شرایط کنترلی و شناختیِ مسئولیت اخلاقی از دیدگاه حکمت متعالیه ملاصدرا و دیدگاه‌های «خودِ حقیقی» و «شایستگی‌های هنجاری»

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه الهیات دانشگاه پیام نور، تهران، ایران (نویسندة مسئول)

چکیده

این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به‌همراه مقایسة اجمالی به تبیین شرایط روان‌شناختی مسئولیت اخلاقی می‌پردازد و دیدگاه ملاصدرا را در این خصوص تحلیل و شباهت‌های آن‌را با دیدگاه‌های برخی از سازگارگرایان معاصر بیان می‌کند. شرایط مسئولیت اخلاقی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: 1. شرایط شناختی و 2. شرایط کنترلی که دستة دوم شامل: 1. قدرت و توانایی و 2. اراده و اختیار می‌شود. ملاصدرا در تأکید بر شرایط شناختی و کنترلیِ مسئول دانستن فاعل، هم از اصول حکمی‌ و عقلی استفاده می‌کند، هم از متون دینی یعنی قرآن و حدیث بهره می‌برد. ملاصدرا با بیان شرط بلوغ عقلی و سلامت برای فاعل مسئول، بر ویژگی‌های هنجاری لازم در مسئولیت تأکید نموده است و نظریة او به دیدگاه‌هایِ «خود حقیقی» فرانکفورت و «شایستگی‌های هنجاری» مانند فیشر و ولف شباهت دارد. هم‌چنین بر اساس مبانی حکمت متعالیه باید از مراتب برخورداری از شایستگی‌های هنجاری سخن گفت که بر اساس آن مسئولیت نیز امری ذومراتب،  گستره و شدت و ضعف آن در میان انسان‌ها متفاوت خواهد بود. بدین‌سان مسئولیت انسان‌ها یکسان نیست و هر انسانی بر اساس مرتبة وجودی و توانایی‌ها و قابلیت‌ها مسئولیت اخلاقی دارد. ملاصدرا با تفکیک میان اعمال قلبی و درونی، انسان را در مورد خواطر و شوق حاصل از آن مسئول نمی‌داند، اما در مورد عزم، همت، قصد و نیت شایستة سرزنش و ستایش و کیفر و پاداش می‌بیند. بدین‌سان از دیدگاه وی قلمرو مسئولیت آدمی‌ افزون‌بر بسیاری از اعمال بیرونی، برخی از اعمال درونی را هم شامل می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Controlling and Cognitive Conditions of Moral Responsibility from Mulla Sadra’s viewpoint in his Transcendent Philosophy and the Views of “the True Self” and “the Normative Desert”

نویسنده [English]

  • Mehdi Zamani
Associate Professor, Department of Theology, Payam Noor University, Tehran, Iran (corresponding author)
چکیده [English]

Using a descriptive-analytical method, this paper explains the psychological conditions of moral responsibility, analyzes Mulla Sadra’s viewpoint in this regard, and expresses its similarities with the views of some contemporary compatibilists. The conditions of moral responsibility can be divided into two kins: 1. the cognitive conditions and 2. the controlling conditions, which include: a) the power and ability, and b) the will and freewill. In his emphasizing on the cognitive and controlling conditions of considering the agent as responsible, Mulla Sadra uses both rational and philosophical principles and the religious texts such as the Qur’an and Hadith. By expressing the condition of mental maturity and health for the responsible agent, Mulla Sadra has emphasized on the normative characteristics needed for responsibility, and his viewpoint is similar to Frankfurt’s view of “the true self” and Fischer’s and Wolff’s views of “normative desert”. Also, based on the foundations of Transcendent Philosophy, we should talk about the degrees of having normative desert, based on which responsibility will be a graded thing, and its scope, intensity and weakness will be different in human beings. Thus, the responsibility of human beings is not the same, and every human being has a moral responsibility according to his existential degree and his abilities and capacities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Moral Responsibility
  • The Controlling Conditions
  • The Cognitive Conditions
  • Transcendent Philosophy
  • Mulla Sadra
  • The Viewpoint of “The True Self”
  • The Viewpoint of “Normative Desert”

مراجع

Arpaly, Nomy. (2003). Unprincipled Virtue: An Inquiry into Moral Agency. Oxford University Press.
Arshad Riahi, Ali, & Saeid Adalatjo. (2018). “Moral Responsibility towards Animals According to the Opinions of Descartes and Mulla Sadra”. Ethical research Journal, 44: 21-32. (In Persian)
Fischer, John M. (2010). “Precis of My Way: Essays on Moral Responsibility”. Philosophy and Phenomenological Research, 80(1): 229-241.
Frankfort, Harry. (1971). “Freedom of the Will and the Concept of a Person”. The Journal of Philosophy, 68(1): 5-20.
Hosseinzadeh, Muhammad, and others. (2016). “The Relationship between Human Nature and Moral Responsibility from Mulla Sadra's Point of View”. Kheradnameh Sadra, 22(3). (In Persian)
Khazaei, Zahra, & Fatemeh Tamadon. (2013). “John Martin Fisher's View on Necessary Authority in Moral Responsibility”. Hikmat va Falsafeh, 3: 131-151. (In Persian)
Mesbah Yazdi, Muhammad Taqi. (2012). Moral Philosophy. Tehran: International. (In Persian)
Muhaddith Nouri, Hossein. (1987). Mostadrak Al-Wasaʾil. Qom: Al al-Bayt.
Mulla Sadra.  Al-Hashiya ʿAla Ilahiyyat al-Shifa. Qom: Bidar
Mulla Sadra. (1961) Risalih-ye Si Asl. Tehran University Press. (In Persian)
Mulla Sadra. (1975). Al-Mabdaʾ wal-Maʿad. Tehran: Iranian Society of Hikmat and Philosophy.
Mulla Sadra. (1981). Al-Hikmat al-Mutaʿaliyya fi al-Asfar al-ʿAqliyyat al-Arbaʿa. Beirut: Dar al-Ihya al-Turath.
Mulla Sadra. (1981). Al-Shawahid al-Rububiyya fi al-Manahaj al-Sulukiyya. Mashhad: Al-Markaz al-Jamiʿi li al-Nashr.
Mulla Sadra. (1984).  Mafatih al-Ghayb. Tehran: Cultural Research Institute
Mulla Sadra. (1988). Asrar al-Ayat. Tehran: Hikmat and Philosophy Association.
Mulla Sadra. (1988). Tafsir al-Qur’an al-Karim. Qom: Bidar.
Sabzevari, Mulla Hadi. (2013). Asrar al-Hikam. Qom: Religious Press.
Strawson, Peter Frederick. (2008). Freedom and Resentment and other Essays. Routledge.
Taherian Dehkordi, Batul, Mahmud Sheikh al-Islami, & Rajab Akbarzadeh. (2017). “Moral Responsibility from the Point of Mulla Sadra’s View”. Hikmat Sadraei, 13.
Tiberius, Valerie. (2015). Moral Psychology: A Contemporary Introductions. Routledge.
Tiberius, Valerie. (2021). A New Introduction to Moral Psychology. Translated by Mahmoud Muqaddsi. Tehran: Asman Khyal.
Watson, Gary. (1982). Free Will. Oxford University Press.
Wolf, Susan. (1980). “Asymmetrical freedom”, The Journal of Philosophy, 77(3): 151-166.
Zakeri, Mahdi. (2014). An Introduction to the Philosophy of Action. Tehran: Samt.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار