تأثیر مبانی کلامی در حل مسئلۀ تبعیت یا عدم تبعیت احکام از مصالح و مفاسد

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی مؤسسة آموزشی پژوهشی امام خمینی (نویسندة مسئول)

چکیده

مسئلۀ تبعیت یا عدم تبعیت احکام از مصالح و مفاسد از مسائل بین رشته‌ای میان کلام و فقه است. در  این باره، اندیشوران شیعه با اشاعره ـ که بر عدم تبعیت احکام از مصالح و مفاسد پافشاری می‌کنند ـ اختلاف نظر دارند، از سوی دیگر خود نیز، یکسان نمی‌اندیشند. برخی بر تبعیت مطلق احکام از مصالح و مفاسد تأکید دارند و برخی نیز تبعیت نسبی احکام از مصالح و مفاسد را باور دارند. آنچه این نوشتار در پی آنهاست، در پی نشان‌دادن تأثیر مبانی کلامی در حل این مسئله است. به نظر می‌رسد برای حل این مسئله باید تکلیف خود را با چهار مبنای مهم کلامی و عقلی روشن کنیم: حسن و قبح ذاتی یا شرعی؛ عدل الهی، هدف‌مندی خداوند در افعال و استحالة ترجیح بلامرجح. نویسنده با نشان دادن چگونگی تأثیر این مبانی در حل این مسئله، در نهایت نظریۀ تبعیت مطلق احکام از مصالح و مفاسد را برگزیده است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Impact of Theological Foundations on the Question of whether Shari'ah Laws Should Follow or Not Follow the Considerations of Common Good and Depravity

نویسنده [English]

  • mohammad hosein faryab
Faculty Member of Imam Khomeini Research Institute (author responsible)
چکیده [English]

The question of whether Sharia’h laws should follow or not follow the considerations of common good and depravity is an interdisciplinary issue lying at the intersection of theology and jurisprudence. In this regard, the Shiite thinkers disagree with the Ash'arites, who insist on non-following side of the issue. However, Shiite thinkers themselves are not unanimous in their views on this issue. Some put emphasis on the absolute adherence of the laws to the considerations of common good and depravity, and some believe in the relative adherence of the laws to those considerations. What this article seeks to do is to show the impact of the theological principles on the resolution of this issue. To solve this problem, it seems that we should clarify our position toward the four important theological and intellectual bases: essential and legal good and badness; Divine justice, God's purposefulness in actions and the impossibility of preponderance without there being preponderance. By showing how these principles affect the solution of this problem, the author has ultimately taken side with the theory of absolute adherence of the laws to the considerations of common good and depravity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • essential good and badness
  • divine justice
  • purposefulness in actions
  • preponderance without there being preponderance
  • common good and depravity
  • common good in Divine actions

مراجع

آمدی، سیف الدین، ابکار الافکار فی اصول الدین، قاهره، دار الکتب، 1423ق.
ابن­حزم ظاهری، علی­بن­احمد، الاحکام فی اصول الاحکام، بیروت، دار الآفاق الجدیدۀ، بی­تا.
ابن­میثم بحرانی، میثم­بن­علی، قواعد المرام فی علم الکلام، قم، کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی،
   1406ق.
اسفندیارپور، جابر، بررسی تطور تاریخی معانی حسن و قبح در کلام اسلامی، قم، مؤسسۀ
   آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1398.
اشعری، ابوالحسن، اللمع فی الرد علی اهل الزیع و البدع، قاهره، المکتبـۀ الازهریـۀ للتراث، بی­تا.
تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، قم، نشر الشریف الرضی، 1409ق.
حلی، حسن­بن­یوسف، مناهج الیقین،‌ تهران، دار الاسوۀ، 1415ق.
______، منهاج الکرامـۀ، مشهد، مؤسسة عاشورا، 1379.
______، کشف المراد، قم، مؤسسۀ النشر الاسلامی، 1413ق.
سیوری حلی، فاضل مقداد، الاعتماد فی شرح واجب الاعتقاد، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیـۀ،
   1412ق.
______،  الانوار الجلالیـۀ، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیـۀ، 1420ق.
شهرستانی، محمدبن‌عبدالکریم، نهایـۀ الاقدام فی علم الکلام، بیروت، دارالکتب العلمیـۀ، 1425ق.
طوسی، محمدبن­حسن، الرسائل العشر، قم، مؤسسۀ النشر الاسلامی، 1414ق.
عبودیت، عبدالرسول و مجتبی مصباح، خداشناسی، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام
   خمینی(ره)، 1397.
علم الهدی، سیدمرتضی، الرسائل، قم، دار القرآن الکریم، 1405ق.
______،  الذخیرۀ فی علم الکلام، قم، مؤسسۀ النشر الاسلامی، 1411ق.
______،  الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم، مؤسسۀ النشر الاسلامی، 1415ق.
علیدوست، ابوالقاسم، «تبعیت یا عدم تبعیت احکام از مصالح و مفاسد واقعی»، فقه و حقوق، قم،
   سال 2، شمارۀ شش، پاییز و زمستان، ص39-32 ، 1384.
فخررازی، محمدبن­عمر، المطالب العالیـۀ من العلم الالهی، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.
______،  المحصل، عمان، دار الرازی، 1411ق.
______،  مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
______،  الاربعین فی اصول الدین، قاهره، مکتبـۀ الکلیات الازهریـۀ، 1986.
لاهیجی، عبدالرزاق، سرمایۀ ایمان، تهران، الزهراء، 1372.
مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)،
  1398.                                                             
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار شهید مطهری، ج1، تهران، مؤسسه صدرا، 1377.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار