رابطه‌ی ادراکات با خُلقیات از منظر صدرا

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام (پردیس خواهران)، تهران، ایران.

2 گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، پردیس خواهران، تهران، ایران.

چکیده

ادراکات و خُلقیات دو وجهِ شخصیت انسان‌ هستند که از دیرباز بررسی نحوه‌ی ارتباطشان مورد توجه حکما بوده است. موضوع این پژوهش چگونگی ارتباط متقابل این دو از منظر صدرا است. صورت جوهری دانستن خُلقیات و وجودی شمردن ادراکات و اتحادش با نفس، از منظر صدرا، نشان می‌دهد که خُلقیات و ادراکات، ضمن تأثیرگذاری در حرکت جوهری اشتدادی نفس، در یکدیگر نیز اثرگذار هستند. دستاورد این تحقیق بیانگر تأثر متقابل میان آن‌ها است: اول، از وجه تأثیری که خُلقیات در قوای ادراکی می‌گذارند که مرتبه‌ی وجودی و صورت جوهری نفس به قوای ادراکی جهت می‌دهد و ظرفیتش را برای توجه به مادیات صرف یا عالم غیب مشخص می‌کند. دوم، از وجه تأثیری که قوای ادراکی در خُلقیات می‌گذارند که داده‌های حسی و خیالی، وهمی و عقلی، اگر در مسیر خاصی تکرار شوند، می‌توانند وضعیت نفس را در جهت آن مسیر تثبیت کنند و صورت خُلقی متناسب با آن داده‌ها را برای نفس شکل دهد. ارزیابی دیدگاه وی در قیاس با پیشینیان، با روش توصیفی و تحلیلی، ارتباط خُلقیات با ادراکات را در استکمال جوهریت نفس نشان می‌دهد که، به‌دلیل قائل شدن به تجرد مثالی، تأثرات این دو پس از مرگ نیز همراه انسان است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Relationship Between Perceptions and Dispositions from Mulla Sadra's Perspective

نویسندگان [English]

  • zahra saeed tehrani 1
  • Fateme Soleimani Darrehbaghi 2
1 . Student of Islamic Philosophy and Theology, Department of Islamic Philosophy and Theology Imam Sadiq University, Women’s Campus, Tehran, Iran.
2 Department of Islamic Philosophy and Theolog, Imam Sadiq University, Women’s Campus, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Perceptions and dispositions are two aspects of human personality that philosophers have long studied for their interrelationship. This research explores how these aspects interact from Mulla Sadra's perspective. According to Sadra, dispositions are substantial, while perceptions are existential, and their union with the soul demonstrates that they not only influence the substantial motion of the intensifying soul but also affect each other. The findings of this study highlight a mutual influence: first, dispositions impact perceptual faculties, where the existential rank and substantial form of the soul guide the perceptual faculties and determine their capacity to focus on purely material matters or the realm of the unseen. Second, perceptual faculties influence dispositions, as repeated sensory, imaginative, illusory, and intellectual data can stabilize the soul’s state in a particular direction, forming a corresponding moral disposition. By analyzing Sadra’s perspective in comparison to his predecessors using descriptive and analytical methods, it becomes clear that the relationship between dispositions and perceptions contributes to the substantial perfection of the soul. Due to Sadra’s belief in imaginal immateriality, these influences persist with the human being after death.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Perceptions
  • Dispositions
  • Perceptual Faculties
  • Substantial Form
  • Mulla Sadra
ابن‌سینا (۱۳۶۳). المبدأ و المعاد. تهران: مؤسسه‌ی مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، دانشگاه مک‌گیل.
ابن‌سینا (1371). المباحثات. قم: بیدار.
ابن‌سینا (۱۳۷۵). النفس من کتاب الشفاء (تحقیق علامه حسن‌زاده آملی). قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
ابن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سینا (1379). النجاة من الغرق فى بحر الضلالات. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سینا (۱۴۰۴). التعلیقات، قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
ارسطو (138۵). اخلاق نیکوماخوس. ترجمه‌ی محمدحسن لطفی. تهران: طرح‌نو.
افشون، غلامرضا و افشار کرمانی، عزیزاللّه (1397). تأثیر عقل نظری بر عقل عملی در صدور رفتارهای اخلاقی از منظر صدرا. پژوهش‌های معرفت‌شناختی، ۱۵(7-۲۴).
افلاطون (۱۳۶۶). دوره‌ی آثار افلاطون. ترجمه‌ی محمدحسن لطفی، رضا کاویانی. تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
پیش‌بین، اعظم سادات، جوارشکیان، عباس و حسینی شاهرودی، سیدمرتضی (۱۴۰۰). نقش علم در تکامل نفس از منظر صدرا. حکمت اسلامی، 8(2)، 191-210.
ترابی، نفیسه و جوادی، محسن (139۴). چیستی وهم، نسبت آن با عقل و نقش آن در اخلاق و عرفان نزد صدرا. حکمت صدرایی، 3(2)، ۵۵-72.
جوادپور، غلامحسین و جوادی، محسن (1393). چیستی فضائل عقلانی و نسبت‌سنجی آن‌ها با فضائل اخلاقی. فصلنامه‌ی علمی-پژوهشی پژوهش‌نامه‌ی اخلاق، 7(23)، 97-118.
زمانی، مهدی (1۴01). نقش توجه در تحقق ادراک حسی از منظر حکمت متعالیه‌ی صدرا. نشریه‌ی علمی آیینه‌ی معرفت، ۲۲(۴)، 1-2۶.
سعادتی خمسه، اسماعیل (۱۳۹۴). نسبت نظر و عمل با ملکات اخلاقی و تبدل ذاتی انسان در حکمت متعالیه. خردنامه‌ی صدرا، 20(3)، 17-30.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (13۵۴). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه‌ی ایران.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (13۶0). الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة. چاپ دوم. مشهد: المرکز الجامعى للنشر.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (۱۳۶۳). مفاتیح الغیب. تهران: مؤسسه‌ی تحقیقات فرهنگى.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (۱۳۶۶الف). تفسیر القرآن الکریم. قم: بیدار.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (۱۳۶۶ب). شرح أصول الکافی. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی. مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (13۶8). الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة. قم: مکتبه مصطفوی.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (137۵). مجموعه‌ی رسائل فلسفى صدرالمتالهین. تهران: حکمت.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1381). کسر الاصنام الجاهلیة. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
فارابی (13۶۴). فصول منتزعة. تهران: مکتبة‌الزهراء.