آینه معرفت

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

دسترسی آزاد

خقوق نویسندگان

فرآیند داوری

فرآیند پذیرش مقالات

تحلیل انتقادی نظریه فخر رازی دربارة تکثر ماهیات انسانی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشگاه معارف اسلامی

چکیده

یکی از مسائل بنیادین انسان شناختی که آثار متعدد کلامی دارد، وحدت یا تکثر ماهیت انسانی است. فخررازی از‌ اندیشمندان مسلمانی است که دربارة تکثر ماهیات نوعیة انسانی نظر داده و برای استدلال بر نظریة خود از آیات، روایات، استقرا، و مکاشفه استفاده کرده است. بررسی ادلة فخر نشان می‌دهد که آنها صرفاً تفاوت بین انسان‌ها را نشان می‌دهند و هیچ کدام توانایی اثبات ادعای وی ـ کثرت ماهوی ـ را ندارد. اشکال منطقی نظریة فخررازی این است که وی حالات و صفات انسانی مانند حسد، بخل، بخشندگی و شجاعت را فصولی می‌داند که موجب تحقق انواع انسانی می‌شود در حالی که این گونه صفات ویژگی‌های فصولی منطقی را ندارند. همچنین نظریة تکثر ماهیات انسانی دارای پیامدهای ناپذیرفتنی مانند سقوط کلیة براهین فطری، جبرگرایی، تشکیکی بودن تکالیف، عدم امکان قانونگذاری برای جامعه و محال بودن تأسیس علوم انسانی است.
پژوهش حاضر با روش توصیفی، تحلیلی ـ انتقادی و بر اساس یافته‌های کتابخانه‌ای صورت گرفته و هیچ تحقیق مستقلی در این زمینه انجام نشده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critical Analysis of Fakhr-e-Razi 's Theory of Multiple Nature of Human Beings

نویسنده [English]

  • Hosein Gerami

Islamic Maaref University

چکیده [English]

One of the fundamental anthropological issues that has multiple theological consequences is the unity or plurality of human nature. Fakhr-e-Razi is a Muslim thinker who has considered the multiplicity of human nature and has used verses, narrations, induction, and exploration to argue for his theory. Examination of the arguments provided by Fakhr-e-Razi shows that they merely show the multiplicity of human beings and that none of them can support his claim for the plurality of human nature. The logical form of Fakhr-e-Razi's theory is that he considers human states and attributes such as jealousy, avarice, generosity and courage as constituents that lead to the realization of human types, while such attributes do not have the characteristics of logical constituents. In addition, the theory of the multiplicity of human nature has unacceptable consequences such as the collapse of all constitutional arguments, determinism, skepticism of commandments, the impossibility of legislation for society and the impossibility of establishing humanities. The present study has adopted a descriptive, analytical-critical library method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fakhr-e-Razi
  • multiplicity
  • human nature
مراجع
قرآن کریم.
آملی، محمدتقی، درر الفوائد، شرح منظومه سبزواری، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
ابن‌بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)،  الامالی (للصدوق)، تهران، کتابچی، 1376.
_____، من لا یحضره الفقیه، محقق علی‌اکبر غفاری، 4 ج، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزة علمیة قم، 1413ق.
ابن‌حنبل، احمد بن محمد،  بیروت، مؤسسة الرسالـة، 1996.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله،  المباحثات، قم، بیدار، 1371.
_____، الاشارات والتنبیهات، ‌قم، بوستان کتاب، 1381.
_____، الشفا (الطبیعیات)، قم، کتابخانة عمومی حضرت آیـةالله نجفی مرعشی، 1405ق.
_____، منطق المشرقیین، چ2، قم، مکتبـة آیـةالله المرعشی النجفی، 1405ق.
ابن‌عاشور، محمد بن طاهر،  التحریر والتنویر، تونس، الدار التونسیه للنشر، 2007.
ابن‌عجیبه، احمد بن محمد،  البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، قاهره، انتشارات دکتر حسن عباس زکی، 1419ق.
اندلسی ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت، دارالفکر، 1420ق.
بحرانی، سید ‌هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.
بخاری، ‌محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، مصر، وزارت الاوقاف، 1990.
جوادی آملی، عبدالله، تبیین براهین اثبات خدا، چ6، قم، اسراء، 1390.
خمینی، سید روح‌الله، شرح جنود عقل و جهل، چ5، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1380.
سمرقندی ابواللیث، نصر بن محمد بن احمد، بحرالعلوم، بیروت، ‌دار الکتب العلمیـة، 2009.
شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم،  فی ظلال القرآن، ‌بیروت ـ قاهره، دارالشروق، 1412ق.
شاه آبادی، محمد، رشحات الحکمـة، قم، مهدی یار، 1381.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم،  الشواهد الربوبیـة، تحقیق سید جلال‌الدین آشتیانی، مرکز نشر دانشگاهی، 1360.
_____، المشاعر، ‌تهران، بی‌جا، 1363الف.
_____، مفاتیح الغیب، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیق فرهنگی انجمن اسلامی حکمت و فلسفی اسلامی، 1363ب.
_____، شرح و تعلیقه صدرالمتألهین بر الهیات شفا، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1382.
_____، الحکمـة المتعالیه فی الاسفار العقلیـة الاربعـة، قم، مکتبـة المصطفوی، 1409ق.
_____، شرح اصول الکافی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366 الف.
_____، تفسیر القرآن الکریم، قم، بیدار، 1366ب .
_____، عرشیه، اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 1341.
_____، المبدأ و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354.
طباطبایی، ‌سید محمدحسین،  نهایـة الحکمـة، شارح غلامرضا فیاضی، 4 ج، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1386.
_____، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات السلامی جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، 1417ق.
طبرسی، فضل بن حسن،  تفسیر جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزة علمیه قم، 1377.
طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمة محمدحسن آقابزرگ تهرانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
طیب، سید عبدالحسین،  اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلامی، 1378.
عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعـة،  تفسیر نور الثقلین، تحقیق سید ‌هاشم رسولی محلاتی، 5 ج، قم، اسماعیلیان، 1415ق.
فخرالدین رازی، ابو عبدالله محمد بن عمر، 1364، النفس والروح وقواهما، تهران، بی‌نا، 1364.
_____، الرسالـة الکمالیه، بیروت، دار الکتب العلمیـة، 1423ق.
_____، المباحث المشرقیـة، قم، بیدار، بی‌تا.
_____، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء ‌التراث العربی، 1420ق.
فیض کاشانی، محمدمحسن،  الوافی، 26 ج، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین علی(ع)، 1406ق.
_____، تفسیر الصافی، تهران، انتشارات الصدر، 1415ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، 15 ج، قم، دار الحدیث، 1426ق.
لاهیجی، عبدالرزاق بن علی، شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام، قم، مؤسسه الامام الصادق(ع)، 1425ق.
لوکری، فضل بن محمد، بیان الحق بضمان الصدق، تهران، ایستاک، 1373.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
_____، مرآة العقول فی شرح اخبار آل رسول، تصحیح سید ‌هاشم رسولی محلاتی، 26 ج، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1404ق.
مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، قاهره، دار الحدیث، 1991.
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 3 (فطرت)، تهران، صدرا، 1350.
_____، درس‌های الهیات شفا (مجموعه آثار استاد شهید مطهری)، تهران، صدرا، 1376.
_____، شرح منظومه، تهران، صدرا، 1376.
_____، ختم نبوت، تهران، صدرا، بی‌تا.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیـة، 1374.
میرداماد، محمدباقر بن محمد، جذوات و مواقیت، ‌تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1380.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اجوبـة المسائل النصیریـة، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383.
_____،  اساس الاقتباس، چ3، تهران، دانشگاه تهران، 1402ق.
 
Cooper, David e, Existentialism, second edition, blackwell, USA, 1999.
 
Gensler, Harry J., Spurring, Earl W., Swindle, James C (ed), Ethics
    Contemporary Readings, Rutledge, New York, 2004.
آینه معرفت
دوره 21، شماره 2 - شماره پیاپی 67
شهریور 1400
صفحه 87-110
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار