب حکمای مسلمان در هر دو حوزة تصورات و تصدیقات، معتقد به قرائت خاصی از مبناگرایی هستند. در مبناگرایی اسلامیدر باب گزارهها، معارف تصدیقی به بدیهی و نظری تقسیم میشوند. بدیهیات بینیاز از دیگر معلومات هستند؛ اما نظریات در ماده و صورت مبتنی بر بدیهیات بوده و سرانجام باید به آنها منتهی شوند. ابتنای نظریات بر بدیهیات در تصدیقات ...
بیشتر
اغلب حکمای مسلمان در هر دو حوزة تصورات و تصدیقات، معتقد به قرائت خاصی از مبناگرایی هستند. در مبناگرایی اسلامیدر باب گزارهها، معارف تصدیقی به بدیهی و نظری تقسیم میشوند. بدیهیات بینیاز از دیگر معلومات هستند؛ اما نظریات در ماده و صورت مبتنی بر بدیهیات بوده و سرانجام باید به آنها منتهی شوند. ابتنای نظریات بر بدیهیات در تصدیقات تنها از راه برهان شکل میگیرد. مبناگرایی در حوزة گزارهها به خصوص در این اواخر با چالشهای جدی و فراوانی مواجه شده است. پرسش اصلی مقاله این است که آیا میتوان به شبهات مطرح شده در این باب پاسخ داد و آنها را دفع کرد. روش تجزیه و تحلیل مطالب، روش عقلی، فلسفی و تحلیلی است. به نظر میرسد بیشتر شبهات یا دست کم برخی از آنها بر اثر عدم درک صحیح و عمیق مبناگرایی اسلامیمطرح شده است. به نظر میآید مبناگرایی اسلامیبا تکیه بر فلسفة اسلامیاز چنان استحکام و ظرفیتی برخوردار است که توان پاسخگویی به انتقادات وارد شده را داراست.
حسین اترک
دوره 14، شماره 2 ، تیر 1393
چکیده
نظریههای اخلاقی معمولاً به سه گروه نظریههای فضیلتگرایی، نتیجهگرایی و وظیفهگرایی تقسیم میشوند. نظریات اخلاقی اغلب فیلسوفان اسلامی را میتوان جزء نظریههای فضیلتگرا دانست. ملاصدرا یکی از بزرگترین فیلسوفان اسلامی است، که فلسفة او از جهات مختلف دارای نوآوری است، پس شایسته است که نظریة اخلاقی او بهطور منسجم تحقیق و ...
بیشتر
نظریههای اخلاقی معمولاً به سه گروه نظریههای فضیلتگرایی، نتیجهگرایی و وظیفهگرایی تقسیم میشوند. نظریات اخلاقی اغلب فیلسوفان اسلامی را میتوان جزء نظریههای فضیلتگرا دانست. ملاصدرا یکی از بزرگترین فیلسوفان اسلامی است، که فلسفة او از جهات مختلف دارای نوآوری است، پس شایسته است که نظریة اخلاقی او بهطور منسجم تحقیق و بررسی گردد. این مقاله به این مهم میپردازد. ملاصدرا به عنوان یک فیلسوف فضیلتگرای اخلاقی، نظریة اخلاقیاش را با بحث از سعادت آغاز میکند. او بر اساس مبنای فلسفیاش، اصل وجود، شعور و ادراک وجود را سعادت میشمارد. هر موجود بر اساس مرتبه وجودیاش از سعادت متناسب برخوردار است. وی در بیانی کلی سعادت را نیل هر موجودی به کمال وجودی مختص خویش تعریف میکند که این کمال وجودی با مقتضای ذاتی او مطابق است. از نظر ملاصدرا سعادت حقیقی انسان در حکمت نظری و علم به حقایق اشیا و مشاهدة موجودات مجرد عقلی و ذوات نورانی و اتصال و بلکه اتحاد با عقل فعال و بالاتر از همة ادراک ذات باری تعالی و لقای اوست. اما نیل به این سعادت عقلی بدون سعادت بدنی که همانا تهذیب نفس، تطهیر باطن، کنترل قوای غضبی و شهوی توسط قوة عقلی و نیل به ملکة عدالت ممکن نیست. ملاصدرا معتقد به قاعدة اعتدال ارسطویی است و همة فضایل اخلاقی را در حد وسط میان دو طرف افراط و تفریط قرار میدهد. وی مانند اغلب علمای اخلاق اسلامی معتقد به چهار فضیلت اصلی و هشت رذیلت اصلی مقابل است.