اهمیت تاریخی و فلسفی دانشنامة علایی و بی‌جایگاهی آن در ابن‌سیناپژوهی معاصر با نگاهی به واپسین چاپ آن

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشگاه لودویگ ماکسیملیان مونیخ

چکیده

اهمیت فلسفی و تاریخی دانشنامة علایی به طرز خرسندکننده‌ای روشن نشده است. در این نوشته می‌کوشم که از برخی ویژگی‌های فلسفی، ساختاری و تاریخی دانشنامه و جایگاه آن در میان نوشته‌های ابن‌سینا سخن بگویم. این پرسش را مطرح خواهم کرد که چرا دانشنامه از نظر درونمایة فلسفی هم نوشته‌ای مهم است. در این راستا، ناگزیر به جایگاه تاریخی دانشنامه اشاره خواهم کرد و خاطر نشان می‌کنم که می‌توان از آن به عنوان سنجه‌ای برای شناخت گسترش‌اندیشه‌های او استفاده کرد. همچنین با پرداختن  به اهمیت آموزشی دانشنامه به عنوان نوشتاری جامع در فلسفة سینوی، بر ابن‌سینا پژوهان به دلیل کم‌توجهی به این نوشتار ارجمند خرده می‌گیرم. خواهم گفت که این کم توجهی در واپسین چاپ دانشنامة علایی بازتاب یافته است. چرا که چاپ تازة دانشنامة از سوی انتشارات مولی مشوب به خطایی نابخشودنی است. بغرنجی این خطا را با تکیه بر دیدگاه ابن‌سینا پیرامون نظریة دانش و آموزش (تعلیم) مستدل می‌کنم. این خطا را شاهدی می‌گیرم بر اینکه دانشنامه چنان که باید مورد پژوهش و مطالعه قرار نگرفته است و جایی در ابن‌سیناپژوهی معاصر نداشته است. نشان خواهم داد که ویراست تازه اثری‌ است ناکام، که از نظر فلسفی مهم‌ترین نوآوری تعلیمی و ساختاری ابن‌سینا را ضایع کرده است. ادعا می‌کنم که دانشنامه همچنان نیازمند است به ویراستی انتقادی، با بهره‌گیری از دانش نسخه‌شناسی و بر اساس نسخه‌های بیشتر

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Historical and Philosophical Significance of Avicenna's Dānešnāmeh-ye ʿAlāyī and its position in the Contemporary Avicenna Scholarship

نویسنده [English]

  • Hanif Amin Beidokhti
Ludwig-Maximilians-Universität München
چکیده [English]

I examine the philosophical and historical merits of Avicenna’s Dānešnāmeh-ye ʿAlāyī. With this aim, I briefly discuss the structural characteristics of the Dānešnāmeh and situate it within Avicenna’s oeuvre in respect to his other summae. I argue that in the Dānešnāmeh Avicenna takes serious steps towards the ideal order and pedagogical sequence of the philosophical sciences, the foundation of which he has laid in the Kitāb al-Šifāʾ. For supporting this claim, I concentrate on Dānešnāmeh’s expositions of the two doctrines of the categories and body and show how the development of Avicenna’s views on them reaches its climax in the Dānešnāmeh. Arguing for the significance
_________________________
* Ludwig-Maximilians-Universität München, Μunich School of Ancient Philosophy (MUSAΦ)                   Hanif.Aminbeidokhti@campus.lmu.de
                         
  Reception date: 99/7/24                        Acceptance date: 99/11/6
 
of Dānešnāmeh as a comprehensive summa and its constructive role in the post-Avicennan tradition, I will draw attention to its neglect and marginalization by contemporary scholarship, and suggest reasons for this regrettable underestimation. I provide an overview of the editorial genealogy of the Dānešnāmeh, and then relying on the previous discussions, reason that Mawlā’s earnest edition of it is informed by a major structural error which has entirely ruined one of its most significant philosophical innovations, and is consequently unusable for research purposes. I conclude my piece by suggesting that the Dānešnāmeh still stands in need of a new critical edition based on sounder editing techniques, and informed by consideration of a wider range of manuscripts. If we are to gain a more comprehensive picture of the development of Avicenna’s philosophy, I urge the scholarly community to pay this work the careful attention that it deserves.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • Dānešnāmeh-ye ʿAlāyī
  • categories
  • divisions of Science
  • order of sciences
  • principles of Sciences

مراجع

شیخ رییس ابو علی سینا. رسالة منطق دانشنامة علایی. مقدمه، حواشی و تصحیح از: محمد معین و سید محمد مشکوة، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی، 1331 [بازچاپ: همدان، دانشگاه بوعلی سینای همدان و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383].
______،  الهیات دانشنامة علایی، مقدمه، حواشی و تصحیح از: محمد معین، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی، 1331 [بازچاپ: همدان، دانشگاه بوعلی سینای همدان و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383].
______، طبیعیات دانشنامة علایی، مقدمه، حواشی و تصحیح از: سید محمد مشکوة، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی، 1331[بازچاپ: همدان، دانشگاه بوعلی سینای همدان و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383].
______، [منسوب]. قراضـة طبیعیات، تصحیح از: غلامحسین صدیقی، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی، 1332.
______، الشفاء، المنطق، المدخل، تصحیح از: ابراهیم مدکور و دیگران، قاهرة: المطبعـة الأمیریـة، 1952/1371 ق.
______، الشفاء، المنطق، المقولات، تصحیح از: ابراهیم مدکور و دیگران، قاهرة: الهیئـة العامـة لشئون المطابع الأمیریـة، 1959/1378ق.
______، الشفاء، الإلهیات، 2 جلد، تصحیح از: ابراهیم مدکور، الأب ژرژ قنواتی، محمد یوسف موسی، سلیمان دنیا و سعید زاید، قاهرة: الهیئـة العامـة لشئون المطابع الأمیریـة، 1960/1380 ق.
______، الشفاء، الطبیعیات، السماع الطبیعی، تصحیح از: ابراهیم مدکور و سعید زاید، قم المقدسـة، منشورات مکتبه آیـة اللّه العظمی المرعشی النجفی، 1405ق.
______، و دیگران. سه رسالة موسیقی در فارسی، موسیقی دانشنامة علایی، موسیقی رسائل اخوان الصفاء، کنز التحف، تصحیح از: تقی بینش، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1371.
______، دانش‌نامة علایی، منطق و فلسفة اولی، تصحیح از: سید احمد خراسانی، تهران، کتابخانة فارابی، 1360 [چاپ نخست، تهران،شرکت مطبوعات و چاپ، 1315].
______، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، تصحیح از: محمد تقی دانش پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1387.
______، رسالة منطق دانشنامة علایی، همراه با واژه‌نامة توصیفی، شرح و تصحیح از: نواب مقربی. مقدمه از: قاسم پورحسن، تهران، انتشارات بنیاد صدرا، 1391.
______، دانشنامة علائی، منطق، طبیعیات، موسیقی، الهیات، مقدمه، حواشی و تصحیح از: محمد معین، سید محمد مشکوة و تقی بینش، دیباچه از: منوچهر صدوقی سُها، تهران، مولی، 1394.
______، الحکمـة العروضیـة، تصحیح از: محسن صالح، بیروت، دار الحدیث، 2007.
بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، تصحیح از: مرتضی مطهری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1375.
بیرونی خوارزمی، ابوریحان محمد بن احمد، کتاب التفهیم لأوائل صناعـة التنجیم، مقدمه و تصحیح از:جلال الدین همایی، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی، 1351.
سهروردی، شهاب الدین یحیی، المشارع والمطارحات، منطق، تصحیح از: مقصود محمدی و اشرف عالی‌پور، تهران، حق یاوران، 1385.
خفری، شمس الدین محمد، رسالـة فی التحقیق الهیولی، تصحیح از: عبدالعلی بهادری، بی‌تا،
بی‌جا.
غزالی، ابوحامد محمد، مؤلفات الغزالی، تصحیح از: عبد الرحمن بدوی، کویت: وکالـة المطبوعات، 1977.
______، مقاصد الفلاسفـة، تصحیح از: محمود بیجو، دمشق، مطبعـة الصباح، 2000/1420 ق.
ساکت، سلمان. «نکاتی دربارة کشف المحجوب ابو یعقوب سجستانی»، در آینة میراث، شماره 57 (پاییز و زمستان 1394)، ص199-189.
صدوقی سها، منوچهر، پدیدارشناخت تاریخ استعلایی فلاسفة اسلامی، دو جلد، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1393.
طاهری، حمید، «بررسی و تحلیل زبان دانشنامة علایی» در مجموعه مقالات همایش حکمت سینوی، 1388، 1-14.
محمودی بختیاری، بهروز و نفیسه سرایلو، «ویژگی‌های زبانی متن دانشنامة علایی ابن‌سینا»، نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز 204 (تابستان 1387)، ص232-195.
متینی، جلال. «هدایـة المتعلمین فی الطب، قدیمی‌ترین کتاب طبی فارسی»، در مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی مشهد 1/1 (بهار 1344)، ص62-49.
متینی، جلال، «دربارة دانشنامة میسری»، در مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی مشهد 31/3 (پاییز 1351)، ص628-593.
______، «حدود ابتکار ابوریحان بیرونی در ساختن لغات علمی فارسی»، در مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی مشهد 35/3 (پاییز 1352)، ص445-433.
معین، محمد، «لغات فارسی ابن سینا و تأثیر آنها در ادبیات»، در ذبیح الله صفا، جشن نامة ابن‌سینا، چهار جلد، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1384 (چاپ اول 1334-1331)، جلد دوم، ص359-342.
 
Amin Beidokhti, Hanif. “Suhrawardī on Division of Aristotelian Categories,” in Abdelkader Al Ghouz (ed.), Islamic Philosophy from the 12th to the 14th Century. Bonn: Bonn University Press, 2018, 377–408.
Bertolacci, Amos. The Reception of Aristotle’s Metaphysics in Avicenna’s Kitāb al-Šifāʾ: A Milestone of Western Metaphysical Thought. Leiden: Brill, 2006.
Gutas, Dimitri. Avicenna and the Aristotelian Tradition: Introduction to Reading Avicenna’s Philosophical Works. Leiden: Brill, 2014, second revised edition.
Hourani, George. “The Chronology of Ghaziili's Writings,” inJournal of the American Oriental Society 79/4 (1959): 225–233.
Hourani, George. “A Revised Chronology of Ghaziili's Writings,” inJournal of the American Oriental Society 104/2 (1984): 289–302.
Janssens, Jules L. “Le Dānesh-Nāmeh d’Ibn Sīnā: un texte à revoir?” Bulletin de philosophie médiévale 28 (1986), 163–177; repr. in his Ibn Sīnā and His Influence (2006), no. VII. English trans. by Sophie Lee, “The Dânesh-Nâmeh of Ibn-Sînâ: A Text to Revisit?”
______, “Les Ta'liqat d'Ibn Sina - Essai de structuration et de datation,” in Alain de Libera, Abdelali Elamrani-Jamal and Alain Galonnier (eds), Langages et Philosophie, Hommage à Jean Jolivet. Paris: J. Vrin, 1997, 109–122.
Kalbarczyk, Alexander. Predication and Ontology: Studies and Texts on Avicennian and Post-Avicennian Readings of Aristotle’s Categories. Berlin: De Gruyter, 2018.
Lammer, Andreas. The Elements of Avicenna’s Physics: Greek Sources and Arabic Innovations. Berlin: Walter de Gruyter, 2018.
Lohr, Cahrles H. “Logica Algazelis: Introduction and Critical Text,” in Traditio 21 (1965): 223–290.
Michot, Yahya (8 June 2014). “Avicenna, Bahmanyâr and the ʻIshârât,ʼ” presented in London, (forthcoming).
Nasr, Seyyed Hossein. Three Muslim Sages. New York: Caravan, 1965.
Nasr Seyyed Hossein & Mehdi Aminrazavi. Anthology of Philosophy in Persia, Vol. 1: From Zoroaster to Khayyam. London: I.B.Tauris & The Institute of Ismaili Studies, 1999.
Reisman, David C. The Making of the Avicennan Tradition: The Transmission, Contents,and Structure of Ibn Sīnā’s al-Mubāḥaṯāt (The Discussions). Leiden: Brill, 2002.
Sabra, A. I. Avicenna on the Subject Matter of Logic, in The Journal of Philosophy 77/11 (Nov. 1980): 746–764.
Simplicius, On Aristotle's “Categories 1-4”. Trans. by Michael Chase. Ithaca; New York, 2003. 
Thom, Paul. “The division of the categories according to Avicenna.” In Aristotle and the Arabic Tradition. Ed. by Ahmed Alwishah and Josh Hayes. Cambridge: Cambridge University Press, 2015, 30–49.
Treiger, Alexander. “Avicenna’s Notion of Transcendental Modulation of Existence (taškīk al-wuğūd, analogia entis) and Its Greek and Arabic Sources,” in F. Opwis and D. Reisman, Islamic Philosophy, Science, Culture and Religion: Studies in Honor of Dimitri Gutas. Leiden: Brill, 2012, 327–363.
Zonta, Mauro. “‘Sostanza’, ‘essenza’ e ‘quiddità’ nelle diverse lingue delle letterature filosofiche medievali: una proposta di comparazione storico-linguistica,” in Studia graeco-arabica 2 (2012): 321-330.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار