نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه المصطفی

2 استادیار دانشکده فنی شریعتی

چکیده

ضرورت بازگشت گزاره‌های مستنتج به گزاره‌های پایه و تشخیص آنها در دو حوزة عقل نظری و عملی از گذشتة دور کانون بررسی قرار دارد. در این میان شهیدسیدمحمدباقر صدر (1313-1359) به ارزیابی زوایای گوناگون عقل عملی پرداخته و نوآوری‌های فراوانی در این حوزه ارائه نموده که بازشناسی پایة گزاره‌های عقل عملی یکی از آنهاست که جستار حاضر با روش توصیفی تحلیلی بدان می‌پردازد. از رهگذر این جستار مشخص می‌شود که به باور شهیدصدر بازگشت گزاره‌های عقل عملی به «حسن عدل» و «قبح ظلم» صحیح نیست و اینها خود تحلیلی‌اند و به مسئلة حق و مولویت مولا باز می‌گردند. شهیدصدر با تکیه بر واقعی‌انگاری گزاره‌های عقل عملی، پایة آنها را «حق الطاعه» می‌داند. این نظریه از سلسله نارسایی‌هایی رنج می‌برد که شاخص‌ترین آنها ادعای «جریان‌ناپذیری قواعد باب تزاحم در حسن و قبح» و «نقد تفسیر حسن و قبح به استحقاق مدح و ذم و تفسیرش به ضرورت اخلاقی» است، چنانکه از دیگرسو، تحلیلی‌انگاری حسن عدل و قبح ظلم از خلط میان شرط صدق موضوع با نحوة حمل محمول بر موضوع سرچشمه گرفته و پایه‌انگاری مولویت مولا برای گزاره‌های عقل عملی نیز از سلسله ناسازگاری‌های درونی  و مخالفت با وجدان رنج می‌برد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A New Reading of the Basis of Practical Intellect Propositions in Shahid Sadr’s Thought Tradition

نویسندگان [English]

  • mohammadali esmaeili 1
  • Mehri Changi Ashtami 2

1 Al-Mustafa Society PhD Student

2 assistant professor Technical and Vocational University (tvu)

چکیده [English]

The necessity of moving from derived propositions to basic ones and distinguishing them in the two fields of theoretical and practical intellect has been the subject of study since antiquity. Shahid Seyyed Mohammad Baqer Sadr (1934-1980), using the theological tradition and principles of his predecessors, made an appraisal of the different aspects of practical intellect which led to various innovations in the field, one of which, as the focus of the present study, is the basis of practical intellect propositions. Using a descriptive-analytic method, the present study demonstrates that Shahid Sadr does not approve of turning back from practical intellect propositions to the two propositions of "good nature of justice" and "ugliness of oppression". He believes that these two propositions are analytical and attributable to
_______________________
*  Mustafa International University               mali.esm91@yahoo.com
**  Shariaty Technical College        mehrichangi@yahoo.com
 
Reception date:   99/6/29                     Acceptance date: 99/11/20
 
 
the issue of the right and authority of the master. Relying on the truth value of practical intellect propositions, Shahid Sadr considers their basis to be "the right of obedience" and considers it as the basis of the inherent devotion of the true master, including all possible ethical duties. This theory has some shortcomings that are being addressed in the present study. The innovation of the present study, on the one hand, is the inference and interpretation made of Shahid Sadr's point of view, and on the other hand, is the evaluation and explanation of its strengths and weaknesses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • practical intellect
  • good and evil
  • right of obedience
  • basic propositions
  • Shahid Sadr
آمدی، سیف‌الدین، ابکار الافکار فی اصول الدین، تحقیق احمد محمد مهدی‏، دارالکتب، قاهره، 1423ق.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، چ2، تهران، انتشارات
   دانشگاه تهران، 1379.
______، الشفاء، المنطق، قم، مکتبـة آیة الله المرعشی، 1404ق.
______، الاشارات و التنبیهات در: شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات‏، قم، نشر البلاغـة، قم‏، 1375.
اسلامی، رضا، نظریة حق الطاعه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385.
اسماعیلی، محمدعلی، نظریة سلطنت نفس در حوزة جبر فلسفی، قم، بوستان کتاب، 1399.
اصفهانی، محمدتقی، هدایـة المسترشدین، قم، مؤسسه آل البیت، بی‌تا.
اصفهانى، محمدحسین‏،  نهایـة الدرایـة، موسسـة آل البیت(ع) لإحیاء التراث‏، چ2، بیروت، 1429ق.
انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، چ2، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1428ق.
______، مطارح الأنظار، تقریر ابوالقاسم‏ کلانترى، چ2، قم، مجمع الفکر الاسلامی‏، 1383.
بحرانی، ابن‌میثم، قواعد المرام فی علم الکلام، قم، مهر، 1398ق.
بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1375.
تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، مقدمه، تحقیق و تعلیق: عبدالرحمن عمیره‏، قم، نشر الشریف الرضی، 1409ق.
تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم (مجموعة من کلمات و حکم الإمام علی(ع)، چ2، قم، دار الکتاب الإسلامی، 1410ق.
جرجانی، میرسیدشریف، شرح المواقف، الشریف الرضی، افست قم، 1325ق.
جوادی آملی، عبدالله، منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی، چ2، اسراء، قم، 1368.
جوینى، عبدالملک، الإرشاد إلى قواطع الأدلة فی نخست الاعتقاد، بیروت، بی‌نا، 1416ق.
حلی، حسن‌بن یوسف، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، چ2، قم، الشریف الرضی،  1363.
______، کشف المراد، تحقیق جعفر سبحانی، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، 1382.
حیدری، سیدکمال بحوث فی علم النفس الفلسفی، تقریر عبدالله الأسعد، چ4، قم،
دار فراقد، 1428ق.
______، موسوعـة العدل الالهی، تقریر حیدر الیعقوبی، قم، مؤسسة الامام الجواد(ع)، 2016.
خراسانی، محمدکاظم، کفایـة الأصول، مؤسسـة النشر الإسلامی، قم، 1427ق.
رازی، قطب‌الدین، المحاکمات بین شرحی الاشارات‏، قم، نشر البلاغـة، قم، 1375.
______، تحریر القواعد المنطقیـة فی شرح الرسالـة الشمسـة، چ2، قم، بیدار، 1384.
رازى، فخرالدین، مفاتیح الغیب، چ3، بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1420ق.
______، الاربعین فی اصول الدین، قاهره، مکتبـة الکلیات الازهریـة، 1986.
سبحانی، جعفر، رسالـة فی التحسین والتقبیح العقلیان، قم، مؤسسة امام صادق(ع)، 1420ق.
سهروردی، شهاب‌الدین، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به تصحیح و مقدمه: هانرى کربن و سیدحسین نصر و نجفقلى حبیبى، چ2، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏، 1375.
شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، نهایـة الإقدام فی علم الکلام، لبنان، دارالکتب العلمیـة، 1425ق.
صدر، سیدمحمدباقر، بحوث فی علم الأصول‏، تقریر سیدمحمود شاهرودی، مؤسسـة دائرة معارف الفقه الإسلامی‏، قم، 1417ق.
______، دروس فی علم الأصول(الحلقـة الثالثـة)،چ3، قم، مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیــة للشهید الصدر، 1421ق.
______، مباحث الاصول (مباحث حجج)، تقریر سیدکاظم حائری، چ3، قم، دارالبشیر، 1433ق.
______،  بحوث فی علم الأصول، تقریر حسن عبدالساتر، بیروت، الدارالإسلامیـة، 1996.
صدرالمتألهین، محمد، الأسفار العقلیـة الأربعـة، چ3، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، رسالـة البرهان، با تصحیح و شرح: محمدعلی اسماعیلی، چ2، قم، مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1399.
______، نهایـة الحکمـة، با تصحیح و تعلیقات استاد فیّاضی، چ3، قم، مؤسسه آموزشی امام خمینی(ره)، 1385.
طوسی، نصیرالدین، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات‏، قم، نشر البلاغـة، 1375.
______، تلخیص المحصل، چ2، بیروت، دارالاضواء، 1405ق.
فارابی، ابونصر، فصول منتزعـة، المکتبـة الزهراء(ع)، چ2، تهران، 1405ق.
______، المنطقیات، قم، مکتبـة آیـة الله المرعشی، 1408ق.
فاضل مقداد، الباب الحادی عشر مع شرحیه النافع یوم الحشر و مفتاح الباب، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامى‏، 1365.
______، ارشاد الطالبین الى نهج المسترشدین، قم، کتابخانه آیـة الله مرعشی، قم،
   1405ق.
کاپلستون، فردریک‌چارلز، تاریخ فلسفه (از ولف تا کانت)، ترجمة اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر، چ4، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1387.
لاریجانی، محمدصادق، «نظریه حق الطاعه»، پژوهش‌های اصولی، شمارة پیاپی 1، ص26-11، 1381.
مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، چ4، تهران، دارالکتب الاسلامیـة، 1404ق.
مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش ‏فلسفه، چ2،  تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1366.
______،  نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، چ2، قم،‌ مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1387.
مظفر، محمدحسین، دلائل الصدق، قم، موسسة آل البیت(ع)، 1422ق.
مظفر، محمدرضا، أصول الفقه، اسماعیلیان، چ5، قم، 1375.
نائینی، محمدحسین، فوائد الاصول، تقریر محمدعلی کاظمی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، 1376.
______،  أجود التقریرات، تقریر سیدابوالقاسم خوئی، چ2، تهران، مؤسسۀ صاحب الامر(عج)، 1430ق.
نراقی، ملامهدی، جامع السعادات، تصحیح محمد کلانتر، بیروت، مؤسسـة الاعلمی، بی‌تا.
وارنوک، جفری جمیز، فلسفة اخلاق در قرن حاضر، ترجمه و تعلیقات صادق لاریجانی، چ2، بی‌جا، مرکز ترجمه و نشر کتاب ، 1368.