بررسی تحلیلی ماهیت عواطف از دیدگاه حکمت متعالیه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته‌ی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، گروه الهیات، دانشکده‌ی علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

2 گروه الهیات، دانشکده‌ی علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

چکیده

عواطف یکی از مهم‌ترین ساحت‌های شخصیت انسانی محسوب می‌شود. ما در این پژوهش با روش تحلیلی به بررسی ماهیت عواطف از دیدگاه حکمت متعالیه پرداخته و به این نتیجه رسیدیم که عواطف از یکسو ماهیت شناختی دارند و مبتنی بر لذت و الم و ادراکِ امر منافر و موافق طبع تعریف می‌شوند و ازدیگرسو، از قوای تحریکیِ زیرمجموعه­ی قوه­ی شوقیه، یعنی شهوت و غضب تأثیر می‌پذیرند و ماهیت تحریکی دارند. تجمیع دو رکن ادراکی و تحریکیِ عواطف، بر عهده­ی عقل عملی است که به­واسطه­ی قوه­ی وهم انجام می‌شود. خیال با خوانش ملاصدرا یک قوه­ی فعال در ایجاد صور و ادراکات است و در شکل­گیری، تثبیت، تقویت و یا تضعیف عواطف نقش کلیدی بر عهده دارد. اگر خیال را یک ساحت نفسانی بدانیم، در این صورت، قوه­ی واهمه غیر از ساحت خیال نیست و مبتنی بر مرتبه­ی نفس انسانی است. قوه­ی واهمه در همان درجه تجلی پیدا می‌کند و واهمه‌ای خیالی و یا عقلی می‌گردد و متناسب با مرتبه­ی وجودی‌اش، عاطفه‌ها را می‌سازد، پرورش می‌دهد و مدیریت می‌کند. ازاین­رو تربیت هر کدام از این قوای زیرمجموعه­ی عقل عملی، می‌تواند عواطفی متناسب با این وضعیت را برای فرد ایجاد کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analytical Investigation of the Nature of Affections from the Perspective of Transcendent Philosophy

نویسندگان [English]

  • Masoud Zeinolabedin 1
  • abdollah salavati 2
1 PhD Graduate of Islamic Philosophy and Theology, Shahid Rajaee Teacher Training University of Tehran, Tehran, Iran
2 Department of Islamic Philosophy and Theology, Shahid Rajaee Teacher Training University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Affections are considered one of the most significant dimensions of human personality. In this research, we have analytically examined the nature of affections from the perspective of Transcendent Philosophy (Hikmat-e Muta‘aliyah) and concluded that affections, on the one hand, possess a cognitive nature, defined based on pleasure and pain and the cognition of what aligns or conflicts with one’s disposition. On the other hand, they are influenced by the motivating faculties subordinate to the appetitive faculty, namely desire and anger, thus possessing a motivational nature. The integration of the two components of affection—cognitive and motivational—is undertaken by practical reason, which operates through the faculty of estimation (Wahm). According to Mulla Sadra’s interpretation, imagination (Khayal) is an active faculty in generating forms and cognitions and plays a key role in forming, stabilizing, reinforcing, or weakening affections. If we consider imagination as a psychic dimension, then the faculty of estimation is not distinct from the domain of imagination and depends on the level of the human soul. The faculty of estimation manifests at that same level, becoming either an imaginative or rational estimation, and, following its existential rank, it constructs, nurtures, and manages affections. Therefore, cultivating each of these faculties subordinate to practical reason can generate affections corresponding to that state for the individual.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Affections
  • practical reason
  • Mulla Sadra
  • faculty of imagination
  • emotion
ابن­سینا، حسین‌بن‌عبدالله. (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات. مقدمه و تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ دوم.
ابن­سینا، حسین­ بن عبدالله. (1381). الاشارات و التنبیهات. تحقیق مجتبی زارعی. قم: بوستان کتاب قم (مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی).
ابن­سینا، حسین­ بن عبدالله. (1405 ق). الشفاء. ج 1 و 2. تحقیق سعید زاید و تصحیح مدکور ابراهیم بیومی. قم: نشر کتابخانه­ی عمومی آیت­الله مرعشی نجفی.
ابن­سینا، حسین‌بن‌عبدالله. (1386). احوال النفس. تحقیق احمد فؤاد اهوانی. پاریس: انتشارات دار بیبلیون.
جوادی‌آملی، عبدالله. (1400). رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه). ج 33. قم: مرکز نشر اسراء. چاپ اول.
زین‌العابدین، مسعود و منصوری، امیرحسین و پوشیان، عارفه و خادمی، عین‌اله. (1399). «بیماری کووید 19(کرونا) به­مثابه­ی شر ادراکی و مواجهه با آن براساس باور به خدا». مجله­ی علمی پژوهش‌های فلسفی دانشگاه تبریز. 14 ( 31): 169-194.
سانتراک، جان. (1388). زمینه­ی روان‌شناسی. ج 2. ترجمه­ی مهرداد فیروزبخت. تهران: نشر رسا.
طوسی، نصیرالدین محمد. (1403 ق). شرح الاشارات و التنبیهات (مع المحاکمات). ج 2. قم: دفتر نشر کتاب. چاپ اول.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1393). شرح جلد هشتم الاسفار الاربعة (کتاب نفس-جزء اول). ج 8. جزء اول. قم: انتشارات مؤسسه­ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). چاپ دوم.
ملاصدرا. (بی­تا). المبدأ و المعاد. بی‌جا: بی‌نا. (با استفاده از نسخه­ی 2 نرم‌افزار حکمت اسلامی).
ملاصدرا. (1341). رساله­ی عرشیه. تصحیح و ترجمه­ی غلامحسین آهنی. اصفهان: دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.
ملاصدرا. (1363). مفاتیح الغیب. تهران: نشر مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی. انجمن حکمت و فلسفه­ی ایران.
ملاصدرا. (1366). تفسیر القرآن الکریم. ج 1 و 6 و 7. تصحیح محمد خواجوی. قم: انتشارات بیدار.
ملاصدرا. (1397). الحکمة المتعالیة فی الأسفار الاربعة. ج 1. تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ دوم.
ملاصدرا. (1380). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. ج 7. تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ اول.
ملاصدرا. (1382). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. ج 9. تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ اول.
ملاصدرا. (1383). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. ج 3 و 4. تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ اول.
ملاصدرا. (1398). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. ج 8. تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا. چاپ دوم.
ملکیان، مصطفی. (1397). زمین از دریچه­ی آسمان. تهران: انتشارات سروش مولانا. چاپ اول.
ملکیان، مصطفی. (1400). عمر دوباره. تهران: نشر شور. چاپ سوم.
میرشمسی، زینب‌السادات. (1392). «عواطف به چه معنا شناختی هستند؟». پژوهش‌های فلسفی­کلامی. 14 (3 و 4، پیاپی 55 و 56): 224-205.
میرهادی رنانی، سیدمهدی. (1398). «نسبت خیال با عواطف در فلسفه­ی ملاصدرا». دوفصلنامه­ی حکمت معاصر. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 10 (2، پیاپی 29): 241-258.