بررسی انتقادی نسبت تجرد ادراک با ثبات تغیر

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی فلسفه و حکمت پژوهشگاه علوم انسانی ( نویسندة مسئول)

چکیده

علامه طباطبایی در توجیه مباحث معرفتی گره‌خورده به تجرد، از جمله توجیه تجرد ادراک‌های حسی و توجیه سریان علم در جهان ماده و چگونگی معلوم واقع‌شدن امور مادی، ثبات تغیر را پیش‌می‌کشد و در استدلال خود می‌گوید تغیر در تغیر خود ثابت است. هدف اصلی این نوشتار آن است که بکوشد به‌گونه‌ای جامع به بررسی انتقادی همین تعبیر پارادوکسیکال ثبات تغیر و نسبت آن با تجرد ادراک بپردازد. ما در این مقاله بیش‌تر به نقدها و اشکال‌های خاص خود بر ثبات تغیر خواهیم پرداخت: تفاوت معنای تجرد با معنای ثبات در امور مادی ثابت؛ مجرد شدن سکون؛ مجرد شدن کل جهان مادی؛ از میان رفتن یکپارچگی و اتصال در یک ثبات واحد؛ خلط همیشه‌بودن حرکت/تغیر با حرکت/تغیر همیشگی؛ مثال نقضی در مورد نیاز به تجرد در ادراک و صور ذهنی؛ و در نهایت مشکل تسلسل. و از آن‌جا که برخی از معاصران نیز تعبیر پارادوکسیکال ثبات تغیر را ناخوش‌آیند یافته‌اند، به نقدها و بررسی‌های آن‌ها نیز اشارة کوتاهی خواهیم داشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical Study of the Relationship between Non–Materiality of Knowledge and Constancy of Change

نویسنده [English]

  • Mahdi Assadi
Member of the Faculty of Philosophy and Wisdom of the Research Institute of Humanities (author in charge)
چکیده [English]

Allāmah Ṭabāṭabāyī, in his justification of the epistemic discussions tied to non–materiality, in particular non–materiality of the perception and the fact that the material things are subject to knowledge and understanding, proposes constancy of change and states that change in its own changing is constant. The present paper is an attempt to provide a comprehensive critical study of the paradoxical nature of “constancy of the change” and its relation to non–materiality of knowledge. First and foremost, we focus on our specific criticisms levelled against constancy of change: the difference between the meaning of non–materiality and the meaning of constancy in constant material things, non–materiality of immobility, non–materiality of all of the material things, the problem of losing continuity in a specific constant, the confusion of permanency of motion/change with permanent motion/change, a counterexample refuting the necessity of non–materiality in knowledge and mental images, and, ultimately, the issue of infinite regress. And since some of the contemporaries too have found the paradoxical nature of constancy of change undesirable, we will have a short discussion on their criticisms and evaluations as well.

کلیدواژه‌ها [English]

  • non–materiality of knowledge
  • constancy of change
  • knowledge of change
  • paradox
  • contradiction
  • Allāmah Ṭabāṭabāyī
پاشایی، محمدجواد و ابوالفضل کیاشمشکی، «شناخت حضوری در مادیات از منظر حکمت متعالیه» (با تأکید بر آرای صدر المتألهین و علامه طباطبایی)، ذهن، دوره 17، شماره 67، ص54- 29، 1395.
جوارشکیان، عباس،«نظری انتقادی بر راه حل معضل ربط ثابت و متغیر در نظریه حرکت جوهری»،  اندیشة دینی، دورة دوم، شمارة اول و دوم، (پیاپی 5 و 6)، ص 94–75، 1379.
حـیدری، کمال دروس فی الحکمـة المتعالیـة: شرح کتاب بدایـة الحکمـة، قم، دارفراقد،1422ق، 2001 ، 1380.
حیدری، کمال ، التوحید، مقرر: جواد علی کسار، ج1، قم، دار فراقد للطباعـة و النشر،1421ق.
حیدری، کمال، دروس فی التوحید، به‌قلم: علی حمود العبادی، ج1، قم، دار فراقد للطباعـة و النشر، ج1، 1432ق.
حیدری، کمال، شرح نهایــة الحکمــة: العقل و العاقل و المعقول، مقرّر: میثاق طالب، قم: دار فراقد للطباعـة و النشر،1431ق.
شمس، مرادعلى، سیرى در سیرة علمى و عملى علامه طباطبایى(ره) از نگاه فرزانگان، چ2، قم، اسوه، 1387.
شیرازی، صدرالدین محمدبن‌ابراهیم، رسالـة فی الحدوث، تصحیح و تحقیق: حسین موسویان، به اشراف: محمد خامنه‌ای، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1378.
شیرازی، صدرالدین محمدبن‌ابراهیم، شرح و تعلیقه بر الهیّات شفا، تصحیح، تحقیق و مقدمة دکتر نجفقلی حبیبی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا،1382.
شیرازی، صدرالدین محمدبن‌ابراهیم، الحکمــة المتعالیــة فی الاسفار العقلیــة الاربعــة، ج3، چ3، بیروت، دار احیاء التراث‏، 1981‏.ج.
شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، الحکمــة المتعالیــة فی الاسفار العقلیــة الاربعــة، ج4، چ3، بیروت، دار احیاء التراث‏، 1981‏.د.
شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم، الحکمــة المتعالیــة فی الاسفار العقلیــة الاربعــة، ج6، چ3، بیروت، دار احیاء التراث‏، 1981‏.و.
طباطبایی، محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج1، چ3، تهران، صدرا، 1372.
طباطبایی، محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج5، چ2، تهران، صدرا، 1370.
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج17، قم، منشورات جماعـة المدرسین فی الحوزة العلمیـة، 1383.
طباطبایی، محمدحسین، بدایـة الحکمـة، تصحیح و تعلیق: عباس‌علی زارعی سبزواری، ج2، قم، مؤسسـة النشر الاسلامی،1420ق.
طباطبایی، محمدحسین، نهایـة الحکمـة، تصحیح و تعلیق: عباس‌علی زارعی سبزواری، ج2، قم، مؤسسـة النشر الاسلامی،1430ق.
طباطبایی، محمدحسین، نهایـة الحکمـة، صححها و علق علیها: غلامرضا فیّاضی، ج3و 4، چ4، قم، مؤسسه آموزشی و پ‍ژوهشی امام خمینی، 1386.
عشاقی الاصفهانی، حسین، وعایـة الحکمـة فی شرح نهایـة الحکمـة، ناشر: مؤلف، بی‌جا، 1414ق– 1372.
فنایی اشکوری، محمد، علم حضوری، قم، مؤسسة آموزشى و پژوهشى امام خمینى، 1388.
فیاضی، غلامرضا 1386 ← طباطبایی 1386.
فیاضی، غلامرضا؛ درس بدایـة الحکمـة، جلسه 84، 1362.
کمالی، محمدمهدی، «رهیافتی نو در حل معضل ربط ثابت به متغیر»، هستی و شناخت، سال هشتم، شماره 1، (پیاپی 15)، ص 30–7، 1400.
محیطی اردکان، محمدعلی، «بررسی تبیین علامه طباطبایی از شعور همگانی موجودات در تفسیر المیزان»، معرفت فلسفی، 11(4)، ص 69–39، 1393.
محیطی اردکان، محمدعلی، «بررسی تبیین سریان ادراک در هستی با توجه به حیثیت تجردی مادیات در حکمت متعالیه»، معرفت فلسفی، 14(4)، ص 64–49، 1396.
مصباح یزدی، محمدتقی، تعلیقـة علی نهایـة الحکمـة، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1393.