تقریر، تبیین و ارزیابی نظریة صفات فعلی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی ارشد فلسفة دانشگاه فردوسی

2 دانشیار فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه رضوی مشهد

چکیده

به عقیدة حکما شناخت حق تعالی، از بالاترین کمالات انسانی است.‌این شناخت متضمن ابعاد مختلفی است. یکی از جنبه‌های شناخت خداوند، شناخت صحیح صفات اوست.‌این نوشتار، با به کارگیری روش توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای، می‌کوشد تا به‌این پرسش پاسخ دهد که «آیا اتصاف حق تعالی، به صفات فعلی جایز است؟». به منظور پاسخ به‌این پرسش به تقریر و تبیین معنا صفات فعلی، زمینه و عوامل پیدایش اعتقاد به‌این قبیل صفات، تفسیر حکما از‌این صفات و محذورات‌این نظریه مطرح و در نهایت، دیدگاه قابل قبول ارئه شده است. نتیجة حاصل از بررسی ‌«نظریة صفات فعلی» چنین است که اگرچه حق تعالی در مرتبة‌ فعل متصف به صفاتی می‌گردد اما صفات فعل به آن‌گونه که مشهور تفسیر می‌کنند، اولاً ریشه در فهم برخی محدثین سده‌های نخستین از ظاهر بعضی روایت، دارد ثانیاً مستلزم انتقادات چشمگیری از جمله استناد ضعف و نقصان به حق تعالی است درحالی‌که با بررسی تفسیر اهل حکمت از روایات مذکور، روشن می‌شود که آن روایات اساساً مستلزم پذیرش صفات فعلی نیستند همچنین روایاتی صریح خلاف ادعای قائلان به صفات فعلی وجود دارد که نشان می‌دهد صفاتی چون خالق، رازق و... عین
ذات‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explanation and Evaluation of the Theory of Attributes of the Act

نویسندگان [English]

  • zahra mousavi bayei 1
  • seyedMuhammad Mousavi 2
1 Master student of philosophy at Ferdowsi University
2 Associate Professor of Islamic Philosophy and Theology, Razavi University of Mashhad
چکیده [English]

According to Islamic philosophers, knowing the Supreme Being is one of the highest level of human spiritual perfection. Knowing the Supreme Being involves different dimensions. One aspect of knowing God is knowing His attributes correctly. Adopting a descriptive-analytical method, the present article attempts to answer the question: Is it legitimate to describe the Supreme Being with attributes of the act? In order to answer this question, we define the meaning of attributes of the act, explain the context and factors contributing to belief in such attributes, present the interpretation of the Islamic philosophers of these attributes and the limitations of this theory and finally, offer an acceptable view. The result of the study of the
"theory of attributes of the act" reveals that although the
Supreme Being is described by some attributes of the act, the way these attributes are understood firstly is rooted in popular interpretation of some early narrators, and secondly is subject to some significant criticism like weakness and deficiency of the Almighty Allah. A survey of the interpretations of the Islamic philosophers from these narrations shows that they do not necessarily require the acceptance of attributes of the act. Besides, there are some narrations that show some attributes of the act like Creator, All-provider, etc. are exact representation of the Essence of God.

کلیدواژه‌ها [English]

  • divine attributes
  • action attributes
  • perfection of essence
  • emptiness of essence from perfection
  • defect
ابن بابویه، محمد بن على، الاعتقادات، قم ، الموتمر العالمی للشیخ المفید، 1414 ق.
_____، التوحید، تصحیح: هاشم حسینی، قم ، جامعه مدرسین، 1398ق.
_____، اسرار التوحید (یا التوحید)، مترجم: محمدعلی اردکانی، تهران ، اسلامیـة، بی‌تا.
ابن حمزه طوسى، محمد بن على‏، ‏الثاقب فی المناقب‏، تصحیح: نبیل رضا علوان،‏ قم، انصاریان،
  1419ق.
ابن‌سینا‏، حسین‌بن عبدالله، الشفاء( الالهیات)، تصحیح: سعید زاید‏، قم ، مکتبـة آیـة الله المرعشى،
  1404ق.
_____، التعلیقات‏، تحقیق: عبدالرحمن بدوى‏، بیروت ‏، مکتبـة الاعلام الاسلامى، 1404ق.
ابن‌نوبخت، ابراهیم، الیاقوت فی علم الکلام، تحقیق: علی اکبر ضیائی ، قم، مکتبـة آیـة الله
  المرعشی النجفی، 1413ق.
احمدوند، معروف‌علی، رابطة ذات و صفات الهی، قم ، بوستان کتاب، 1389.
اربلى، على بن عیسى‏‏، کشف الغمـة فی معرفـة الأئمـة، تحقیق و تصحیح: هاشم رسولى محلاتى،‏
  تبریز ‏، بنى هاشمى، 1381ق.
اهری، عبدالقادر بن حمزه بن یاقوت، الاقطاب القطبیه او البلغه فى الحکم‏، تحقیق: محمدتقی
  دانش‌پژوه، تهران ، فلسفه‌ایران، 1358.
بحرانى ابن‌میثم ، کمال‌الدین میثم بن علی ، قواعد المرام فی علم الکلام، تحقیق: سید احمد
  حسینی، قم ، ‏مکتبـة آیـة الله المرعشی النجفی ، 1406ق.
حلى‏، حسن بن یوسف، ‏الرسالـة السعدیـة، بیروت، دار الصفوة، 1413 ق.
_____، معارج الفهم‏، قم ، دلیل ما، ‏1386.
سبحانی، جعفر، الالهیات، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیـة، 1412ق.
_____، الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، قم ، مؤسسة الامام الصادق(ع)، 1381.
_____، رسائل و مقالات، قم، مؤسسة الامام الصادق(ع)، 1425ق.
سبزواری، ملاهادی، اسرار الحکم، تصحیح: کریم فیضی، قم ، مطبوعات دینی، 1383.
_____، شرح المنظومه فی المنطق و الحکمـة، ج1، تحقیق: محسن بیدارفر، قم، بیدار، 1432ق. 
شیخ اشراق، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح: هانرى کربن و سید حسین نصر و نجفقلى
  حبیبى، تهران ، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی‏، 1375.
شیرازی، صدرالدین محمد، اسرار الآیات، تصحیح: محمد خواجوی، تهران، انجمن حکمت و
  فلسفه،1360.
_____،  الحکمـة المتعالیـة فی الاسفار العقلیـة الاربعـة، قم ، طلیعه النور، 1435ق.
_____، ‏‏شرح اصول الکافی، تحقیق و تصحیح: محمد خواجوى‏، تهران، مؤسسه مطالعات و
  تحقیقات فرهنگى، 1398ق.
_____، المظاهر الالهیه فی اسرار العلوم الکمالیـة، تصحیح: محمد خامنه‌ای، تهران ، بنیاد
  حکمت اسلامی صدرا، 1378.
_____، مفاتیح الغیب، تصحیح: محمد خواجوی، تهران، مؤسسة تحقیقات فرهنگی، 1363.
طباطبایی، سید محمدحسین، بدایـة الحکمـة، تحقیق: عباس‌علی زارعی، قم، موسسه النشر
  الاسلامی، 1391.
_____، الرسائل التوحیدیـة، بیروت ، مؤسسة النعمان ، 1419ق.
_____، شیعه در اسلام، قم، دفتر نشر اسلامی، 1378.
_____، نهایـةالحکمـة، تحقیق: عباس‌علی زارعی، قم ، مؤسسة النشر الاسلامی ، 1392.
طبرسى، احمد بن على، الإحتجاج على أهل اللجاج، تحقیق و تصحیح: محمد باقر خراسان،
  مشهد،‏ نشر مرتضى، 1403ق‏‏.
طوسى، محمد بن الحسن‏، کتاب الغیبـة للحجـة، تحقیق و تصحیح: عبادلله تهرانى و على احمد
  ناصح، قم ،‏ دار المعارف الإسلامیـة ،1411ق‏.
فیض کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى‏، الوافی‏‏، اصفهان، کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على
  علیه السلام، 1406ق.
قمی، قاضی سعید، شرح توحید الصدوق، تصحیح: نجفقلی حبیبی، تهران ، وزارت فرهنگ و
  ارشاد اسلامی، 1415ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: على اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، 1362.
_____، أصول الکافی،‌ترجمة محمد باقر کمره‌اى‏، قم ‏، اسوه، 1375.
لاهیجى، عبدالرزاق بن علی، گوهر مراد، تهران ، نشر سایه،‏ 1383.
لوکری، ابوالعباس، بیان الحق بضمان الصدق، تصحیح: سید ابراهیم دیباجى، تهران‏، ‌اندیشه و
  تمدن اسلامی،1373.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الانوار‏، بیروت ، دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.
مفید، محمد بن محمد،  تصحیح اعتقادات الامامیـة، قم ، الموتمر العالمی للشیخ المفید، 1413ق‏.
_____، النکت الاعتقادیـة، قم ، الموتمر العالمی للشیخ المفید، 1413ق.
میرداماد، محمد باقر بن محمد‏، التعلیقـة على أصول الکافی، تحقیق و تصحیح: مهدى‏ رجائى، ‏قم ،‏
  الخیام، 1403ق‏.
_____، مصنفات ‌میرداماد، تصحیح: عبد الله نورانى، تهران‏، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1381.
نصیرالدین طوسى، محمد بن محمد‏،  تجرید الاعتقاد، تحقیق: حسینی جلالی، بی‌جا، دفتر تبلیغات
   اسلامی، 1407ق.
_____،  قواعد العقائد، تحقیق و تعلیق: على حسن خازم، لبنان، دار الغربـة، 1413ق.