نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه علم مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

2 عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

چکیده

در فلسفه اسلامی، شاخه­ای مستقل با عنوان فلسفه علم وجود ندارد، اما این سنت فلسفی الگوهایی برای علم­شناسی ارائه کرده است. بر اساس الگوی علم­شناسی منطقی ظرف تحقق «علوم» نیز مانند «ادراک» ذهن است زیرا هر دو یک حقیقت هستند، با این تفاوت که «ادراک» از حیث تحلیل درونی مطلق فرض شده­است، ولی در علوم به اجزاء آن به عنوان مفاهیم و قضایا ابتنای آنها بر مبادی تصوری و تصدیقی نظر می­شود. در این تحلیل «علم» خواه به صورت بسیط یا مرکب امری ذهنی و «وابسته به شخصِ عالم» است. اما متفکران مسلمان طی چند دهه اخیر با «هویتی شناختی» مواجه هستند که آن را نیز «علم» می­گویند. در اصطلاح اخیر، «علم» هویتی است غیروابسته به عالِمی خاص و اصطلاحاً بین­الاذهانی است، چنین نگاهی در میان متفکران مسلمان مسبوق به سابقه است و برخی فیلسوفان مانند علامه طباطبایی میان علوم برهانی و علوم اعتباری قائل به تفصیل شده­اند. برای تحلیل و مقایسه این دو «هویت» از منظر فلسفه اسلامی و بررسی رابطه آن با «معرفت» مسئله را در سه پرسش تفصیل می­دهیم: اول اینکه رابطه این «مجموعه واحد» با «شناخت» چیست و چگونه باعث شناخت می­شود؟ دوم این که سِرّ وحدت یک علم و تمایز آن از دیگر علوم چیست؟ سوم اینکه هر مجموعه از نظر ساختاری دارای چه ارکان و اجزائی است تا بتواند معرفت­ساز باشد؟ در این مقاله پس از توضیح الگوی علم­شناسی منطقی و پرسش از هویت اجتماعی علوم از تفصیل علوم به برهانی و اعتباری دفاع می­کنیم، ولی بر خلاف علامه طباطبایی این میان این دو رابطه تولیدی را برقرار می­دانیم. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

no title

چکیده [English]

no

کلیدواژه‌ها [English]

  • no
  1. ابراهیمیان، سیدحسین، معرفت‌شناسی از دیدگاه فلاسفه اسلامی و غربی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول: 1372
  2. ابن‌سینا، حسین، الاشارات و التنبیهات، تحقیق کریم فیضی، موسسه مطبوعات دینی، 1384
  3. ابن‌سینا، حسین، برهان شفاء، ترجمه و پ‍ژوهش مهدی قوام صفری، فکر روز، 1373.
  4. آذربایجانی، مسعود؛ صورت‌بندی تمدن و مراحل تکوینی آن؛ از مجموعه «درآمدی بر آزاداندیشی و نظریه‌پردازی در علوم دینی» مجموعه گفتگو، دفتر اول، چاپ اول، 1383.
  5. آزادی، علیرضا، «مفاهیم اولی، ضروری، بدیهی و یقینی در منطق صوری»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تبریز، شماره 44، صص 1-30، بهار و تابستان 1380
  6. اعرافی، علیرضا، «بهره‌گیری از روش‌شناسی اجتهادی لازمه تولید علم دینی»، فصلنامه روش شناسی علوم انسانی، شماره 49، زمستان 1385، ص 4.
  7. پپینو، دیوید، «فلسفه علم»، ترجمه حسن میانداری، در نگرشهای نوین در فلسفه جلد 2، قم: کتاب طه، چاپ دوم: 1383
  8. جمالی، مصطفی، «هویت علوم انسانی اسلامی؛ از دیدگاه روش شناختی»، دو فصلنامه پژوهش، شماره 5، بهار و تابستان 1390 ص 5
  9. جوادی آملی، عبداله، رحیق مختوم، جلد اول، پنج بخش در پنج مجلد، قم: إسراء، چاپ اول: 1376
  10. جوادی آملی، عبداله، معرفت‌شناسی در قرآن، قم: إسراء، چاپ اول: 1378
  11. حسنی، ابولحسن، «ضرورت طراحی منطق فهم دین برای تولید علوم انسانی و اسلامی»، علامه طباطبایی فیلسوف علوم انسانی و اسلامی به کوشش دکتر عبدالحسین خسروپناه، جلد دوم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پاییز 1390.
  12. حسنی، سید حمیدرضا، علی‌پور، مهدی، «پارادایم اجتهادی دانش دینی»، در مجموعه مقالات همایش علامه طباطبایی فیلسوف علوم انسانی و اسلامی به کوشش دکتر عبدالحسین خسروپناه، جلد دوم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پاییز 1390.
  13. حسنی، سید حمیدرضا، علی‌پور، مهدی، موحد ابطحی، سید محمدتقی، علم دینی: دیدگاهها و ملاحظات، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390
  14. حلی، جمال الدین حسن، الجوهر النضید، تحقیق محسن بیدارفر، قم: بیدار، 1388
  15. خراسانی، محمدکاظم، کفایه الاصول، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1409 ق
  16. خسروپناه، عبدالحسین، بابایی، قاسم، «استاد جوادی آملی و فرایند علم دینی»، علامه طباطبایی فیلسوف علوم انسانی و اسلامی، دکتر عبدالحسین خسروپناه، ج1، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
  17. خسروپناه، عبدالحسین، فلسفه فلسفه اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389 الف
  18. خسروپناه، عبدالحسین، نظام معرفت‌شناسی صدرایی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388
  19. خمینی (امام)، سید روح‌اله، مناهج الوصول الی علم الاصول، نهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1373
  20. دادجو، ابراهیم، «مدیریت پژوهش جزئی‌نگر»، در مجموعه مقالات همایش علامه طباطبایی فیلسوف علوم انسانی و اسلامی به کوشش دکتر عبدالحسین خسروپناه، جلد دوم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پاییز 1390.
  21. سروش، عبدالکریم، تفرج صنع، تهران، سروش، 1370
  22. سعیدی روشن، محمد باقر؛ نوگرایی ساختاری، مقدمه تولید؛ از مجموعه «درآمدی بر آزاداندیشی و نظریه‌پردازی در علوم دینی» مجموعه گفتگو، دفتر اول، 1383
  23. شیرازی، صدرالدین محمد، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، مکتبه المصطفوی، 1387 ق
  24. طباطبایی، سید محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد 6 مجموعه آثار استاد شهید مطهری، قم: صدرا، چاپ هفتم: 1379
  25. طباطبایی، سید محمدحسین، بدایه‌الحکمه، بیروت، دارالمصطفی للطباعه و النشر، 1402ه-1982م
  26. طباطبایی، سید محمدحسین، برهان، ترجمه، تصحیح و تعلیق از مهدی قوام صفری، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول: 1371
  27. طباطبایی، سید محمدحسین، نهایه‌الحکمه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1417ه
  28. عاشوری، مهدی، «نظریه معرفتی ادراک و نقش آن در تأسیس معرفت‌شناسی نوصدرایی»، علامه طباطبایی- فیلسوف علوم انسانی–اسلامی، به کوشش عبدالحسین خسروپناه،؛ صص 343*372، تهران پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پاییز 1390
  29. عبودیت، عبدالرسول، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، جلد 2، تهران: سمت، چاپ اول: 1386
  30. فرامرز قراملکی، احد، مظهر قراملکی، علی، «الگوی علم‌شناسی اصولیان»، مقالات و بررسیها (75)، دانشگاه تهران، بهار و تابستان 1383
  31. قائمی‌نیا، علیرضا؛ درون‌گرایی، مانع تولید؛ از مجموعه «درآمدی بر آزاداندیشی و نظریه‌پردازی در علوم دینی» مجموعه گفتگو، دفتر اول، چاپ اول، 1383.
  32. مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، تهران، چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ هشتم: 1377
  33. مصباح یزدی، محمدتقی، شرح برهان شفا (جلد 1 و 2)، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1384
  34. مطهری، مرتضی، «پاورقیهای اصول فلسفه و روش رئالیسم»، جلد6 مجموعه آثار استادشهیدمطهری، قم: صدرا، چاپ هفتم: 1379
  35. مفتونی، نادیا، فرامرز قراملکی، احد، «رهیافتهای دانشمندان مسلمان در علم‌شناسی»، دانشگاه تهران، مقالات و بررسیها (75)، بهار و تابستان 1383