,
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
مسئلۀ جبر و اختیار از مسائل بنیادینی است که با مسائل مهمی همچون هدف از آفرینش انسان، بعثت پیامبران، نصب امامان علیهمالسلام و معاد مرتبط است، به‌گونه‌ای که اتخاذ دیدگاه نادرست در این باره، می‌تواند مسائل یادشده را تحت الشعاع قرار دهد. آنچه در این پژوهش، مدنظر است، نگاهی مورخانه به تطورات این مسئله در تاریخ کلام امامیه است. اگرچه آموزۀ امر بین الامرین در سخنان پیشوایان راستین مذهب تشیع به روشنی بیان شده و امروزه نیز در کلام امامیه مقبول افتاده، نگاهی تاریخی به این مسئله نشان از این واقعیت دارد که آموزۀ یادشده در سنت کلامی متکلمان امامیه تا قرن‌های مدیدی جایگاه روشنی نداشته، بلکه متروک و مهجور بوده است.
- نهج البلاغه
- ابن طاووس حسنی، سیدعلی، الطرائف فی معرفـۀ مذاهب الطوائف، قم، خیام، 1400ق.
- اردبیلی، احمدبن‌‌محمد، الحاشیـۀ علی الهیات الشرح الجدید للتجرید، قم، دفتر تبلیغات اسلامی،
- ق.
- استرآبادی، محمدجعفر، البراهین القاطعـۀ، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1382.
- بحرانی، علی‌‌بن‌‌میثم، قواعد المرام فی علم الکلام، قم، کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی،1406ق.
- حلبی، ابوالحسن، اشارۀ السبق، قم، مؤسسة نشر اسلامی، 1414ق.
- حلبی، ابوالصلاح، تقریب المعارف، قم، الهادی، 1404ق.
- حلی، جعفربن‌‌حسن،، المسلک فی اصول الدین، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیـۀ، 1414ق.
- حلی، حسن‌‌بن‌‌یوسف، الباب الحادی عشر، تهران، مؤسسة مطالعات اسلامی، 1365.
- _____، معارج الفهم، قم، دلیل ما، 1386.
- _____، الرسالـۀ السعدیـۀ، بیروت، دار الصفوۀ ،1413ق.
- _____، مناهج الیقین، بیروت، دار الاسوۀ ، 1415ق.
- _____، استقصاء النظر فی القضاء و القدر، مشهد، دار الانباء الغیب، 1418ق.
- _____، تسلیک النفس الی حظیرۀ القدس، قم، مؤسسة امام صادق علیهالسلام، 1426ق.
- _____، نهج الحق و کشف الصدق، بیروت، دار الکتاب اللبنانی، 1982.
- حمصی رازی، سدیدالدین، المنقذ من التقلید، قم، مؤسسة نشر اسلامی، 1412ق.
- رازی حبلرودی، خضربن‌‌محمد، التوضیح الانور، قم، کتابخانۀ آیت الله مرعشی، 1424ق.
- راوندی، ظهیرالدین، عجالـۀ المعرفـۀ فی اصول الدین، بیروت، مؤسسة آل البیت علیهمالسلام،
- ق.
- سبحانی، جعفر، الالهیات علی هدی الکتاب و السنـۀ و العقل، قم، المرکز العالمی للدراسات
- الاسلامیـة، 1412ق.
- سبزواری، قطب الدین، الخلاصـۀ فی علم الکلام، قم، کتابخانۀ آیت الله مرعشی، 1373.
- سیوری حلی، فاضل مقدادبن‌‌عبدالله، ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین، قم، انتشارات
- کتابخانۀ آیت الله مرعشی، 1405ق.
- _____، الانوار الجلالیـۀ فی شرح فصول النصیریـۀ، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیـۀ، 1420ق.
- _____، اللوامع الالهیـۀ، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1422ق.
- شبر، سیدعبدالله، حق الیقین فی معرفـۀ اصول الدین، قم، انوار الهدی، 1424ق.
- صدوق، محمدبن‌‌علی‌‌بن‌‌بابویه، التوحید، قم، جامعة مدرسین، 1398ق.
- _____، الاعتقادات فی دین الامامیـۀ، قم، کنگرۀ شیخ مفید، 1414ق.
- _____، الهدایـۀ فی الاصول و الفروع، قم، مؤسسۀ امام هادی علیهالسلام، 1418ق.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین
- حوزة علمیة قم، 1417ق.
- طوسی، محمدبن‌‌حسن، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت، دار الاضواء، 1406ق.
- طوسی، نصیرالدین، اجوبـۀ المسائل النصیریـۀ، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1383.
- _____، تلخیص المحصل، دار الاضواء، بیروت، 1405ق.
- _____، تجرید الاعتقاد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1407ق.
- _____، الرسائل، قم، دار القرآن الکریم، 1405ق.
- فیض کاشانی، ملامحسن، الوافی، اصفهان، کتابخانۀ امیرالمومنین علیهالسلام، 1406ق.
- _____، علم الیقین فی اصول الدین، قم، انتشارات بیدار، 1418ق.
- قمی، قاضی سعید، شرح توحید صدوق، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،
- ق.
- کراجکی، ابوالفتح، کنز الفوائد، قم، مکتبـة المصطفوی، 1410ق.
- لاهیجی، ملاعبدالرزاق، سرمایۀ ایمان در اصول اعتقادات، تهران، انتشارات الزهراء سلام الله
- علیها، 1372.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1378.
- _____، آموزش عقاید، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1384.
- مطهری، مرتضی، مجموعۀ آثار شهید مطهری، تهران، صدرا، 1378.
- مفید، محمدبن‌‌محمد‌‌بن‌‌نعمان،(1)، اوائل المقالات، کنگرۀ شیخ مفید، 1413ق.
- _____، (2)، تصحیح الاعتقاد، کنگرۀ شیخ مفید، 1413ق.
- موسوی عاملی، میرسیداحمد، علاقـۀ التجرید، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1381.
- نراقی، ملا مهدی، جامع الافکار، تهران، حکمت، 1423ق.
)