نقد و بررسی دیدگاه ابوالحسن عامری پیرامون جبر و اختیار

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی و استاد فلسفه دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران (نویسندة مسئول)

چکیده

مسئله جبر و اختیار از مباحث دراز دامن و مهمی ‌است که از دیرباز اذهان انسان‌ها را به خود معطوف کرده‌است و اندیشمندان در ادیان و مکاتب مختلف در برابر این مسئلة حیاتی مواضعی اتخاذ کرده‌اند. مسئلة اصلی این مقاله آن است که عامری پیرامون این مسئله چه دیدگاهی اتخاذ کرده‌است؟ فرضیه این مقاله آن است که عامری از نظریة جبر یا اختیار مطلق دفاع نمی‌کند، بلکه راه بینابین آن را برمی‌گزیند. اهم یافته‌های این مقاله عبارت‌اند از : او برای پاسخ به این مسئلة پژوهشی ابتدا تحریر محل نزاع می‌کند و برای تحریر محل نزاع
ابتدا میان دو حیثیت شیء به اعتبار ذاتش و به اعتبار غیراش تمایز قائل می‌شود و بیان اقسام افعال ـ طبیعی، قهری، فکری و شوقی ـ فرق می‌نهد و بر این باور است که دو قسم فعل طبیعی و قهری با جبر ارتباط دارند و افعال فکری و شوقی با اختیار مرتبط هستند و یادآور می‌شود که قوة فعاله قوه‌ای است که فعل از آن صادر می‌شود و قوة منفعله قوه‌ای است که فعل در آن تثبیت می‌شود به جبر و اختیار مربوط هستند و در بحث مواد ثلاث تنها واجب بالاضافه و امکان به بحث جبر و اختیار مرتبط هستند. او از نظریة خلق افعال دفاع می‌کند و دلایلی برای ابطال جبر و تفویض بیان می‌کند و پس‌از ابطال این دو نظریه یادآور می‌شود که نظریه‌ای که حد وسط میان این دو نظریة صواب است، او برای اثبات راه مسئله راه میانه از حکمت الهی بهره می‌گیرد. البته ما تأملاتی با عنوان ارزیابی نظریة عامری در بارة جبر و اختیار مطرح کردیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critical Appraisal of Abolhasan Ameri's Views on Predestination and Free Will

نویسنده [English]

  • Einollah Khademi
Member of the academic staff and professor of philosophy at Tehran's Shahid Rajaee Tarbiat University (corresponding author)
چکیده [English]

The problem of predestination and free will is one of the long-lasting and important topics which has preoccupied people's minds, and made scholars of different religions and doctorines to adopt a position toward it. The focus of the present paper is on Ameri’s perspective on this important issue. It is hypothesized that Ameri supports neither predestination nor absolute free will. He rather takes a mddile position. The main findings of this research are: to provide an answer to this research problem, Ameri first identify the point of conflict through distinguishing between the two aspects of an object, its intrinsic aspect and its non-intrinsic aspect, and between the types of actions- natural, forced, and intellectual. He believes that the two types of natural and forced actions are related to determinism, and the intellectual and desired actions are related to free wll. He further believes that it is the active power from which actions are issued, and the passive power is the power in which action are established. They are related to predestination and free will, and in the discussion of the three elements, only necessary by other than itself and possibility are related to the discussion of predestination and free will. He defends the theory of the creation of actions and provides reasons to refute predestination and delegation, and after refuting these two theories, he adopts the theory which takes the middle ground between these two theories. To prove the validity of this theory, he benefits from divine wisdom. In our evaluation of Ameri's theory we have made some reflections on predestination and free will.

کلیدواژه‌ها [English]

  • predestination
  • free will
  • Abolhassan Ameri three-part material
  • actions
  • delgation

مراجع

ایجی، قاضی عضدالدین، شرح المواقف، منثورات الشریف الرضی، ۱۳۲۵ ق، ۱۹۰۷.
تفتازانی، مسعودبن عمر ابن شافع عبدالله، شرح المقاصد، تحقیق و تعلیق عبدالرحمن عمیره، الدار، ۱۴۰۹ق، ۱۹۸۹.
جعفری، محمدتقی، جبر و اختیار، قم، مرکز انتشارات دارالتبلیغ اسلامی، بی‌تا.
جوینی، امام‌الحرمین، الارشاد الی قواطع الادله فی اصول الاعتقاد، ضبط و تحقیق احمد ابراهیم السابع، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، ۱۴۳۰ق، 2009 .
حکمت، نصرالله، زندگی و آثار ابوالحسن عامری نیشابوری، تهران، نشر علمی، ۱۳۹۰ .
خمینی، روح‌الله، طلب و اراده، ترجمه و شرح سید احمد فهری، تهران، مرکز انتشارات علمی ‌و فرهنگی، ۱۳۶۳.
خواجه نصیر، تلخیص محصل المعروف النقدالمحصل، چ2، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۵ق، ۱۹۸۵.
سبحانی، جعفر، جبر و اختیار، نگارش علی ربانی گلپایگانی، قم، مؤسسة تحقیقاتی عبدالشهداء،  ۱۳۶۸.
سیدخندانی، لیلا، « رابطه قضا و قدر و علم پیشین الهی و جبر و اختیار از دیدگاه صدرالمتألهین»، تأملات فلسفی، سال اول، شمارة ۲، تابستان ۱۳۸۸.
شیخ صدوق، التوحید، تصحیح و تعلیق سید هاشم حسینی طهرانی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۳۰ق.
عبدالسائر، حسینی علی، «بازشناسی هویت یک رسالة کلامی ‌انقاذ البشر من الجبر و القدر»، ترجمة حمید علایی نظری، آینة پژوهش، شمارة ۹، مهر و آبان ۱۴۰۰.
عامری، ابوالحسن، رسائل ابوالحسن عامری، با مقدمه و تصحیح سحبان خلیفات، انقاذ البشر من الجبر و القدر، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1375 .
عامری، ابوالحسن، رسائل ابوالحسن عامری، با مقدمه و تصحیح سحبان خلیفات، التقریر لاوجه التقدیر، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1375.
علامه حلی، کشف المراد فیء شرح تجرید الاعتقاد، قم، انتشارات ایران،  بی‌تا.
علم الهدی، شریف مرتضی، الذخیره فی علم الکلام، تحقیق سید احمد حسینی، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۳۱ ق.  
علوی، فخرالسادات؛ یوسف شاقولی، « سازگاری جبر و اختیار نزد سازگارگرایان جدید غرب و ملاصدرا»، الهیات تطبیقی، شمارة ۱۱،  بهار و تابستان ۱۳۹۳.
فخررازی، المطالب العالیه من العلم الالهی، تحقیق الدکتور احمد حجازی السقا، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷ ق، ۱۹۸۷.
فرقانی، محمدکاظم، جبر و اختیار از نظر متکلمین اسلامی، پایان‌نامة دانشگاه امام صادق، استاد راهنما سعادت مصطفوی سید حسن.
فرقانی، محمدکاظم، «سازگاری اختیار انسان با توحید افعالی در پرتو مبانی عرفانی ملاصدرا»، تهران، انجمن علمی‌عرفان اسلامی‌ایران، بهار و تابستان ۱۳۹۴.
میرداماد، «رسالة جبر و اختیار»، مصحح رضا برنج‌کار، کیهان اندیشه، شمارة  ۶۵، ۱۳۷۵.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار