تعریف مابعدالطبیعه بر اساس موجود بما هو موجود از دیدگاه فارابی (بر اساس کتاب الجمع بین رأیی الحکیمین، البرهان، إحصاءالعلوم، أغراض مابعدالطبیعة و تعلیقات)

نوع مقاله : مقاله کوتاه

نویسنده

موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

چکیده

فارابی در آثار خود دارای سه دیدگاه در ارائه تعریف مابعدالطبیعه است که دو دیدگاه وی بر اساس موجود بما هو موجود ارائه شده و در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. فارابی در دیدگاهی که مبتنی بر دو کتاب الجمع بین رأیی الحکیمین و البرهان است، موجود بما هو موجود را موضوع فلسفه یا حکمت می‌داند که مشتمل بر الهیات، طبیعیات، ریاضیات و علم سیاست و یاعلم اخلاق است. این دیدگاه که در بردارندة نوعی تفسیر خام و ابتدایی از اصطلاح موجود بما هو موجود است، ریشه در نظریات اسکندر افرودیسی در شرح مابعدالطبیعه دارد. اسکندر نیز در مابعدالطبیعه با وجودی که به نظر می‌رسد که در برخی موارد، تفسیر دقیقی از موجود بما هو موجود ارائه می‌کند ولی در نهایت، حکمت با موضوع موجود بما هو موجود را مشتمل بر اقسامی می‌داند که حکمت به معنای دقیق کلمه با موضوعیت موجودات الهی و نیز طبیعیات با موضوعیت موجودات طبیعی از جمله این اقسامند.   دیدگاه نهایی فارابی در تعریف بر اساس موجود بما هو موجود  با اندکی تفاوت، در سه اثر إحصاءالعلوم، أغراض مابعدالطبیعه و تعلیقات متمرکز است. فارابی در إحصاء العلوم که هر چند به پختگی دو اثر دیگر نیست، بر خلاف کتاب الجمع و البرهان تشخیص می‌دهد که مباحث موجود بما هو موجود متعلق به دانشی در عرض طبیعیات، ریاضیات و علم مدنی است و در رسالة أغراض که به طور اختصاصی در آن به شرح و تبیین تعریف مابعدالطبیعه بر اساس موجود بما هو موجود و موضوع و بخش‌های می‌پردازد، این دیدگاه را به اوج خود می‌رساند. وی در تعلیقات، هماهنگ با رسالة أغراض، به تعریف و موضوع مابعدالطبیعه پرداخته و تبیین و تفسیر دقیق‌تری را از اصطلاح موجود بما هو موجود ارائه می‌دهد.    

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

تعریف مابعدالطبیعه بر اساس موجود بما هو موجود از دیدگاه فارابی (بر اساس کتاب الجمع بین رأیی الحکیمین، البرهان، إحصاءالعلوم، أغراض مابعدالطبیعة و تعلیقات)

چکیده [English]

فارابی در آثار خود دارای سه دیدگاه در ارائه تعریف مابعدالطبیعه است که دو دیدگاه وی بر اساس موجود بما هو موجود ارائه شده و در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. فارابی در دیدگاهی که مبتنی بر دو کتاب الجمع بین رأیی الحکیمین و البرهان است، موجود بما هو موجود را موضوع فلسفه یا حکمت می‌داند که مشتمل بر الهیات، طبیعیات، ریاضیات و علم سیاست و یاعلم اخلاق است. این دیدگاه که در بردارندة نوعی تفسیر خام و ابتدایی از اصطلاح موجود بما هو موجود است، ریشه در نظریات اسکندر افرودیسی در شرح مابعدالطبیعه دارد. اسکندر نیز در مابعدالطبیعه با وجودی که به نظر می‌رسد که در برخی موارد، تفسیر دقیقی از موجود بما هو موجود ارائه می‌کند ولی در نهایت، حکمت با موضوع موجود بما هو موجود را مشتمل بر اقسامی می‌داند که حکمت به معنای دقیق کلمه با موضوعیت موجودات الهی و نیز طبیعیات با موضوعیت موجودات طبیعی از جمله این اقسامند.
دیدگاه نهایی فارابی در تعریف بر اساس موجود بما هو موجود با اندکی تفاوت، در سه اثر إحصاءالعلوم، أغراض مابعدالطبیعه و تعلیقات متمرکز است. فارابی در إحصاء العلوم که هر چند به پختگی دو اثر دیگر نیست، بر خلاف کتاب الجمع و البرهان تشخیص می‌دهد که مباحث موجود بما هو موجود متعلق به دانشی در عرض طبیعیات، ریاضیات و علم مدنی است و در رسالة أغراض که به طور اختصاصی در آن به شرح و تبیین تعریف مابعدالطبیعه بر اساس موجود بما هو موجود و موضوع و بخش‌های می‌پردازد، این دیدگاه را به اوج خود می‌رساند. وی در تعلیقات، هماهنگ با رسالة أغراض، به تعریف و موضوع مابعدالطبیعه پرداخته و تبیین و تفسیر دقیق‌تری را از اصطلاح موجود بما هو موجود ارائه می‌دهد.

کلیدواژه‌ها [English]

  • فارابی
  • مابعدالطبیعه
  • الهیات
  • فلسفه
  • البرهان
  • الجمع بین رأیی الحکیمین
  • إحصاءالعلوم
  • أغراض مابعدالطبیعة و تعلیقات

مراجع

  1.  ابن سینا، الشفاء، الإلهیات، مقدمه ابراهیم مدکور، قم، مکتبه آیه الله مرعشی نجفی، 1404ه.ق
  2.  ـــــــ، النجاة من الغرق فى بحر الضلالات، مقدمه و تصحیح: محمد تقی دانش پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1379ه.ش
  3.  ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ترجمه: محمد رضا تجدد، تهران، انتشارات اساطیر، 1381 ه.ش
  4.  فارابی، إحصاءالعلوم، مقدمه و شرح علی بوملحم، بیروت، مکتبه الهلال، 1996م تعلیقات، مقدمه، تصحیح و تحقیق: سید حسین موسویان، تهران، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1392
  5.  ـــــ، تعلیقات، مقدمه، تصحیح و تحقیق: سید حسین موسویان، تهران، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1392
  6.  ـــــ، التنبیه علی سبیل السعاده، تحقیق و مقدمه: جعفر آل یاسین، تهران، حکمت ،1371
  7.  ـــــ ، الحروف،بیروت، مقدمه و تصحیح: محسن مهدی، بیروت، دارالمشرق ،1986
  8.  ـــــ ، «رساله فی أغراض الحکیم فی کل مقاله من الکتاب الموسوم بالحروف» در الثمره المرضیه فی بعض الرسالات الفارابیه، لیدن،1890
  9.  ـــــ، کتاب الجمع بین رأیی الحکیمین، تصحیح نادر البیر نصری، تهران، انتشارات الزهرا، 1405 ه.ق
  10.  ـــــ، «البرهان» در المنطقیات للفارابی، تصحیح و مقدمه: محمد تقی دانش پژوه، قم، مکتبه آیه الله المرعشی ،1408
  11.  کیان خواه، لیلا، بررسی تعریف مابعدالطبیعه از دیدگاه فارابی(بر اساس کتاب های تحصیل السعاده، فلسفة أرسطوطالیس، الحروف و فصول منتزعه)، حکمت سینوی، شماره52 ،1393
  12.  Alexander of Aphrodisiac, On Aristotle Metaphysics 1, Translated by William E. Dooley S.J., London duckworth, 1989.
  13.  Alexander of Aphrodisiac, On Aristotle Metaphysics 4, Translated by Arthur Madigan, London duckworth, 1993.
  14.  Aristotle, The complete work of Aristotle, translated by W.D. Ross, edited by Barnes, USA , Prinston university press,1995.
  15.  Avicenna, The life of IBN SINA, A critical edition and annotated translation by William Gohlman, Albany, New York, State university of new York press, 1974
  16.  Bertolacci, Amos, The Reception of Aristotle’s Metaphysics in Avicenna’s Kitab AlShifa, Brill, Leiden. Boston,2006.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار