نفس شناسی سینوی و صدرایی؛ در واکاوی تعریف نفس

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فسلفه و حکمت اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد

3 استادیارگروه فلسفه و حکمت دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تلاش برای شناسایی نفس در علوم گوناگون ازجمله فلسفه، جایگاه والایی داشته است و هنوز هم دارد و ابن‌سینا و ملاصدرا مُبدع دو مشرب فکری و فلسفی نیز به‌این مهم اهتمام داشته‌اند،‌این مقاله با استفاده از شیوة کتابخانه‌ای و جمع‌آوری مطالب مکتوب، به دیدگاه‌این دو‌اندیشمند در بحث نفس پرداخته و می‌کوشد تا با بررسی و تأمل و تعمیق در «تعریف نفس» به وجوه اشتراک و افتراق‌این دو‌اندیشمند در‌این خصوص بپردازد.
بین «تعریف اشیا» و «مبانی خاص یک نظام فلسفی» رابطة تأثیر و تأثر وجود دارد، به‌عبارت‌دیگر، تفاوت تعریف‌ها نشان‌دهندة تفاوت مبانی است و تفاوت در مبانی هر نظام فلسفی نیز، منجر به بروز تمایز و اختلاف در تعریف و تبیین اشیا می‌شود، بنابراین بررسی و تحلیل تعریف نفس در تفکر فلسفی ابن‌سینا و ملاصدرا می‌تواند علاوه بر تبیین و مقایسة نظرات خاص‌این دو در‌این امر، به شناسایی چیستی مبانی نظری آن دو نیز بیانجامد، هرچند تعریف نفس به؛ «کمال اول برای جسم طبیعی» و «جوهر مجرد بسیط بودن»؛ که مورد پذیرش‌این دو فیلسوف است؛ نشان از شباهت‌های دیدگاه در‌این رابطه است اما در مواردی نظیر بحث درباره چگونگی و پیدایش نفس و نحوه بقای آن و... به تفاوت‌های مبنایی می‌رسیم که در‌این مقاله به آن‌ها پرداخته‌شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ebn-e-Sina’s and Sadra's Psychology: Analysis of Definition of Soul

نویسندگان [English]

  • Parisa Taheri Vala 1
  • Abbas Javareshkian 2
  • َAlireza Kohansal 3
1 PhD student of Transcendental Philosophy, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
2 Associate Professor of Ferdowsi University of Mashhad ,Iran
3 Assistant Professor of Philosophy at Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Various disciplines including philosophy have made concerted efforts to identify and define soul and Ibn-e-Sina and Mulla Sadra, as the developers of two important intellectual and philosophical schools, have also dealt with this important issue. Adopting a library research method, the present study is concerned with the views of these two thinkers on the issue of soul. It tries to find out the commonalities and differences between these two thinkers’ views on this issue. There is a relationship between the definitions and the principles of a philosophical system. In other words, differences in definitions reflect differences in the principles of the philosophical system. The study and analysis of the definition of the soul in the philosophical systems of Ibn-e-Sina and Mulla Sadra, in addition to clarifying and comparing the specific views of the two in this regard, can also lead to the identification of their theoretical foundations. Although defining the soul in terms of “first perfection for the natural body" and "being a simple single essence", is agreed upon by both philosophers, in other cases such as the origins of the soul, its persistence and etc., we find fundamental differences between the two that are addressed in this article.

کلیدواژه‌ها [English]

  • soul
  • Ebn-e-Sina
  • Mulla Sadra
  • occurrence of the soul
  • soul immortality
ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله، احوال النفس رساله فی النفس و بقائها و معادها، حققه و قدم الیه احمد فواد الاهوانی، قاهره، دارالاحیاء المکتب العربیه، 1952.
_____، الاشارات و التنبیهات، مع الشرح للمحقق خواجه‌نصیرالدین طوسی، شرح الشرح للعلامه قطب‌الدین الرازی، ج 2 و 3، تهران، نشر کتاب، 1379.
_____، الاشارات و تنبیهات، شرح خواجه نصیر طوسی، تحقیق سلیمان دنیا، بیروت، لبنان، 1992.
_____، البرهان الشفاء، قم، انتشارات ذوالقربی، 1428 .
_____، التعلیقات، حققه و قدم له الدکتور عبدالرحمن بدوی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404.
_____،  الشفا الطبیعیات، تحقیق چورچ قنواتی و سعید زائد، القاهره، المکتبه العربیه، 1395 م.
_____،  الشفا الطبیعیات، کتاب النفس، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1375.
_____، الشفا الهیات، تصحیح و مقدمه ابراهیم مدکور، مصر، بی‌جا، بی‌نا، 1405ق.
_____، النجات، به اهتمام مصطفی افندی المکاوی و الشیخ محی‌الدین الصبری، قاهره، جامعه القاهره، بی‌تا، الف.
_____، النجات من الغرق فی بحر الضلالات، ویرایش و دیباچه محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1379.
 _____، رسالة نفس، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی‌ایران، بی‌تا، ب.
_____،  المبدا و المعاد، با اهتمام عبدالله نورانی، تهران، مؤسسة مطالعات اسلامی‌دانشگاه مک گیل، 1363.
ارسطو، دربارة نفس، ترجمة علیمراد داودی، چ4، تهران، حکمت، 1378.
_____، کتاب النفس، ترجمة احمد فواد اهوانی، چ2، قاهره، دارالحیاء العربیه، 1381.
_____، دربارة  نفس، ترجمة علیمراد داودی، تهران، حکمت، 1369.
اکبریان، رضا، "جوهر از دیدگاه ملاصدرا"، مجلة مطالعات و پژوهش‌های دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، شمارة51، 1388.
ابراهیمی‌دینانی، غلامحسین، قواعد کلی فلسفی در فلسفة اسلامی، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم، الاسفار الاربعـة العقلیـة، ج 3 و 8، المطبعه الثالثه، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، 1981.
_____، الحکمـة المتعالیـة فی الاسفار الاربعـة، تصحیح و تحقیق مقدمه علی اکبر رشاد، باشراف سید محمد خامنه‌ای، ویراستار مقصود محمدی، تهران ،انتشارات بنیاد حکمت اسلامی‌صدرا، 1383
_____،  الحکمـة المتعالیـة فی الاسفار الاربعـة العقلیـة، قم، مصطفوی، 1379.
_____، الشواهد الربوبیـة، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1364.
_____، کتاب العرشیه، ترجمة غلامحسین آهنی، اصفهان،  سهروردی، 1341.
_____، مفاتیح الغیب، با تصحیح و مقدمه محمد خواجوی، بی‌جا، بی‌نا، 1363.
الشیرازی، قطب الدین محمد، محمدبن مسعود، شرح حکمـة الاشراق، چاپ سنگی، بی‌جا، بی‌تا.
طباطبایى، محمدحسین، نهایـة الحکمـة، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1404ق.
طوسی، خواجه ‌نصیرالدین، شرح الاشارات و التنبیهات، تحقیق کریم فیضی، ج3، قم، مؤسسة مطبوعات دینی، 1384.
عبودیت، عبدالرسول، درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی،موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1385.
فخر رازی، محمد بن عمر، المباحث المشرقیـة فی علم الالهیات و الطبیعیات، تهران، مکتبه الاسدی، 1966.
مصباح یزدی، محمدتقی، شرح ج 8 اسفار اربعه، جزء دوم، تحقیق و نگارش محمد سعیدی مهر، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1380.