امکان سنجی عقاب جاهل مرکب از دیدگاه عقل

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکده الهیات دانشگاه تبریز، تبریز، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تبریز ، تبریز، ایران

چکیده

امور اعتقادی در کنار تکالیف عبادی و غیر عبادی از مهم ترین مسائلی است که شریعت مطهر اسلام بدان پرداخته است. ممکن است ادعا شود می‌توان دلایل محکمی ‌برای لزوم اعتقاد داشتن به اصول دین ارائه نمود.‌ این نوشتار به دنبال پاسخ به‌ این است که باتوجه به حجیت قطع، اگر شخصی به واسطة تشخیص عقل خویش به یک عقیدة باطلی‌ایمان آورد، یا برعکس با استدلال عقلی به مطلبی که در دین برای عموم متدینین ثابت است منکر شود، در‌ این صورت از منظر عقل امکان عقاب دنیوی و اخروی وی چگونه قابل توجیه است؟ همچنین چه آثاری بر‌ این اعتقاد بار خواهد شد؟ با بررسی ادلة عقلی و کلمات فقها در می‌یابیم از آنجایی که حجیت قطع ذاتی است، شخصی که قاطع به یک نظریه است و به اقتضاء قطع خود اعمالی  انجام می‌دهد یا تکالیف واقعی و نفس الامری را ترک می‌کند، امکان خطاب تکلیفی بر خلاف قطع وی به او وجود ندارد. همچنین‌ این نتیجه حاصل می‌شود که هرچند در عمل امکان اجبار او به التزام و تظاهر بر خلاف قطعش وجود دارد، اما امکان تغییر واقعی عقیده برای او وجود ندارد. البته اگر جهل او تقصیری بوده باشد وی به خاطر تقصیر خود نه عمل بر طبق اعتقاد، مورد مواخذه و عقاب قرار خواهد  گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Rational Possibility of Punishing the Compound Ignorant

نویسندگان [English]

  • reza elhami 1
  • حجت Velaeirad 2
1 Member of the Faculty of Islamic Jurisprudence and Law, Faculty of Theology, Tabriz University, Tabriz, Iran (Responsible Author)
2 Doctoral student of Fiqh and Fundamentals of Islamic Law, Tabriz University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Belief, along with religious and non-religious duties, are among the most important issues addressed by Sharia (Islamic law). It may be claimed that strong arguments can be put forward for the necessity of believing in the principles of religion. This article seeks to provide an answer to the question raised with regard to the validity of certainty as follows: If somebody adopts a false belief through the recognition of his own intellect, or on the contrary, if somebody, through rational reasoning, denies a belief stablished in a religious community, how can the possibility of his worldly and hereafter punishment be justified based on rational reasoning? By examining the rational arguments and the jurists’ injunctions, we find out that since the validity of a decision is inherent, a person who is firm on a theory and performs actions accordingly, or abandons real and self-evident duties, it is impossible to make the actions obligatory contrary to his decision. Also, it can be concluded that although, in practice, it is possible to force him to show commitment or pretend to do so against his will, it is not possible for him to change his belief. Therefore, if his ignorance was his fault, he will be punished for his fault not for acting according to his belief. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Compound Ignorant
  • Belief
  • Punishment
  • Intellect
قرآن کریم
آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایـة الاصول، بیروت، موسسه آل البیت، 1409ق.
آخوند خراسانی، محمدکاظم، درر الفواید فی الحاشیه علی الفرائد، تهران، موسسه الطبع والنشر، 1410ق.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات والتنبیهات، قم، نشر البلاغه، 1375.
ابن‌فـارس، ابوالحسـین احمـدبن زکریـا، معجـم مقـاییس اللغـة، قم، مکتب الاعلام الاسلامی،  1404ق.
اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفایده و البرهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
اصفهانی، راغب، المفردات فی غریب القرآن، چ3، بیروت، انتشارات دارالمعرفـة، ۱۴۲۲ق.
اصفهانی، محمدحسین، نهایـة الدرایه فی شرح الکفایه، بیروت، موسسة آل البیت، ، 1429ق.
امام خمینی، روح الله، انوار الهدایـة فی التعلیقه علی الکفایه، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1415ق.
امام خمینی، روح الله، المکاسب المحرمه، قم، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1415ق.
جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسرا، 1379.
جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح فى اللغـة و العلـوم، بیروت، دارالعلم للملایین، 1407ق.
حائری یزدی، عبدالکریم، درر الفوائد(ط قدیم)، قم، چاپخانة مهرف، بی‌تا.
حایری یزدی، مرتضی، شرح العروه الوثقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1426ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام،  1409ق.
حکیم، محمدسعید، التنقیح، بیروت، مؤسسة الحکمه الثقافه الاسلامیه، 1431ق.
حکیم، محمدسعید، المحکم فی اصول الفقه، قم، مؤسسة المنار،1414ق.
خمینی، مصطفی، تحریرات فی الاصول، قم، موسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1418ق.
خویی، ابوالقاسم، دروس فی فقه الشیعه، بی‌جا، بی‌نا،1411ق.
خویی، ابوالقاسم، صراط النجات، قم، مکتب نشر المنتخب، 1416ق.
خویی، ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، قم، تحت اشراف آقای لطفی، 1418ق.
روحانی، محمد، منتقی الاصول، قم، دفتر آیت الله سید محمد حسینی روحانی، 1413ق.
سبحانی، جعفر، کتاب الایمان والکفر، قم، مؤسسة امام صادق علیه السلام، 1416ق.
سبحانی، جعفر، المحصول فی علم الاصول، قم، مؤسسة امام صادق(ع)، 1414ق.
سبحانی، جعفر، تهذیب الاصول، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1423ق.
شاکرین، حمیدرضا، براهین اثبات وجود خدا در نقدی بر شبهات جان‌هاسـپرز، تهران، مؤسسة فرهنگی دانش و‌ اندیشه معاصر، 1385.
شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه فارسی، قم، مؤسسة دائره المعارف، 1426ق.
شیخ انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، قم، مجمع الفکر اسلامی، 1428ق.
شیرازی، سید محمد، الوصول الی کفایـة الاصول، قم، دارالحکمه، 1426ق.
صدر، محمدباقر، دروس فی علم الاصول، قم، انتشارات اسلامی، 1418ق.
صدر، محمدباقر، مباحث الاصول، قم، مطبعه مرکز النشر، 1408ق.
صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
طباطبائی قمی، تقی، آرائنا فی اصول الفقه، قم، محلاتی، 1371.
طباطبائی، سیدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، قم، آل البیت، 1418ق.
عاملی، محمد بن علی، مدارک الاحکام فی شرح عبادات شرائع الاسلام، بیروت، آل البیت، 1411ق.
عراقی، ضیاء الدین، نهایـة الافکار، قم، انتشارات اسلامی، 1417ق.
علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقها، قم، آل البیت، 1414ق.
علامه طباطبائی، سید محمدحسین، شیعه در اسلام، قم، بوستان کتاب، 1397ق.
فاضل لنکرانی، محمد،‌ ایضاح الکفایه، قم، نوح،  1385.
فاضل لنکرانی، سیری کامل در اصول فقه، قم، فیضیه، 1378.
فیومی، المصباح المنیر، قاهره، وزاره المعارف، 1927. 
کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ ق.
محقق ثانی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، آل البیت، 1414ق.
محمدی، علی، شرح اصول الفقه، قم، دارالفکر، 1387.
مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، قم، نشر الهادی، 1374.
مصباح یزدی، محمدتقی، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، قم، انتشارات موسسه آموزشی و
  پژوهشی امام خمینی، 1394.
مطهرى، مرتضى، مجموعه آثار؛ ج13، قم و تهران، صـدرا، 1374.
مطهرى، مرتضى، مجموعه آثار، قم و تهران، صدرا، 1384.
مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، انتشارات اسلامی، 1430ق.
مکارم شیرازی، ناصر، انوار الاصول، قم، مؤسسة امام صادق(ع)، 1428ق.
مکارم شیرازی، ناصر و جعفر سبحانی، پاسخ به پرسش‌های مذهبی، قم، نسل جوان، 1389.
ملاصدرا، صـدرالدین محمـد، شـرح اصـول الکـافی، تصـحیح محمـدخواجوی، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366.
نائینی، محمدحسین، فوائد الاصول، قم، جامعة مدرسین، 1376.
نائینی، محمدحسین، اجودالتقریرات، قم، مطبعه العرفان، 1352.
صاحب جواهر، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404ق.
ولائی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران، نشر نی، 1387.
یوسفیان، حسن و احمد حسین شریفی، عقل و وحی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و‌ اندیشة اسلامی، 1385.