مبانی کلامی نظام اصلاح اجتماعی معصومان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه تهران

2 هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

اصلاح اجتماعی، به طور کلی، دگرگون ساختن جامعه در جهت مطلوب و بهبود وضع جامعه است. پیشوایان معصوم ضمن شناخت بُعد اجتماعی انسان و ترغیب مؤمنان به جمع‌گرایی، به آسیب‌های اجتماعی و اصلاح آن‌ها نیز توجه داشته‌اند. اصلاح‌گری معصومان در ساحت اجتماع، نظام‌مند بوده و در چهار بخش هدف‌گزاری، موضوع، برنامه و مجری اصلاح اجتماعی سامان می‌یابد. پژوهش حاضر، با تحلیل آموزه‌های دین، مهم‌ترین مبانی کلامی متناسب با هر یک از اجزای نظام اصلاح اجتماعی معصومان را ارائه می‌دهد.بر پایۀ یافته‌های تحقیق، مبانی کلامی مرتبط با هدف‌گزاری اصلاح اجتماعی، عبارتند از توحیدمحوری در تمامی حرکت‌ها و باور به معاد و نظام جزا و پاداش اخروی. مبانی مربوط به موضوع و سوژۀ اصلاح اجتماعی، به ویژگی‌های انسان از جمله اصالت و تکامل‌پذیری روح می‌پردازد. جامعیت و جاودانگی دین نیز از مبانی کلامی مرتبط با برنامه و قانون اصلاح اجتماعی به شمار می‌رود. آخرین گروه نیز مبانی مربوط به راهبر برنامۀ اصلاح اجتماعی است. نبی و امام به عنوان مجریان نقشۀ اصلاحی‌، لزوماً دارای عصمت‌اند، پیوند ناگسستنی با وحی دارند، داناترینِ مردمان‌اند نسبت به صلاح و فساد جامعه و آگاه‌ترین‌اند در شناخت روش‌ها و راهکارهای اصلاح. نتایج این پژوهش به شرط توفیق در استقرا و تحلیل، در پژوهش‌های کلامی و سیره‌پژوهی قابل بهره‌برداری خواهد بود.

عنوان مقاله [English]

Theological foundations of Social Rectification in the Infallibles’ Conduct

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hossein Madani 1
  • mohammad ali mahdavi rad 2
  • Rohollah Shahidi 2
1 PhD student, University of Tehran
2 Faculty of Farabi Campus, University of Tehran
چکیده [English]

The struggle against social corruption and reforming various fields of social life has a special place in the Imams’ guiding conduct. Their entering to social rectification and in other words, their duty to rectify the society in various aspects of social to strengthen human perfection is based on foundations of revealed knowledge. These foundations are the base of using Imams’ rectification strategies in various fields of social life. A series of the foundations have theological aspects which this research analyses them. The theological foundations of social rectification consists of: monotheism, believing on hereafter, the spirits originality and improvement, essential goodness and evilness of actions, integrity and immortality of religion, the principle of prophethood and imamate. Shia’s Imamate doctrine that is based upon divine revelation, introduces the Infallible Imams as the scientific, moral and political authority of the human society and thereby makes them responsible to rectify various fields of the society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social rectification
  • Theological foundations
  • Infallibles’ conduct
  • Rectification foundations
  • Religious guidance

مراجع

  1. قرآن کریم
  2. آمدی، عبدالواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1366ش.
  3. ابن فارس، أحمد بن زکریا، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1404ق.
  4. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ، بیروت، دار صادر، 1414ق.
  5. اتابکی، پرویز، رهاورد خرد (ترجمۀ تحف العقول)، تهران، نشر و پژوهش فرزان روز، 1376ش.
  6. امین، سیده نصرت، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان، 1361ش.
  7. برقی، أحمد بن محمد، المحاسن، قم، دار الکتب الإسلامیة، 1371ق.
  8. بروجردی، سید حسین، جامع أحادیث الشیعة، قم، المطبعة العلمیة، 1399ق.
  9. بیرو،آلن، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، تهران، کیهان، 1370ش.
  10. پاکتچی، احمد، «اصلاح‌طلبی»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، به اهتمام محمد کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1379ش، ص220ـ228.
  11. جرجانی، میرسید شریف، کتاب التعریفات، تهران، ناصرخسرو، 1412ق.
  12. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قرآن کریم (ج14، صورت و سیرت انسان در قرآن)، تنظیم غلامعلی امین‌دین، قم، اسرا، 1379ش.
  13. جوهری، إسماعیل بن حمّاد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، بیروت، دارالعلم للملایین، 1376ق.
  14. حرّانی، حسن بن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول(ع)، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1404ق.
  15. حسینی خامنه‌ای، سید علی، انسان 250 ساله، تهران، مؤسسۀ ایمان جهادی، 1391ش.
  16. حسینی خامنه‌ای، سید علی، پیشوای صادق، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1386ش.
  17. حکیم، سید محمد باقر، نقش اهل‌بیت(ع) در بنیانگذاری جماعت صالحان، ترجمه کاظم حاتمی طبری، قم، مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، 1391ش.
  18. حلبی، ابوالصلاح، تقریب المعارف، تحقیق رضا استادی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1363ش.
  19. حمصی رازی، محمود بن علی، المنقذ من التقلید، ‏قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1412ق.
  20. خواجۀ طوسی، نصیرالدین، تلخیص المحصل، بیروت، دارالأضواء، 1405ق.
  21. دایرة المعارف تشیع، زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی و دیگران، تهران، نشر شهید سعید محبی، 1375ش.
  22. دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامۀ دهخدا، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، دانشگاه تهران، 1373ش.
  23. راد، علی، مبانی کلامی امامیه در تفسیر قرآن (با رویکرد نقادانه به آرای ذهبی، عسّال و رومی)، تهران، سخن، 1390ش.
  24. رازی، فخرالدین، المباحث المشرقیة فى علم الإلهیات و الطبیعیات، قم، بیدار، 1411ق.
  25. رستمى‏، علی اکبر، آسیب‏شناسى و روش‏شناسى تفسیر معصومان(ع)‏، رشت، کتاب مبین، 1380ش.
  26. رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، مجموعه‌ای از سخنان امیرمؤمنان(ع)، نسخۀ صبحی صالح، قم، دارالهجرة، 1414ق.
  27. روحی دهکردی، احسان و محمد علی تجری، «اصطلاح‌شناسی مبانی تفسیر»، فصلنامۀ پژوهش‌های قرآنی، ش77 ، زمستان 1394، ص94ـ117.
  28. زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
  29. زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر (مفاهیم، اصطلاحات و تعابیر علوم انسانی ـ دینی از دیدگاه استاد شهید مطهری)، تهران، جامعه و فرهنگ، 1389ش.
  30. زمخشری، محمود بن عمر، مقدمة الأدب، مقدمه مهدی محقق، تهران، دانشگاه تهران‌، 1386ش.
  31. سبزواری، ملاهادی، رسائل حکیم سبزواری (مشتمل‌ بر مبا‌حث‌ مهم‌ عرفا‌نی‌ و فلسفی‌ و مسا‌ئل‌ اعتقا‌دی)، تصحیح جلال الدین آشتیانی، تهران، اسوه، 1370ش.
  32. سیفعلی‌یی، فاطمه، اخلاق اجتماعی کاربردی، قم، بوستان کتاب، 1394ش.
  33. شهیدی، سید جعفر، ترجمۀ نهج البلاغه، تهران، علمی و فرهنگی، 1378ش.
  34. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الأمالی (المجالس)، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1400ق.
  35. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، التوحید، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1398ق.
  36. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، شریف رضی، 1364ش.
  37. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الخصال، قم: جامعۀ مدرسین، چاپ دوم، 1403ق.
  38. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، علل الشرائع، قم، مکتبة الداورى، (افست از چاپ نجف اشرف، مکتبة الحیدریة، 1386ق).
  39. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، عیون أخبار الرضا(ع)، تهران، جهان، 1378ق.
  40. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1395ق.
  41. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1413ق.
  42. صفّار قمی، محمد بن حسن بن فرّوخ، بصائر الدرجات فی فضائل آل‌محمد(ع)، قم، کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی، 1404ق.
  43. ضیائی‌فر، سعید، جایگاه مبانی کلامی در اجتهاد، قم، بوستان کتاب، 1382ش.
  44. طباطبایى، محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین، 1417ق.
  45. طبرسی، احمد بن على، الإحتجاج، مشهد، نشر مرتضى، 1403ق.
  46. طبرسی، علی، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، تحقیق صالح جعفری، نجف اشرف، المکتبة الحیدریة، 1385ق.
  47. طوسی، محمد بن حسن، إختیار معرفة الرجال (رجال الکشی)، مشهد، دانشگاه مشهد، 1348ش.
  48. طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، تحقیق مؤسسۀ بعثت، قم، دارالثقافة، 1414ق.
  49. طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1365ش.
  50. طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبة، تحقیق عباد الله تهرانی، قم، دارالمعارف الإسلامیة، 1411ق.
  51. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1420ق.
  52. کفعمی، إبراهیم بن علی، البلد الأمین و الدرع الحصین، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1418ق.
  53. کلانتری، ابراهیم، «نقش اهل‌بیت در حیات جاودانۀ قرآن»، قبسات، سال دوازدهم، ش45، پاییز1386ش، ص21ـ40.
  54. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب ‌الإسلامیه، 1365ش.
  55. لاهیجی، ملا عبدالرزاق، سرمایۀ ایمان در اصول اعتقادات، تصحیح صادق لاریجانی، تهران، الزهراء، 1372ش.
  56. مبلغی، احمد، «مبانی کلامی و کاربرد آن در فقه سیاسی امام خمینی»، فصلنامۀ حضور، ش33، پاییز 1379ش، ص60ـ79.
  57. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404ق.
  58. محمدی ری‌شهری، محمد، تفسیر قرآن ناطق (شرح زیارت جامعۀ کبیره)، با همکاری احمد غلامعلی، تهران، مشعر، 1387ش.
  59. مدنی، محمد حسین، «معصومان و راهکارهای اصلاح اجتماعی»، رسالۀ مقطع دکتری علوم قرآن و حدیث، راهنمایان: محمد علی مهدوی راد و علی راد، مشاور: روح‌الله شهیدی، دانشگاه تهران، زمستان 1395ش.
  60. مصباح یزدی، محمد تقی، اصلاحات ریشه‌ها و تیشه‌ها، تدوین قاسم شبان‌نیا، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1393ش.
  61. مصباح یزدی، محمد تقی، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، تحقیق و نگارش: احمد حسین شریفی، قم، موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1384ش.
  62. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج24 و 26، قم، صدرا، 1385ش.
  63. مظفری، سید محمد، «مدنیّت بالطبع انسان از چشم‌انداز فلاسفه»، فصلنامه الهیات و حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی(ع)، ش3، بهار 1383، ص93ـ116.
  64. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الأمالی، قم، کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید، 1413ق.
  65. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، النکت الإعتقادیة (جلد دهم از سلسلة مؤلفات الشیخ المفید)، تحقیق رضا مختاری، قم، کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید، 1413ق.
  66. موسوی خمینی، سید روح الله، شرح چهل حدیث، تهران، عروج، 1388ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار