زکریا بهارنژاد؛ سید امین میرحسینی
دوره 16، شماره 3 ، مهر 1395، صفحه 1-14
چکیده
مسئله حکایت گری معلومات ذهنی از جهان خارجی و کیفیت آن، از موضوعات اساسی در فلسفه اسلامی به شمار می رود. یکی از نظریه هایی که در باب این حکایت گری بیان شده، نظریه شبح نام دارد، که بر اساس آن تنها شبح و تصویری از شیء خارجی به ذهن می آید. این نظریه در میان حکمای طراز اول اسلامی طرفداری نداشته و توسط ملاصدرا و شارحان او مورد نقد قرار گرفته ...
بیشتر
مسئله حکایت گری معلومات ذهنی از جهان خارجی و کیفیت آن، از موضوعات اساسی در فلسفه اسلامی به شمار می رود. یکی از نظریه هایی که در باب این حکایت گری بیان شده، نظریه شبح نام دارد، که بر اساس آن تنها شبح و تصویری از شیء خارجی به ذهن می آید. این نظریه در میان حکمای طراز اول اسلامی طرفداری نداشته و توسط ملاصدرا و شارحان او مورد نقد قرار گرفته است. مدعای نگارندگان در این نوشتار این است که صرف نظر از مسئله معقولیت و عدم معقولیت نظریه شبح، که خود بحثی مستقل را می طلبد، استدلال های مخالفین در رد این نظریه، آن گونه که خودِ مخالفین پنداشته اند، چندان هم موجه به نظر نمی رسد.
قاسم درزی؛ حسین اله‌وردی؛ میثم قهوه چیان
دوره 16، شماره 3 ، مهر 1395، صفحه 15-48
چکیده
اعجاز قرآن به عنوان اساسیترین حجت پیامبر خاتم(ص) در اثبات دعوی رسالت و تحدی به آن، از صدر اسلام تاکنون جایگاه مهمی در مباحثات درون‌دینی و به ویژه منازعات کلامی و تبلیغ دین و خطابه‌ها داشته است. امروزه با توسعۀ مباحثِ معرفتشناختی، بررسی برون‌دینیِ نظریات اعجاز قرآن بهخصوص از طریق نظریههای کلاسیکِ معرفتشناختی اهمیتی مضاعف یافته ...
بیشتر
اعجاز قرآن به عنوان اساسیترین حجت پیامبر خاتم(ص) در اثبات دعوی رسالت و تحدی به آن، از صدر اسلام تاکنون جایگاه مهمی در مباحثات درون‌دینی و به ویژه منازعات کلامی و تبلیغ دین و خطابه‌ها داشته است. امروزه با توسعۀ مباحثِ معرفتشناختی، بررسی برون‌دینیِ نظریات اعجاز قرآن بهخصوص از طریق نظریههای کلاسیکِ معرفتشناختی اهمیتی مضاعف یافته است. معرفتشناسی به عنوان رویکردی اساسی در فلسفه مدرن به بیان کم و کیف معارف انسانی میپردازد. در حقیقت بررسی «صدق و توجیه» نظریات علمی و کم و کیف آن از مهمترین وظایف دانشِ معرفتشناسی محسوب میشود. با توجه به کثرتی که در کیفیت فهم اعجاز قرآن وجود دارد، نگریستن به این نظریات از منظرِ معرفتشناسی ضرورت پیدا میکند. در این راستا، ابتدا به بررسی نظریات اعجاز قرآن و بیان مولفههای اصلیِ آنها میپردازیم، سپس با بیان اهمّ مکاتب معرفتشناختی و ذکر مولفههای اصلیِ صِدق و توجیهپذیریِ نظریات، به امکانِ صِدق و توجیهپذیری نظریاتِ اعجاز قرآن خواهیم پرداخت. نظریههای انطباق، کارکردگرایی و انسجام در معرفت، مهمترین نظریاتی محسوب میشوند که برای بررسی در این مقاله مورد استفاده قرار گرفتهاند. هر سه این نظریات برای ارزیابیِ صِدق کاربرد دارند اما انسجامگرایی در نظریات توجیه نیز مطرح میباشد. تدقیق معرفتشناختی در خصوص اعجاز قرآن، از یک طرف پیامدهای معرفتی این دیدگاه را در تفاسیر قرآن روشن خواهد کرد و از سوئی دیگر، نسبت میان معرفتشناسی با مطالعات قرآنی را غنا خواهد بخشید.
عبدالرضا سلامی زواره؛ سید اسماعیل سید هاشمی
دوره 16، شماره 3 ، مهر 1395، صفحه 49-74
چکیده
در ادیان توحیدی، تفسیر اصول و عقاید آن شریعت (به ویژه مسئله توحید) از لحاظ عقلی از دغدغه های اصلی پیروان ادیان است. در این میان، گروهی به تحمیل و تطبیق اندیشه های خود به باورهای دینی اقدام کرده (و گروهی نیز متهم اند) و این امر اختلافی ریشه دار در بین دانشمندان دینی پدید آورده است. یکی از مسائل بحث انگیز در گزاره های دینی، مباحث توحیدی ...
بیشتر
در ادیان توحیدی، تفسیر اصول و عقاید آن شریعت (به ویژه مسئله توحید) از لحاظ عقلی از دغدغه های اصلی پیروان ادیان است. در این میان، گروهی به تحمیل و تطبیق اندیشه های خود به باورهای دینی اقدام کرده (و گروهی نیز متهم اند) و این امر اختلافی ریشه دار در بین دانشمندان دینی پدید آورده است. یکی از مسائل بحث انگیز در گزاره های دینی، مباحث توحیدی تبیین شده از سوی برخی دانشمندان (مانند فقها و متکلمان و ...) و تبیین توحیدی ارائه شده در عرفان نظری (و اسلامی) با نام وحدت وجود (یا وحدت شخصی وجود) است. با بررسی هایی انجام شده -گرچه در مورد مساله وحدت وجود مقالات و کتبی علمی به رشته تحریر در آمده اما - در خصوص این مساله(نسبت وحدت وجود با روایات و آیات وحیانی ) مطالبی به صورت جسته و گریخته مطرح شده اما در قالب وشکل پژوهشی آکادمیک چنین کاری صورت نگرفته است از این رو هدف اصلی نویسنده در این مقال آن است که با شیوه تحلیل عقلی و تامل در منابع نقلی و بیان آیات و روایات (متناسب با عناوین عرفانی در مقامات و عوالم مختلف) به بررسی و تطبیق این آیات و روایات (و نیز ادعیه) با مسائل عرفانی پرداخته و بر عدم تهافت (ادعایی از سوی برخی مخالفان) میان مسائل عرفانی و شریعت تأکید نماید.
بهاره مظاهری طهرانی؛ عباس مصلایی پور؛ فرزانه روحانی مشهدی
دوره 16، شماره 3 ، مهر 1395، صفحه 75-100
چکیده
خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن کریم به انواع مختلفی از پدیده‌های طبیعی اشاره کرده و به طور صریح یا غیرصریح برخی از ویژگی‌های آنها را توصیف می‌نماید. این امر لزوم اهتمام ویژه به روش تفسیر علمی و تبیین و تنقیح مبانی آن را نشان می‌دهد. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که برای ارائه هرگونه استنباط علمی صحیح از آیات قرآن می‌بایست ...
بیشتر
خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن کریم به انواع مختلفی از پدیده‌های طبیعی اشاره کرده و به طور صریح یا غیرصریح برخی از ویژگی‌های آنها را توصیف می‌نماید. این امر لزوم اهتمام ویژه به روش تفسیر علمی و تبیین و تنقیح مبانی آن را نشان می‌دهد. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که برای ارائه هرگونه استنباط علمی صحیح از آیات قرآن می‌بایست مبانی کلامی خاصی را مد نظر قرار داد. البته این مبانی کلامی تنها مختص به تفسیر علمی نیستند و در سایر روشهای تفسیری نیز موضوعیت دارند، ولی نسبت دادن آنها به تفسیر علمی به دلیل نقش اساسی و تعیین کنندهای است که در این روش تفسیری دارند، به گونه ای که کاربست یا خدشه در آنها به صورت نظری در اعتبار تفسیر علمی یا به صورت عملی در نحوه تفسیر علمی و مصادیق آن اثرگذار است. این پژوهش نشان می‌دهد که مهمترین مبانی کلامی دخیل در تفسیر علمی عبارتند از: ترکیبی و چندساحتی بودن زبان قرآن؛ واقعنمایی و عدم راهیابی باطل به قرآن؛ جاودانگی و فراعصری بودن قرآن؛ چندمعنایی و چندلایه بودن معانی قرآن؛ حکیمانه بودن کلام، افعال، اوامر و نواهی الهی؛ ضرورت وجود اسباب در اداره و انجام امور توسط خداوند.
عظیم حمزئیان؛ طوبی رشیدی نسب
دوره 16، شماره 3 ، مهر 1395، صفحه 101-122
چکیده
تعالی و حضور به عنوان دو بُعد تشخص خداوند، همواره از مهمترین مباحث وجودشناسی الهیاتی، محسوب شدهاند. در گرایشهای مختلف فکری و عقیدتی در دین اسلام نیز این مسئله، همواره مورد بحث و اختلاف نظر قرار گرفته است. بیشتر این بحثها، از آیات قرآنی نشأت گرفته، چرا که در قرآن از خداوند، با این دو بُعد، یاد شده است. متصوفه نیز در عرفان نظری، در ...
بیشتر
تعالی و حضور به عنوان دو بُعد تشخص خداوند، همواره از مهمترین مباحث وجودشناسی الهیاتی، محسوب شدهاند. در گرایشهای مختلف فکری و عقیدتی در دین اسلام نیز این مسئله، همواره مورد بحث و اختلاف نظر قرار گرفته است. بیشتر این بحثها، از آیات قرآنی نشأت گرفته، چرا که در قرآن از خداوند، با این دو بُعد، یاد شده است. متصوفه نیز در عرفان نظری، در بحث وجودشناسی، به این مسئله پرداختهاند. در این میان، مولوی که از بزرگترین عرفای تاریخ اسلام محسوب میشود، در مثنوی خویش که در آن مبانی فکری خود را بیان داشته، به هر دوی این ابعاد وجودی خداوند پرداخته است و خود قائل به تعالی حق در عین حضور حضرتش در این جهان است. این پژوهش بر آن است تا ضمن مفهومشناسی تعالی و حضور، این مفاهیم را در مثنوی بررسی نماید و سپس با تبیین و تحلیل چگونگی جمع بین تعالی و حضور خداوند در عرفان مولوی، به نگرش وی در باب این موضوع، دست یابد.
اسماعیل علی‌خانی
دوره 16، شماره 3 ، مهر 1395، صفحه 123-144
چکیده
سعادت و کمال در ادیان ابراهیمی، تقرب به خدای متعال است. این تقرب را میتوان از ابعاد گوناگون, نظیر جایگاه آن در دین, تأثیر آن در زندگی دنیوی و اخروی, راههای تقرب به خدا و ... مورد بررسی قرار داد. اما یکی از موضوعات مهم، مبانی و زیرساخت‌های این قرب است. در اسلام و مسیحیت، قرب به خدا مبتنی بر یکسری مبانی الهیاتی و انسان‌شناختی است. این دو ...
بیشتر
سعادت و کمال در ادیان ابراهیمی، تقرب به خدای متعال است. این تقرب را میتوان از ابعاد گوناگون, نظیر جایگاه آن در دین, تأثیر آن در زندگی دنیوی و اخروی, راههای تقرب به خدا و ... مورد بررسی قرار داد. اما یکی از موضوعات مهم، مبانی و زیرساخت‌های این قرب است. در اسلام و مسیحیت، قرب به خدا مبتنی بر یکسری مبانی الهیاتی و انسان‌شناختی است. این دو دین در برخی از مبانی انسان‌شناختی قرب به خدا، نظیر انسان طرف عهد با خدا، انسان در مسیر شدن، انسان طالب کمال مطلق بودن و خلیفة خدا و مسیح بودن انسان مشترک هستند. هرچند، با توجه به تفاوت بنیادین الهیات و انسانشناسی اسلام و مسیحیتِ مبتنی بر نوشتههای پولس، برخی از مبانی تقرب به خداوند نیز در این دو سنت متفاوت و مختص به یک دین است. در اسلام این مبانی اختصاصی عبارتند از: حامل امانت الهی بودن انسان، پاکسرشتی انسان و توانایی او برای نیل به کمال. و در مسیحیت عبارتند از: آلودهسرشتی انسان و ناتوانی او برای نجات و قرب, جز با فیض خدا و فدیة مسیح.
محمدحسین فاریاب
دوره 16، شماره 3 ، مهر 1395، صفحه 145-162
چکیده
مسئلۀ لزوم افضلیت امام از قدیمیترین مسائل کلامی در باب امامت است که همواره مورد بحث و نظر بوده است. معمولاً دیدگاههای اهل سنت و شیعه در خصوص این مسئله، دو دیدگاه متفاوت و دور از هم تلقی میشود. بهدینسان که شیعه از طرفداران بیچون و چرای نظریۀ لزوم افضلیت امام معرفی شده و اهل سنت نیز کسانی قلمداد میشوند که مقبولیت مردمی را مانعی ...
بیشتر
مسئلۀ لزوم افضلیت امام از قدیمیترین مسائل کلامی در باب امامت است که همواره مورد بحث و نظر بوده است. معمولاً دیدگاههای اهل سنت و شیعه در خصوص این مسئله، دو دیدگاه متفاوت و دور از هم تلقی میشود. بهدینسان که شیعه از طرفداران بیچون و چرای نظریۀ لزوم افضلیت امام معرفی شده و اهل سنت نیز کسانی قلمداد میشوند که مقبولیت مردمی را مانعی برای پذیرش نظریۀ لزوم افضلیت امام دانستهاند. نویسنده در این نوشتار با نگاهی به مهمترین دیدگاههای فرقههای اسلامی، میکوشد تا ضمن معرفی نظریۀ صحیح مکتب تشیع، افزون بر مستدلساختن آن، به نقش مقبولیت مردمی در مسئلۀ لزوم افضلیت امام بپردازد. بر اساس مهمترین یافته‌های این تحقیق، اگرچه مقبولیت مردمی، مانعی از پذیرش نظریۀ لزوم افضلیت امام نیست، نمیتوان برخی مراتب عدم مقبولیت مردمی را در صرفنظر کردن از امامت گزینۀ افضل بیتاثیر دانست.