نقش توجه در تحقق ادراک حسی از منظر حکمت متعالیه ملاصدرا

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه الهیات دانشگاه پیام نور، تهران، ایران (نویسندة مسئول)

چکیده

این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و بهره‌‌گیری از مقایسه و تطبیق، به تحلیل نقش مؤلفة «توجه» در ادراک حسی از منظر ملاصدرا می‌‌پردازد. ملاصدرا در باب ادراک حسی تقریرهای گوناگونی دارد. در همة ‌این تقریرها نقش توجه به‌‌عنوان ویژگی اساسی نفس انکارناپذیر است. ‌این نقش گویای ویژگی فعال نفس در ادراک حسی و سایر فرایندهای نفسانی است که بر اساس مبانی خاص ملاصدرا دربارة نفس و حقیقت ملکوتی آن استوار است. نظریة ملاصدرا را دربارة توجه می‌‌توان بر دو اساس تبیین نمود. الف) نظریة تعدد قوای نفس و ب) نظریة وحدت قوا و اعتقاد به مراتب نفس. بر اساس دیدگاه نخست که به دیدگاه مشائیان نزدیک‌تر است، توجه به منزلة نوعی صافی محدود کننده و گلوگاه عمل نموده و در فرایند ادراک و تجرید از ورود بسیاری از داده‌‌ها از یک مرحله به مرحلة بعد جلوگیری می‌‌کند. بر اساس دیدگاه دوم که بر پایة مبانی خاص حکمت صدرایی استوار است نفس بر طبق درجه قوت خود از منبع توجه برای اعمال خاص خود استفاده می‌‌کند. در ‌این تبیین توجه همانند منبع نوری است که گاه بی اختیار و گاه به ارادة نفس بر اموری بازتاب یافته و آن‌‌ها را روشن و برای نفس حاضر و معلوم می‌‌سازد. دامنة ‌این بازتاب و گستردگی و ژرفای آن به قدرت و توان نفس و مرتبة آن بستگی دارد. مدل توجه از منظر ملاصدرا با مدل‌‌های ارائه شده در نظریات جدید روان‌‌شناسان شباهت‌‌ها و تفاوت‌‌هایی دارد و امتیاز آن ‌این است که توجه را در همة فرایندهای درون آدمی نشان می‌‌دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Attention in the Realization of Sensory Perception from the Perspective of Mulla Sadra's Transcendental Wisdom

نویسنده [English]

  • Mehdi Zamani
Associate Professor, Department of Theology, Payam Noor University, Tehran, Iran (corresponding author)
چکیده [English]

The present article, adopting a comparative descriptive-analytical method, deals with the role of "attention" in sensory perception from Molla Sadra's point of view. Mulla Sadra has presented various interpretations of sensory perception. In all these interpretations, the role of attention as a fundamental characteristic of the soul is undeniable. This role expresses the active feature of the soul in sensory perception and other processes, which is based on Mulla Sadra’s specific principles underlying his view of the soul and its divine nature. Mulla Sadra's theory of attention can be explained using two bases: a) the theory of multiplicity of powers of the soul and b) the theory of the unity of powers and belief in the levels of the soul. According to the perspective of the powers of the soul which is closer to the peripatetic views, attention acts as a kind of limiting filter and a bottleneck in the process of perception and abstraction, which prevents a lot of data from moving across the stages. Based on the levels of the soul, and the specific principles of Sadra's wisdom, the soul uses the source of attention for its specific actions according to its power. In this explanation, attention is like a source of light that reflects on things sometimes involuntarily and sometimes voluntarily through the will of the soul to make them clear and presentable to the soul. The model of attention presented by Mulla Sadra has similarities with and differences from the latest models proposed by psychologists. The main advantage of this model is that it highlights attention in all in- human processes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Attention
  • Transcendent wisdom
  • Mulla Sadra
  • Sensory perception

مراجع

آشتیانی، سید جلال الدین، شرح بر زاد المسافر، چ3 ، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1381.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ج3، قم، نشر البلاغه، 1375.
اتکینسون، ریتا آل؛ و دیگران، زمینة روان شناسی هیلگارد، ترجمة محمدنقی براهنی و ...، تهران، رشد، 1385.
بونژه ماریو، آردیلا، روبن، فلسفة روان شناسی و نقد آن، ترجمة محمدجواد زارعان و همکاران، چ8، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1395.
دیرباز، عسکر و حسام الدین مؤمنی شهرکی، "تبیین و تحلیل ماهیت ادراک حسی در نگاه صدرالمتألهین"، مجلة ذهن، شمارة ٨ ، ص110- 85، پاییز1399.
زارع، حسین، علی اکبر شریفی، روان شناسی شناختی، تهران، پیام نور، 1395.
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومه،ج 5 ، تهران، نشر ناب، 1369.
سولسو، رابرت، روان شناسی شناختی، ترجمة فرهاد ماهر، تهران، رشد، 1381.
شریعتی، فهیمه، "توجه غیر ذاتی نفس ملاک جامع و مانع امر ذهنی"، نشریة حکمت معاصر، سال نهم، ش اول، ص28- 9، بهار و تابستان 1397.
عبودیت، عبدالرسول، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، انسان‌شناسی، ج3، تهران، سمت، 1395.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم، المبدأ و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفه‌ایران، 1354.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم، مفاتیح الغیب، تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگی، 1363.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم، المظاهر الالهیه فی اسرار العلوم الکمالیه، تهران، بنیاد حکمت صدرا، 1387.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم، الحکمـة المتعالیـة فی الاسفار العقلیـة الاربعـة، بیروت، داراحیاء التراث، 1981.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم، الحاشیه علی الهیات الشفاء، قم، بیدار، بی‌تا.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم، الشواهد الربوبیـة فی المناهج السلوکیـة، مشهد، المرکز الجامعی للنشر، 1360.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم، زاد المسافر، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1381.
ملاصدرا، محمدبن ابراهیم، العرشیـة، تهران، مولی، 1361.
مومنی، ناصر، "واکاوی دیدگاه های صدرایی پیرامون فرایند ادراک حسی"، مجلة متافیزیک، سال چهل و هشتم، دورة جدید، سال چهارم، شمارة 13 ، ص29-15، بهار و تابستان 1391 .
 Broadbent D. E, Perception and Communication, New York, Pergamon Press, 1966.
Broadbent D. E, “A Mechanical Model for Human Attention and Immediate Memory”, Psychological Review Vol. 64, No. 3, 1957.
Deutsch J. A. & Deutsch D, “Attention: Some Theoretical Considerations”. In: Psychological Review. Band 70, Nr. 1, Januar, 1963.
Deutsch J. A. & Deutsch D, “Comments on “Selective Attention: Perception or Response?” Reply, Quarterly Journal of Experimental Psychology, 1967.
Kahneman Daniel, Attention and Effort, Englewood Cliffs, New Jersey, 1973.
Bruya, B., & Tang, Y.-Y, Is Attention Really Effort? Revisiting Daniel Kahneman’s Influential 1973 book Attention and Effort. Frontiers in Psychology, 9, Article 1133, 2018.
Styles Elizabeth A, The Psychology of Attention, New York,  Psychology Press, 2006.
Treisman, A. M, “Selective attention in man”. British Medical Bulletin, 20, 12-16, 1964.
Treisman, A. M, “Strategies And Models of Selective Attention”, Psychological Review 1969, Vol. 76, No. 3, 282-299, 1969.
Wickens, C. D, “Multiple Resources and Performance Prediction”, Theoretical Issues in Ergonomics Science January 3(2):159-177, 2002.
Wickens, C. D, “Multiple Resources and Mental Workload”, The Journal of the Human Factors and Ergonomics Society, Volume: 50, 2008.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار