تأملی بر آیات به ظاهر نافی عصمت انبیا و بررسی رویکرد تفسیری عارفان و متکلمان در رفع چالش پیرامون آن

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دکترا الهیات علوم قرآن و حدیث، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی

2 عضو هیئت علمی دانشکده الهیات،دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج (نویسندة مسئول

چکیده

برخی از آیات قرآن کریم به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم نسبت خطا یا گناه به انبیای الهی
می‌دهد. با توجه به پیش زمینه‌های فکری، تبیین و تفسیر این دسته از آیات و تطبیق آنها با آموزة عصمت متفاوت است. مقالة حاضر با مطالعة موردی آیات 76 تا 78 انعام، درنگی بر تحلیل عارفان و متکلمان بر این آیات دارد. مقاله بر این فرضیه استوار است که تعریف متفاوت نبوت و عصمت در اندیشة عارف و متکلم، و مجهز بودن عارفان به ابزار کشف و شهود تفسیر متفاوتی به دنبال خواهد داشت. نتایج، گویای آن است که تفسیرهای عرفانی با رویکرد خاص خود که مبتنی بر هستی‌شناسی و ابزار معرفتی آنهاست، معنا و معارف بلند را پشتوانة الفاظ قرار داده و ظاهر آیات را منافی عصمت نمی‌دانند. از منظر ایشان این آیات، استعاره‌ای از تکامل سلوکی انبیا علیهم السلام است. ستاره و ماه و خورشید واسطه‌هایی بودند که در سلوک معرفتی ابراهیم علیه السلام گام به گام حذف شدند و این طریق در انسانی تحقق می یابد که خودش از میان برخاسته و معبود را به تماشا نشسته است. از سویی متکلمان برآنند که ظاهر قرآن حجت است و می‌توان از خود آیات قرآن و ارجاع آیات متشابه به آیات محکم مقصود قرآن را دریافت و عدول از مفاد ظاهری قرآن و روی آوری به تأویل، زمانی مجاز است که مبتنی بر حجتی معتبر باشد. بر باور ایشان ابهامات موجود در داستان انبیا، تفسیر به ترک اولی یا از باب تعلیم به دیگران تفسیر می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Investigation of the Verses that Apparently Contradict Prophets’ Infallibility and the Interpretive Approach of Mystics and Scholastic Theologians to Face this Challenge

نویسندگان [English]

  • shahla alerasol 1
  • susan alerasol 2
1 Ph.D. in Theology of Quran and Hadith Sciences, Science and Research Unit of Islamic Azad University
2 Member of the Faculty of Theology, Islamic Azad University, Karaj branch (corresponding author
چکیده [English]

Some verses in the Holy Quran, either directly or indirectly, attribute errors or sins to Allah’s prophets. Based on their intellectual background, interpreters may come up with different explanations and interpretations of such verses in their efforts to make them consistent with the idea of Ismah (i.e., infallibility). The present study aimed to take a look at the interpretation of mystics and scholastic theologians by examining verses 76 to 78 in Al-An'am chapter. The study hypothesized that the definition of the concepts of prophetic mission and infallibility would differ among scholastic theologians and mystics who are equipped with intuitive tools. The results show that mystics, based on their specific ontology and epistemology, use the grand meaning and knowledge of the words to indicate that the apparent meaning of the verses should not contradict infallibility. From the mystics’ point of view, these verses are a metaphor for the prophets’ spiritual wayfaring. The stars, the moon, and the sun as mediators were removed gradually from Abraham’s (peace be upon him) path leading the removal of his self in front of the supreme Deity. On the other hand, theologians are of the opinion that the appearance of the Qur'an is proof, and one can reveal the purpose by sticking to the meaning of the Qur'an by referring the metaphorical verses to the unambiguous ones. Adopting interpretation is permitted in cases where there is valid evidence. According to theologians, the ambiguities in the story of the prophets are interpreted as abandoning the primary or as instructing others.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mystical and scholastic theological interpretations
  • Infallibility
  • Prophets
  • Perfect human
  • Intuition

مراجع

ابن‌طاووس، علی بن موسی، سعد السعود للنفوس منضود من کتب وقف علی بن موسی بن طاووس،  قم، دارالذخائر، بی­تا.
ابن‌ترکه، صائن الدین، شرح گلشن راز (ابن ترکه)، تصحیح کاظم دزفولیان، تهران، نشر آفرینش، 1375.
ابن عربی، محمد بن علی، الفتوحات المکیه، بیروت، دارالمصادر، بی­تا.
ابن‌عربی، محمدبن علی، دامگه راه و رهزن‌های سلوک، ترجمه و شرح از سعید رحیمیان، تهران، نشر نگاه معاصر، 1393.
آتش، سلیمان، مکتب تفسیر اشاری، ترجمة توفیق سبحانی، تهران، مرکز نشردانشگاهی،1381.
آملی، سیدحیدر، جلوة دلدار، ترجمة جامع الاسرار و منبع الانوار، ترجمة یوسف ابراهیمیان آملی، تهران، رسانش،1381.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ترجمة عبدالعلی نور احراری، ج7، تربت جام: شیخ الاسلام احمد جام، 1389.
بقلی شیرازی، روزبهان ابن ابی نصر، مشرب الارواح، ترجمه و شرح قاسم میرآخوری، تهران،  آزاد مهر، 1389.
بیدختی گنابادی، سلطان محمد، بیان ­السعادة فی مقامات العبادة، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بی­تا.
پورجوادی، نصرالله، رویت ماه در آسمان، تهران، مرکز نشر دانشگاهی،1375.
ترمذی، محمد بن علی، ختم الاولیاء، بیروت، المطعبـة الکاثولیکیـة، 1422ق.
حکمت، نصرالله، متافیزیک خیال در گلشن راز شبستری، تهران، مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن»، 1389.
حلی، حسن بن یوسف، الباب الحادی عشر، شرح فاضل مقداد، ترجمة محسن صدر رضوانی، قم، رضوانی،1380.
خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسة نشر آثار امام خمینی،1381.
خمینی، روح الله، مصباح الهدایـة الی الخلافـة و الولایـة، ترجمه حسین مستوفی، تهران، مؤسسة نشر آثار امام خمینی، 1389.
خمینی، روح الله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و تعلیقات علی مصباح الأنس، تهران، مؤسسة نشر آثار امام خمینی، 1392.
رازی، نجم الدین، مرموزات اسدی در مزمورات داودی، تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن، 1381.
راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ قرآن، بیروت، دارالقلم، بی­تا.
سلمى، ابوعبدالرحمن‏، حقائق التفسیر، ترجمه و شرح قاسم میرآخوری، تهران، انتشارات فهرست،  1392.
صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم‏، مفاتیح الغیب، ترجمه و تعلیق محمد خواجوی، تهران، نشر مولی،1393.
صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم‏، تفسیر القرآن الکریم(صدرا). مصحح محمد خواجوی، قم،  بیدار، بی­تا.
طباطبایى، محمدحسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن‏، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏،1390ق.
طوسی، محمد بن حسن، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، نجف، منتدی النشر، 1399ق.
علم الهدی، شریف مرتضی، تنزیه الانبیاء، بیروت، دارالأضواء، 1989.
علم الهدی، شریف مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، تحقیق سید احمد حسینی و مهدی رجایی، قم، دارالقرآن الکریم، 1405 ق.
غزالی، ابوحامد محمد، ترجمة احیاء علوم الدین، ترجمة حسین خدیو جم، تهران، نشر علمی فرهنگی،1386.
فخر رازى، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی­تا.
فیاض لاهیجی، عبدالرزاق، گوهر مراد، تهران، نشر سایه، 1383.
قشیرى، عبدالکریم بن هوازن‏، لطائف الاشارات، محقق ابراهیم بسیونی. قاهره، الهیئـة المصریـة العامـة للکتاب،‏2000.
قیصری، داود، شرح فصوص الحکم (القیصری)، مصحح سید جلال الدین آشتیانی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،1375.
کاشانی، کمال الدین عبدالرزاق، تأویلات عبدالرزاق کاشانی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1422 ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، قم، قائم آل محمد،1393.
مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار الجامعـة لدُرر أخبار الأئمـة الأطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی،1440ق.
مفید، محمدبن نعمان، تصحیح الاعتقاد، مصنفات شیخ مفید، قم، المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید،1371.
میبدی، رشیدالدین، کشف الاسرار و عده الابرار، تهران، امیرکبیر، 1371.
هاوتینگ، جرالد، رهیافت­هایی به قرآن، ویرایش مهرداد عباسی، تهران، حکمت،1393.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار