,
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
امامیه در مباحث کلامی خود، بر 5 آیه اولی الامر، تطهیر، ولایت، مودت و مباهله تاکید دارند. بررسی تطبیقی تفاسیر امامیه و زیدیه از آغاز تا پایان عصر آل بویه در نیمه سده پنجم، از این آیات و شناخت شباهت ها و تفاوت های تفسیری آنها، مساله اصلی این مقاله است و دامنه آن به تفاسیر ابوالجارود، مقاتل بن سلیمان، قمی، حبری، فرات کوفی و شیخ طوسی محدود شده که در سه دوره اولیه (تا سال 150هجری)، میانی(تا پایان غیبت صغری در 329هجری) و پایانی(دوره آل بویه) طبقه بندی خواهد شد. در ابتدا مشخص شد که تفسیر مقاتل کمترین شباهت را به تفاسیر شناخته شده زیدی و اثنی عشری دارد و از این رو در نتایج به دست آمده در نظر گرفته نخواهد شد. در میان تفاسیر باقی مانده بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که از نظر روش و محتوا (تفسیر حدیثی) شباهت های فراوانی میان تفاسیر اثنی عشری و زیدی وجود دارد. عموم این تفاسیر، را می توان روایی شمرد که همگی در پی اثبات نزول این آیات درباره 5 تن هستند هرچند تاکید بر نقل روایات در میان تفاسیر زیدی، برجسته تر به نظر می رسد. شیخ طوسی تنها مفسری بود که علاوه بر نقل حدیث، به دلالت های کلامی هم پرداخته بود. استنتاجهای کلامی شیخ طوسی نشان می دهد که مفسران پیشین، بیش از هر امری متوجه تعیین شخص جانشین پیامبر بودند ولی در دوره آل بویه، تفسیر این آیات به سمت اثبات ویژگی های امام جمله عصمت آنها حرکت کرده است.
- ابن ندیم، محمد بن اسحق، الفهرست، بیروت، دار المعرفه، 1398ق.
- ابوالجارود، زیادبن المنذر،تفسیر ابی الجارود و مسنده، تحقیق علی شاه علی زاده، قم، دارالحدیث، 1434ق/1393ش.
- جرار، ماهر، «تفسیر ابوالجارود زیاد بن منذر: مقدمه ای در شناخت عقاید زیدیه»، ترجمه محمد کاظم رحمتی، آئینه پژوهش، شماره 95، آذر و دی1384.
- حبری، ابوعبدالله الحسین بن الحکم بن مسلم، تفسیر الحبری، گردآوری سیدمحمدرضا حسینی، بی جا، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1405ق.
- حسکانی، عبید الله بن احمد، شواهد التنزیل، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، 1411ق.
- حسین زاده، علی، "بررسی تفسیر ابوالجارود"، پژوهشهای قرآنی، شماره 5 و 6، بهار 1375ش.
- سلطانی، مصطفی، "تعامل تاریخی و فکری- فرهنگی معتزله و زیدیه"، نامه تاریخ پژوهان، شماره 11، پاییز 1386ش.
- شایسته نژاد، علی اکبر، «تفسیر مقاتل بن سلیمان و جایگاه آن»، مطالعات قرآن و حدیث، پاییز و زمستان 1387ش، سال دوم، شماره اول.
- شفق خواتی، محمد، "امامت از دیدگاه زیدیه و امامیه"، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره 21، بهار 1386ش.
- صادقیان، سید احسان، "بررسی مفهوم امامت از دیدگاه دو فرقه زیدیه و امامیه"، خردنامه، سال 3، شماره 7، زمستان 1390ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1412ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربى، بی تا.
- طوسی، محمد بن حسن، الرجال، نجف، المطبعه الحیدریه، 1389ق.
- فرات کوفی، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى، 1410ق.
- قبادی، مریم، "تفسیر فرات کوفی"، فصلنامه اسراء، شماره 4، تابستان 1389ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، 1367ش.
- معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسرون، انتشارات التمهید، قم، 1379ش.
- مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق عبدالله محمود شحاته، بیروت، دارإحیاءالتراث العربی، 1423ق.
- موحدی محب، عبدالله، "نگاهی به تفسیر فرات کوفی"، آئینه پژوهش، شماره 60، بهمن و اسفند 1387ش.
)