نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه بین المللی جامعـة المصطفی (ص)( نویسندة مسئول)

چکیده

ادراک که یکی از آثار حیاتی نفس انسانی است، محصول قوای ادراکی است که نفس به‌واسطة آن قوا ‌این آثار را حاصل می‌کند. در انسان شناسی فلسفی مشایی، پنجگانه بودن قوای ادراکی که عبارت‌اند از حس، خیال، وهم، حافظه و عقل و نیز مادیت قوای ادراکی حیوانی و مادیت ادراکات سه‌گانة حاصل از آنها امری مسلم است. در آثار ملاصدرا در عین‌ اینکه تجرد همة قوای ادراکی و نیز تجرد تمامی ‌صور ادراکی صراحتاً بیان شده است اما در خصوص ماهیت قوای ادراکی و تعداد آنها سخنانی به ظاهر ناسازگار به چشم می‌خورد. او در مواردی همچون مشاییان از قوای پنجگانه سخن می‌گوید، گاهی واهمه را انکار می‌کند، در برخی آثار حس مشترک و خیال را مراتب شدید و ضعیف قوة واحد می‌خواند و در مواردی نیز از وحدت نفس و قوا دم می‌زند. در‌ این مقاله به منظور تبیین نظریة نهایی ملاصدرا در باب قوای ادراکی باطنی و نیز پی بردن به وجود یا عدم وجه جمعی میان سخنان به ظاهر ناسازگار او، با روش تحلیلی- توصیفی علم النفس حکمت متعالیه را کاوید‌ه‌ایم و به‌ این نتیجه دست یافته‌ایم که با نگاهی جامع به همة آثاری که ملاصدرا در آنها در باب قوای ادراکی سخن گفته، مشخص می‌شود که او برای رسیدن به نظریة نهایی خویش چند مرحله را می‌پیماید و هر کدام از نظرات به ظاهر ناسازگار مربوط به یکی از مراحل رسیدن به آن است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Inner Perceptual Faculties in Transcendental Wisdom: From the Fivefold Perceptual Faculties to Their Unification with Soul

نویسنده [English]

  • Mojtaba Afsharpoor

Member of the Faculty of Al-Mustafa International University (PBUH) (Responsible Author)

چکیده [English]

Perception, as one of the vital signs of the human soul, arises from the perceptual faculties by which the soul demonstrates its effect. In the peripatetic philosophical anthropology, the fivefold perceptual faculties, which are common sense, imagination, illusion, memory, and intellect, and the consideration of animal perceptual faculties and their threefold perceptions as their outcome is a stablished view. In Mulla Sadra's works, there are seemingly inconsistent statements about the nature of perceptual faculties and their number. In some cases, similar to the Peripatetics, he speaks of the five faculties, in some other cases he denies illusion, in some other ones he calls common sense and imagination the strong and weak levels of a single faculty, and there are also cases in which he inspires the union of soul and faculties. The present article is an attempt to explain the ultimate form of Mulla Sadra's theory of inner perceptual faculties and to investigate the possibility of reconciling his seemingly inconsistent views. With an analytical-descriptive method, we try to explore the anthropology of transcendental wisdom through an analytical-descriptive method. The conclusion inferred from a comprehensive look at all the works in which Mulla Sadra has focused on perceptual faculties, is that he goes through several stages to reach his final theory, and that each seemingly inconsistent view is related to one of the stages of reaching his goal.

کلیدواژه‌ها [English]

  • inner perceptual faculties
  • fivefold perceptual faculties
  • the stages of soul
  • the union of soul
  • the union of faculties
قرآن کریم
حسین‌بن عبدالله، ابن‌سینا، النجاه، تهران، دانشگاه تهران، 1379.
حسین‌بن عبدالله، ابن‌سینا، الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغه، 1375.
حسین‌بن عبدالله، ابن‌سینا، المبدأ و المعاد، تهران، مؤسسة مطالعات اسلامی، 1363.
حسین‌بن عبدالله، ابن‌سینا، طبیعیات شفاء، قم، مکتبـة آیت الله المرعشی، 1404ق.
حسین‌بن عبدالله، ابن‌سینا، الحدود، قاهره، الهیئـة المصریه، 1989.
حسین‌بن عبدالله، ابن‌سینا، رسالة احوال النفس، پاریس، دار بیلبیون، 2007.
بهمنیار ابن مرزبان، التحصیل، تهران، دانشگاه تهران، 1375.
پژوهنده نجـف آبادی، حسیـن، یارعلی کـرد فیـروزجایی، عسکری سلیمانی امیری، «بررسی ابعاد هستـی‌شناختی ‌و معـرفت‌شناختی قـوه واهـمه از منظـر ابـن‌سینا و مـلاصدرا، حکمـت اسلامی، شماره15، 1396، ص30- 9.
جوادی آملی، عبد الله، رحیق مختوم، ج18، قم، اسرا، 1398 الف.
جوادی آملی، عبد الله، رحیق مختوم، ج20، قم، اسرا، 1398 ب.
ذریه، محمدجواد و محمد بیدهندی و جعفر شانظری، «واکاوی معناشناختی عقل نظری و عملی از نظرگاه ملاصدرا»،  خردنامة صدرا، شمارة90، 1396.
رازی، فخرالدین، المباحث المشرقیـة، قم، بیدار، 1411ق.
شیرازی، قطب الدین، شرح حکمـة الاشراق به انضمام تعلیقات صدرالمتالهین، تهران، حکمت، 1391.
طباطبایی، سید محمدحسین،  نهایـة الحکمـة، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1390.
طوسی، نصیرالدین، شرح الاشارات و التنبیهات، قم، نشرالبلاغه، 1375.
عبودیت، عبد الرسول، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج3، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1392.
کرد فیروزجایی، یارعلی، حکمت مشاء، قم، مجمع عالی حکمت اسلامی، 1393.
مصباح یزدی، محمدتقی، شرح جلد هشتم الاسفار الاربعـة، قم، مؤسسة آموزشى و پژوهشى امام خمینى (ره)، 1393.
ملاصدرا، المبدأ و المعاد، تهران، ‌انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354.
ملاصدرا، الشواهد الربوبیـة، مشهد، المرکز الجامعی للنشر، 1360.
ملاصدرا، العرشیـة، تهران، مولی، 1361.
ملاصدرا،  مفاتیح الغیب، تهران، مؤسسة تحقیقات فرهنگی، 1363.
ملاصدرا، مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتالهین، تهران، حکمت، 1375.
ملاصدرا، شرح الهدایـة الاثیریـة، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1422ق.
ملاصدرا، اسفار، بیروت، دار احیاء التراث، 1981.
نیکخواه، مریم، مقایسة نظریة سهروردی و ملاصدرا در مورد کارکرد‌های قوای ادراکی باطنی، پایان نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، 1397.
وفاییان، محمد حسین، احدفرامرز قراملکی«خیال به مثابه نفس حیوانی، بازشناسی قوة خیال نزد صدرالمتالهین در پرتو تبیین مبانی و تحلیل کارکردها»،‌آیین حکمت، شمارة40،ص246- 223، 1398.