نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری گروه فلسفۀ هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ،ایران
2 استاد گروه فلسفه، دانشکدۀ علوم انسانی،دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
انسان و خدا محورهای اصلی تفکر ابن‌سینا هستند. انسان به عنوان موجودی در میانۀ دنیای محسوسات، و عالم عقول و مجردات، ثمرۀ آفرینش است و به نظر او، شناخت خدا، غایت مابعدالطبیعه و مهم‌ترین بخش تفکر است، که اعتبار علوم دیگر به نسبت آن سنجیده می‌شود. برای شناخت هنر در تفکر ابن‌سینا، باید جایگاه آن را نسبت به این غایت مشخص کرد، مسئله‌ای که به هنر در جهان‌شناسی سینوی، جایگاهی ویژه می‌دهد. جهان سینوی مشتمل بر دایره‌ای است که در قوس نزولی، از مبدأ آغاز و به ماده ختم می‌شود و در قوس صعودی از انسان آغاز می‌شود و به سمت عالم عقول و مجردات حرکت می‌کند. عقل نخستین قابلیت انسان در قوس صعودی است که مورد توجه ابن‌سینا قرار می‌گیرد، امری که با توجه به وقوف ابن‌سینا به محدودیت‌ها و ظرفیت‌هایش، او را به سمت سنجشِ عقل پیش می‌برد، حاصل این بررسی، ظهور عرفان و هنر در آثار ابن‌سیناست؛ هر چند ابن‌سینا عرفان را توانا در سلوک و سیر صعودی می‌داند، اما بیان‌ناپذیری و سکوت عرفان، و محدود بودن آن در میان افرادی خاص، او را به سمت هنر سوق می‌دهد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Place of Art in Ibn Sina's Ideas and Its Relation to Reason and Mysticism
نویسندگان [English]
- Bahram Chamsuoraki 1
- nasrollah Hekmat 2
1 PhD Student, Department of Philosophy of Art, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran
2 Professor, Department of Philosophy, Faculty of Humanities, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]
Man and God constitute the central pillars of Ibn Sina’s ideas. From Ibn Sina’s view, man as an entity in the world of sense objects and the world of intellects and non-material objects is the outcome of creation and the knowledge of God is the essential goal of the world after and the most important part of thought. The validity of other types of knowledge are assessed against the knowledge of God. To understand the status of art in Ibn Sina’s ideas, one should determine it place against this end. What gives art a special place in Ibn Sina’s cosmology is the fact that Ibn Sina’s world is a circle whose descending arc starts with the originator and ends with the material and in its ascending arc it starts with man and moves toward the world of intellects and non-materials. The prime intellect is
within the capacity of man. Being aware of his limitations and capacities, Ibn Sina approaches the assessment of intellect. The outcome of his assessment is the appearance of mysticism and art in Ibn his world. Although Ibn Sina considers mysticism capable enough for the spiritual journey, the difficulty of its expression and mysticism’s silence and its limitation to special individuals are the factors which guided him toward art.
کلیدواژه‌ها [English]
- art
- critique of reason
- mysticism
- mysterious stories
. ابن‌سینا، مبدأ و معاد را ثمرۀ طبیعیات و مابعدالطبیعه می‌داند، یعنی معرفت به انسان و خدا؛ طرح مباحث مربوط به نفس و شناخت قوای آن حرکت در مسیر شناخت انسان است. شناختی که با خودشناسی، گام در مسیر خداشناسی می‌گذارد و غایت مابعدالطبیه خود را شناخت و معرفت به خدا می‌داند.
- ابن‌سینا با طرح مباحث وجودشناسی، به دنبال اثبات واجب‌الوجود است، واجب‌الوجودی که در قوس نزولی به آفرینش جهان می‌پردازد و در قوس صعودی که با انسان آغاز می‌شود، او در مسیر بازگشت و رسیدن به عالم مجردات گام بر‌می‌دارد.
- ظرفیت و استعداد عقل، در شناخت و معرفت به خدا با محدودیت مواجه است، به همین دلیل در این مباحث، باید به عقل قدسی و خبر نبی تکیه کند، عقلی که بالاترین مرتبة عقل بشری است.
- عارف با طی مراحل سلوک و ریاضت، به عالم قدس و جبروت می‌رسد، اما زبان عارف در بیان تجاربش عاجز است. بیان‌ناپذیری و سکوت، ابن‌سینا را به سمت هنر سوق می‌دهد.
- هنر با فراتررفتن از دنیای محسوسات، به سلوک در قوس صعودی می‌پردازد. سلوکی که در آن هنرمند به مشاهده در عالم مجردات با قدرت خیال می‌پردازد، و با بازگشت او به میان خلق، در قالب اثر هنری جلوه‌گر می‌شود، جلوه‌ای که با رمز و تأویل همبسته است و به کمک همین همبستگی فراتر از زمان و مکان می‌رود.
- هنر در تفکر ابن‌سینا، چرخه‌ای بین مخاطب و هنرمند است. هنرمند با اثر هنری در تجربه‌ای منحصر به فرد مخاطب را با خود همراه می‌کند و مخاطب با تلاش برای تأویل لایه‌های معنایی، با سلوک هنرمند همراه می‌شود و آن را چون سلوک خاص خود، تجربه می‌کند.
- حی‌بن‌یقظان و رسالـة‌الطیر، طریقت‌نامه ابن‌سینا در هنر هستند. داستان‌هایی که چگونگی و چرایی سلوک هنری را آموزش می‌دهند و منابع و مراحل حرکت و تربیت هنرمند را برای او فراهم می‌کنند.
منابع
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، اشارات و تنبیهات، جلد1، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران، سروش، 1385.
______، المبدأ و المعاد، به کوشش عبدالله نورانی، تهران، انتشارات سلسله دانش ایرانی، 1363.
______، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
______، الحدود، تحقیق عبدالامیر اعسم، مصر، الهیئته المصریه العامه للکتاب، 1989.
______، دانش نامه علائی(طبیعیات)، تصحیح محمد مشکوه، همدان، انتشارات دانشگاه بوعلی همدان، 1383.
______، معراجنامه، تصحیح نجیب مایل هروی، مشهد، بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی، 1383.
______، شفا(الهیات)، محقق الاب قنواتی؛ سعید زاید، قم، مکتب آیت الله المرعشی نجفی، 1405ق.
______، النفس من کتاب الشفا، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1375.
______، تسع رسائل فی الحکمه و الطبیعیات، قاهره، دارالعرب، 1326ق.
______، نجات، ترجمه یحیی یثربی، قم، بوستان کتاب قم، چاپ، 1385.
______، منطق المشرقیین، قم، مکتب آیت‌الله المرعشی النجفی، 1405ق.
______، مجموعه رسائل(17رساله)، تصحیح و ترجمة سید محمود طاهری، قم، نشر آیت اشراق، 1388.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، سخن ابن‌سینا و بیان بهمنیار، تهران، مؤسسة حکمت و فلسفه، 1392.
استیس، والتر ترنس، فلسفه و عرفان، ترجمة بهالدین خرمشاهی، تهران، سروش، 1398.
بلخاری، حسن، فلسفۀ هنر اسلامی، تهران، علمی و فرهنگی، 1390.
تقی، شکوفه، دو بال خرد عرفان و فلسفه در رسالـة الطیر، تهران، نشر مرکز، 1382.
پورنامداریان، تقی، رمز و داستان های رمزی در ادب پارسی، تهران، علمی و فرهنگی، 1391.
حکمت، نصرالله، درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی، تهران، الهام، 1398.
______، متافیزیک ابن‌سینا، تهران، الهام، 1389.
______، درس‌نامه حکمت مشاء، تهران، نشر علم، 1390.
داوودی، علیمراد، عقل در حکمت مشاء، تهران، حکمت، 1387.
سجادی، سید ضیاالدین، حی بن یقظان و سلامان و آبسال، تهران، سروش، 1382.
شایگان، داریوش، هانری کربن آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، تهران، نشر و پژوهش فرزان روز، 1385.
کاکائی، قاسم، وحدت وجود به روایت مایستر اکهارت و ابن عربی، تهران، هرمس، 1393.
کربن، هانری، ابن‌سینا و تمثیل عرفانی، انشالله رحمتی، تهران، سوفیا، 1389.
______، واقع نگاری رنگها و علم میزان، انشالله رحمتی، تهران، سوفیا، 1390.
نصر، سیدحسین، معرفت و معنویت، انشالله رحمتی، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1388.
یثربی، سیدیحیی، فلسفۀ عرفان، قم، بوستان کتاب، 1387.
)